Καραγάτσης_Σέργιος και Βάκχος

Μ. Καραγάτσης
Σέργιος και Βάκχος
Εκδόσεις «Εστία»
Πρώτη δημοσίευση: 1959

Μυθιστόρημα παραλίας θα μπορούσε κάποιος να πει. Κι αυτό γιατί ακολουθεί τη γραφή του συγγραφέα που τρέχει χωρίς σταματημό, ενισχυμένη με σάτιρα, η οποία σε μερικά σημεία κερδίζει το χαμόγελο του αναγνώστη. Ρουφιέται χάρη στο ρυθμό του, σεργιανίζει τους χαρακτήρες στα σοκάκια της ιστορίας και με απλότητα παρουσιάζει τα δρώμενα υπό το πρίσμα μιας άλλης –κωμικής, όπως την παρουσιάζει ο Καραγάτσης- διάστασης. Μυθιστόρημα διαλείμματος για διασκέδαση, δοκιμή στα σκαλιά της σάτιρας με αιχμηρές πλευρές, χαλαρή δομή γύρω από τα δύο πρόσωπα… Καθόλου προκλητικό (όπως συνηθίζει ο λογοτέχνης), καθόλου σκωπτικό για πραγματικά γεγονότα.
Ας δούμε και την άλλη πλευρά: ανατρεπτικό αφού απαξιώνει ιερά και όσια, γελοιοποιεί σοβαρές καταστάσεις, καρναβαλοποιεί –κατά Μπαχτίν, όπως έδειξε πρόσφατα ο Μπαζούκη στο συνέδριο του Καραγάτση- την εκκλησιαστική σοβαροφάνεια και διακωμωδεί την ιστορία που ταλαντεύεται ανάμεσα στο θαύμα και στο μυστήριο.

Πατριάρχης Φώτιος

Μ. Καραγάτσης_Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου

Μ. Καραγάτσης
"Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου "
Εκδόσεις «Εστία»
Πρώτη δημοσίευση: 1943

Το πρώτο ίσως αιρετικό ιστορικό μυθιστόρημα που παίρνει αποστάσεις από το ηρωικό πρότυπο. Ο πρωταγωνιστής μέσα στους χρόνους της Επανάστασης του ’21 πηγαίνει με το μέρος των Τούρκων για να σωθεί δείχνοντας τον ευδαιμονιστικό προσανατολισμό της ζωής του. Ο Καραγάτσης στήνει έναν αντιήρωα, για να μεμφθεί τις εγωιστικές τάσεις και τη διχόνοια των Ελλήνων, ενώ δεν λείπουν και οι αριστερές του σκέψεις (παράδοξο για τον δεξιό Καραγάτση;) για την ταξική πάλη μέσα στους κόλπους της επανάστασης.

Ο συγγραφέας έχει χαρακτηριστεί amoral και πολλές φορές απορώ αν αξίζει να προβάλλει κανείς μια τέτοια στάση. Φυσικά δεν μιλάμε να ξαναγυρίσουμε στα εθνικιστικά μελοδραματικά πρότυπα άλλων εποχών, αλλά ξαναδιαβάζουμε την ιστορία για να πούμε έτσι ωμά αλήθειες ή για να προτείνουμε τις δικές μας αηθικιστικές απόψεις; Ο «Κοτζάμπασης» έχει πολλά κενά στον χειρισμό της αφήγησης, αλλά ο Μίχαλος Ρούσης με την αμοραλιστική στάση του τραβάει ολόκληρη την προσοχή και τα φώτα της ερμηνείας. Γενικά πρόκειται για ένα βιβλίο που δεν έχει τραβήξει πολύ την προσοχή της κριτικής, είτε για την αήθικη ιδεολογία του είτε εξαιτίας της χαμηλότερης στάθμης του σε σχέση με τα υπόλοιπα του Καραγάτση.

Πατριάρχης Φώτιος

Μ. Καραγάτση_Η μεγάλη χίμαιρα

Πρόγραμμα καραγατσικής σκυταλοδρομίας

15.4. Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν
19.4. Η μεγάλη χίμαιρα
23.4. Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου
29.4. Σέργιος και Βάκχος
02.5. Το χαμένο νησί
05.5. Κίτρινος φάκελλος (ΙΣΤΟΛΕΣΧΗ: ΣΥΖΗΤΗΣΗ)

Μ. Καραγάτσης
“Η μεγάλη χίμαιρα”
Εκδόσεις «Εστία»
Πρώτη δημοσίευση: 1940

“ ‘H Mεγάλη Xίμαιρα’ είναι ένα λεπτομερές ψυχογράφημα. Ο συγγραφέας καταπιάνεται με έναν γυναικείο χαρακτήρα και τον αναλύει συστηματικά. Eίναι η ιστορία της Mαρίνας, μιας νεαρής Γαλλίδας που ερωτεύεται, παντρεύεται και ακολουθεί τον άνδρα της στη Σύρα, στο πατρικό σπίτι της Eπισκοπής. Eκεί ζει κάτω από τον βαρύ, αποδοκιμαστικό ίσκιο της πεθεράς της. Kαθώς η Mαρίνα συνδέει την τύχη της με τα βαπόρια του άνδρα της, κάθε ψυχική της αναταραχή έχει περίεργες συνέπειες πάνω στη ζωή τους. Όταν έρχεται η οικονομική καταστροφή που είναι συνδεδεμένη με την ψυχική φθορά της ηρωίδας, τότε όλα μπαίνουν στον φαύλο κύκλο του έρωτα και του θανάτου.” (από τον ιστότοπο της «Εστίας»)
Κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο έργο του Καραγάτση, όχι τόσο χάρη στις αφηγηματικές του αρετές, όσο επειδή θέτει με τραγικό τρόπο και ταυτόχρονα τόσο ανθρώπινο τον προβληματισμό των επιλογών και των συνεπειών τους για κάθε άνθρωπο. Το ιψενικό τρίγωνο φυσικά δεν είναι κάτι νέο, αλλά ο Καραγάτσης το εντάσσει στις δικές του κοσμοαντιλήψεις (κυριαρχία, σεξουαλική ελευθερία κ.λπ.) και παραδόξως το βλέπει σαν ψυχολογική σύγκρουση και εσωτερικό δίλημμα. Γενικά δεν έχει απασχολήσει πολύ την κριτική, ίσως επειδή δεν έχει την πολυπλοκότητα των άλλων του έργων, έστω κι αν παραπέμπει σε αρχαία τραγωδία.

Τραγική ηρωίδα είναι μια αρχαιολάτρης Γαλλίδα που παντρεύεται Έλληνα ναυτικό και έρχεται να ζήσει στην Ελλάδα των ονείρων της, μακριά από τη νορμανδική της γη, για να βρει τον θάνατο, καθώς ποτέ δεν μπόρεσε να συμφιλιώσει τη βόρεια σάρκα της με τον ήλιο της νησιώτικης περηφάνιας (σχόλιο για τη μυθοποίηση του ελληνισμού που στην πράξη φαντάζει κατώτερος των περιστάσεων). Με άνεση στην αφήγηση και με εκρηκτική πληθωρικότητα ο Καραγάτσης αναπαριστάνει λεκτικά την αρχαιοελληνική μυθολογία, τον υπολανθάνοντα ερωτισμό, που κυριαρχεί, τη θάλασσα που κορυφώνει το δράμα στην καταστροφική της κάθαρση.

Πατριάρχης Φώτιος

Μ. Καραγάτσης: Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν

Μ. Καραγάτσης
"Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν"
Εκδόσεις «Εστία»
Πρώτη δημοσίευση: 1933

Το πρωτόλειο του συγγραφέα σίγουρα προεξαγγέλλει την πεζογραφική του ιδιοσυγκρασία, αν και δεν έχει ακόμα την ποιότητα των επόμενων. Ένας εξόριστος της Οκτωβριανής επανάστασης –που σημειωτέον τον ξαναβρίσκουμε να μεταπηδά στον «Γιούγκερμαν»- έρχεται στη Θεσσαλία συνεχίζοντας το ποτό, τις ακολασίες και τη θηριωδία των ασιατικών του ενστίκτων. Το έργο αυτό φανερώνει ήδη από την αρχή την αφηγηματική άνεση του Καραγάτση αλλά συνάμα, όπως προείπα, και τα ελαττώματα του πρωτάρη: απουσία τεχνικής στο δέσιμο της πλοκής, διήγηση χωρίς βαθύτερο υπόβαθρο, ελλιπώς ολοκληρωμένος ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας ανάμεσα σε πρόσωπα-σκιάχτρα, που πλαισιώνουν το φόντο· στην ουσία πρόκειται για έναν από τους πολλούς αρνητικούς ήρωες του πεζογράφου, στου οποίου τον χαρακτήρα μελετά το πρότυπο της κυριαρχίας και της σεξουαλικής ορμής. Τα επεισόδια από την άλλη διακρίνονται για τη χαλαρή τους σύνδεση, που δεν αναβαθμίζεται ούτε με την φορτισμένη έκβαση της υπόθεσης. Μερικά στοιχεία προϊδεάζουν τα επόμενα έργα του, αλλά δεν συγκρίνονται με αυτά, και γι’ αυτό δεν συμφωνώ με όσους υποστηρίζουν πως πρόκειται για ένα άρτιο έργο, κάποιοι δε το θεωρούν μάλιστα και το καλύτερό του...

Πατριάρχης Φώτιος

Χυμός ροδάκινο: Συνέδριο Μ.Καραγάτση

Συνέδριο Μ. Καραγάτση: Ιδεολογία και ποιητική
Μουσείο Μπενάκη
4/5 Απριλίου 2008

Τι ενδιαφέρει το ευρύ κοινό ένα συνέδριο; Έχει καμία ουσία για τον κόσμο έξω από τον στενό κλοιό των ειδικών; Τι μπορεί να συγκρατήσει ένας απλός αναγνώστης του έργου του Μ. Καραγάτση;
Αν το κρίνει κανείς φιλολογικά, θα ξεθάψει ίσως παραγκωνισμένες ερμηνείες του έργου του (καμιά φορά από τη μύγα ξύγκι). Αν το δει κανείς ιστορικά, θα προσπαθήσει να συνδυάσει την εποχή που έζησε (ή/και την εποχή για την οποία έγραφε) με τα εθνικοπολιτικά γεγονότα και να εξαγάγει συμπεράσματα για το πώς έβλεπε τον Μεσοπόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο κ.λπ. Αν το δει κανείς δημοσιογραφικά, θα προσπαθήσει να δει τι (σκανδαλοθηρικό) βγήκε από το συνέδριο, τι για τη ζωή και την ιδεολογία του Καραγάτση θα διαβαστεί, αν το γράψουμε στην εφημερίδα, ή τι από την κρυφή ζωή του συγγραφέα θα αποτελέσει κράχτη για τον μέσο αναγνώστη του έντυπου τύπου. Το τελευταίο έκανε η Μ. Χαρτουλάρη στα σημερινά «Νέα»:
“Αιφνιδιασμός! Ο Μ. Καραγάτσης, ένας από τους δημοφιλέστερους παραμυθάδες που είκοσι χρόνια τώρα κέρδιζε την ολοένα και ευρύτερη αποδοχή της κριτικής, κατεδαφίστηκε μέσα σε δυο μέρες από τους ειδικούς, στο επιστημονικό συνέδριο που συνδιοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη (4-5/4)! Και μάλιστα, μπροστά στην ίδια του την κόρη Μαρίνα, που άκουσε τις λέξεις «ρατσισμός», «χιτλερισμός», «δημαγωγία». Και είδε να συζητιέται επισήμως μήπως η λογοτεχνία του δεν ήταν παρά μια βιτρίνα για την προπαγάνδιση βαθιά αντιδραστικών ιδεών· μήπως ο περίφημος αφηγηματικός οίστρος του και η επινοητική φαντασία του δεν υπηρέτησαν παρά τον κοινωνικό λαϊκισμό... Αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2008 κηρύχτηκε από το υπουργείο Πολιτισμού «Έτος Καραγάτση» για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του (1908-1960), ότι φέτος ήταν η χρονιά της τηλεοπτικής κορύφωσης της υπόθεσης Καραγάτση με τις προσεγμένες μεταφορές του 10 και του Γιούγκερμαν, ότι οι πωλήσεις των μυθιστορημάτων του (Εκδ. Εστία) εκτινάχτηκαν στα ύψη, ότι το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου εγκαινίασε σειρά εκδηλώσεων για την προβολή του κυκλοφορώντας και ένα καλαίσθητο εργοβιογραφικό λεύκωμά του, τότε θα μπορέσει να καταλάβει καλύτερα γιατί αυτό το συνέδριο με θέμα την ιδεολογία και την ποιητική του, έκανε μια πραγματική τομή. Διότι έδωσε το σύνθημα της επαναδιαπραγμάτευσης ενός συγγραφέα που είχε γίνει κατεστημένο.”

Το βάρος πέφτει στα άπλυτα της προσωπικότητάς του, η προσοχή στην ίδια τη ζωή του, έστω και όπως συμπεραίνεται μέσα από τα κείμενά του, το ζουμί που κρατάμε είναι η τυχόν απαξίωση των έργων του λόγω των ιδεών του. Η Χαρτουλάρη κράτησε ό,τι αριστερό αποδεικνύει τη δεξιά πολιτική και φιλοσοφική ιδεολογία του, ό,τι είπαν ιστορικοί και φιλόλογοι που να σχετίζεται με τις κοινωνικές του ιδέες (έστω κι αν καμιά φορά ήταν το 1/100 της ομιλίας του, όπως στην Τζίνα Πολίτη), το συνέδριο καταξιώνεται όχι επειδή είδε τα έργα του συγγραφέα, αλλά επειδή καθαίρεσε από τον θρόνο του το ιδεολογικό απόβρασμα που κουβαλάει.
Γυρίζουμε σε μια εποχή που κρίνουμε τους συγγραφείς ιδεολογικά; Που κρατάμε από το συνέδριο για το έργο του ό,τι αφορά στη ζωή τους; Που βλέπουμε αριστερόστροφα τον δεξιό και χαιρόμαστε που δεν είναι τόσο μεγάλος όσο φαινόταν;
Το συνέδριο άξιζε γιατί ήταν το πρώτο πάνω στο έργο ενός τόσο μεγάλου συγγραφέα· επειδή μίλησαν πολλοί ειδικοί και ξαναδιάβασαν το έργο του κι όχι επειδή ξαναδιάβασαν τη ζωή του· επειδή τέθηκαν ζητήματα προς διερεύνηση· επειδή οι καλές ανακοινώσεις φώτισαν καθολικά τον κόσμο ενός (ή περισσοτέρων) έργων του· επειδή φυσικά εντόπισε τα αρνητικά στοιχεία του μυθιστορηματικού (διηγηματικού, θεατρικού κλπ.) κόσμου, όπως τα συναντάει μέσα στις γραμμές (ή και ανάμεσα) των κειμένων του· επειδή δεν προσέφυγε στην αγιοποίηση (ως συνήθως) του λογοτέχνη, αλλά ούτε και στη δαιμονοποίησή του· επειδή δημιούργησε συζητήσεις, σαν αυτή εδώ, και δεν κοίμισε (όχι πάντα) το ακροατήριο.
Η αποτυχία (ίσως και σκόπιμα) ήλθε στη συζήτηση των συγγραφέων, γεγονός που επιβεβαιώνει τη ρήση «καλύτερα να τους διαβάζεις, παρά να τους ακούς». Ο Κουμανταρέας μίλησε με ύφος εκατό καρδιναλίων και ο Χωμενίδης πρόβαλε το εγώ του πάνω από τον Καραγάτση (άκουσον άκουσον είπε: το χρήμα και το σεξ, όπως επισημαίνει ο Καραγάτσης, κυβερνούν τον κόσμο. Όποιος δεν το βλέπει είναι τυφλός. Δηλαδή, εξηγώ εγώ, όποιος δεν βλέπει τον κόσμο με τον τρόπο που τον βλέπω εγώ, είναι το λιγότερο αφελής…). Δεν συζητώ που οι πιο θρασείς πρόσβαλλαν τους πιο μετριοπαθείς. Ο διάλογος συγγραφέων γίνεται τελικά μόνο και μόνο για τον τζερτζελέ που ξεσηκώνει…
Κλείνω: ένα καλό συνέδριο στέλνει τον κόσμο στο βιβλιοπωλείο να διαβάσει κείμενα που δεν τον έχουν απασχολήσει ως τώρα· στέλνει το ακροατήριο στο σπίτι να ξαναδιαβάσουν κείμενα που είχαν παλιότερα διαβαστεί αλλά τώρα εξετάζονται στο πρίσμα όσων ακούστηκαν· στέλνει τον κόσμο στις καφετερίες και στα ζαχαροπλαστεία να συζητήσουν όσα άκουσε· στέλνει τους ειδικούς στα κιτάπια τους να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με όσα έμαθαν· φυσικά δεν στέλνει τους συγγενείς στο σπίτι τους φουσκωμένα παγώνια από τους επαίνους που άκουσαν για τον νεκρό πρόγονό τους· εντέλει, στέλνει στις επόμενες γενιές το έργο καλύτερα αξιολογημένο, πραγματευμένο, αντικειμενικότερα κοιταγμένο…
Το Βιβλιοκαφέ έχει ήδη ξεκινήσει συζήτηση για τον «Κίτρινο φάκελο». Αντί για τις 20.4.2008, που είχε προγραμματιστεί, η Ιστολέσχη Ανάγνωσης μεταφέρεται για τη Δευτέρα 5 Μαΐου, επειδή μερικοί –όπως μου δήλωσαν- θα λείπουν διακοπές. Από σήμερα και μέχρι εκείνη τη μέρα θα αναρτώνται εκτιμήσεις για τα έργα του Καραγάτση, οι οποίες θα ολοκληρωθούν με τον “Κίτρινο φάκελο”.

Πατριάρχης Φώτιος

Γαλλικός χωρίς γάλα: Ελένα Μαριένσκε

Ελένα Μαριένσκε
Το φαινόμενο Ρέζους
μετφ. Εύη Βαγγελάτου
εκδόσεις Ελληνικά γράμματα

Δε θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στο βιβλίο, αλλά σε ένα θέμα που εισάγεται και με αυτό και με άλλα.
Πρώτα όμως το ίδιο το κείμενο: ένα γηροκομείο με «ετοιμοθάνατους» γέρους ξαναβρίσκει τη χαμένη ζωντάνια και όρεξη για ζωή, όταν φτάνει εκεί ένα μπονόμπο (είδος πιθήκου) ονόματι Ρέζους. Η σεξουαλική του ενεργητικότητα μεταφέρεται και στους ηλικιωμένους ενοίκους του οίκου ευγηρίας, οι οποίοι ξεπερνούν αναστολές και ξεχύνονται κυριολεκτικά σε όργια απόλαυσης. Η γραφή στηρίζεται σε μια πολυεστιακή αφήγηση, όπου ακούγονται οι εντυπώσεις από 5-6 διαφορετικούς ομιλητές. Στην αρχή καθώς και στο μεγαλύτερο μέρος η αφήγηση είναι στατική και ο αναγνώστης κουράζεται (πολλές σκέψεις, πολλά σχόλια, πολλά στάσιμα). Η τελευταία αφήγηση που είναι και η πιο κατατοπιστική ολοκληρώνει θετικά το εγχείρημα.
Το θέμα στο οποίο με ενέβαλλε το μυθιστόρημα είναι αν η τέχνη συγκεκριμένα και η επιθυμία για ζωή γενικότερα μπορεί να προβαίνει σε κάθε είδους μέσο για να το πετύχει. Φυσικά ξέρω ότι η σύγχρονη αναγνωστική άποψη εξαιρεί την ηθική από το καλλιτέχνημα, αλλά δεν ξέρω πόσο μπορούμε ακόμα να συνεχίσουμε να θεωρούμε καλό μόνο ό,τι πληροί αισθητικούς και μορφολογικούς κανόνες. Ο πανσεξουαλισμός που προβάλλεται από την Μαριένσκε έχει αγαθές προθέσεις: να πείσει ότι η σεξουαλική ζωή είναι υγεία και αναζωογόνηση. Αλλά λεσβιακές, πανηδονιστικές και κυρίως κτηνοβατικές πρακτικές δεν μπορούν να περάσουν ως ο φυσικός τρόπος αναγέννησης ημιθανών ψυχισμών.
Γενικότερα, πρέπει η τέχνη να είναι προκλητική για να ξαναθέσει τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής; Πρέπει ο καλλιτέχνης να φλερτάρει με την πορνογραφία (όχι στις εικόνες όσο στη στάση απέναντι στη ζωή) για να ξεσκουριάσει το μέταλλο της ψυχής του αναγνώστη; Είναι και η ηθική μια μορφή ιδεολογίας που αξίζει να σταθμιστεί όταν αναφερόμαστε σε ένα βιβλίο; Μπορεί κανείς να σταθεί στις καινοτομίες και να προσπεράσει σαν φυσιολογικό καθετί που προκαλεί και τεντώνει τα όρια; Φυσικά καταλαβαίνω όποιον μου πει ότι η τέχνη είναι ακριβώς η υπέρβαση των ορίων, είναι η ανεξέλεγκτη ελευθερία που ξεσηκώνει. Μέσα μου ωστόσο ακόμα αντιδρώ, όταν γκρεμίζουμε τα όρια για να βρεθούμε σε ένα ηθικό και ιδεολογικό χάος, αίρουμε τα δεσμά της καθεστηκυίας νοοτροπίας για να δώσουμε άλλοθι στις δικές μας επιλογές.
Το θέμα είναι μεγάλο και θα τίθεται κάθε φορά που στα χέρια μου πέφτει ένα “καλό” βιβλίο με ανατρεπτικές και προκλητικές απόψεις (“Το φαινόμενο Ρέζους”, πέρα από αυτήν τη σοβαρή ένσταση, δεν με ενθουσίασε με τον τρόπο γραφής, αλλά μάλλον με κούρασε). Απαντήσεις στον προβληματιζόμενο εαυτό μου θα δίνονται για κάθε βιβλίο ξεχωριστά κι αυτό ίσως είναι η απόλαυση της λογοτεχνίας: το συνεχώς καινούργιο που δίνει απαντήσεις σε πανάρχαια ερωτήματα.

Πατριάρχης Φώτιος

Χυμός μανταρίνι.κριτικοί-συγγραφείς

Τι ζητούν οι κριτικοί

Μόλις κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Δ. Κούρτοβικ “Τι ζητούν οι βάρβαροι”. Ο Κούρτοβικ είναι, απ’ όσο γνωρίζω, ο μόνος ενεργός κριτικός (από τους βασικούς) που διατελεί και συγγραφέας. Με το δεδομένο ότι το βιβλίο ακόμα δεν το έχω διαβάσει, αναρωτιέμαι προκαταρκτικά το εξής: τι στάση θα τηρήσουν οι υπόλοιποι κριτικοί απέναντι στο έργο του συναδέλφου τους;

8 Σενάρια Αναγνωστικής Φαντασίας!
Αν το βιβλίο είναι καλό, τότε:
1. το επαινούν έχοντας τη συνείδησή τους ήσυχη ότι δεν έκαναν καμία αβαρία
2. άλλοι το επιδοκιμάζουν κατά βούληση κι άλλοι όχι, όπως θα έκαναν και σε άλλων συγγραφέων έργα.

Αν το βιβλίο είναι κακό, μέτριο, με ελλείψεις, με μειονεκτήματα, αδιάφορο, άοσμο, βαρετό ή οτιδήποτε άλλο παρόμοιο, τότε:
3. το επαινούν από συναδελφική αλληλεγγύη
4. το επαινούν διακριτικά, για να μην φανούν αν-αλληλέγγυοι αλλά και να μην εκτεθούν με πομπώδεις διθυράμβους
5. τηρούν ίσες αποστάσεις επισημαίνοντας τα θετικά και τα αρνητικά του σημεία
6. δεν εκτίθενται με σχόλια, αλλά γράφουν μια διεκπεραιωτική περιγραφική κριτική (συχνό φαινόμενο)
7. δεν εκτίθενται καθόλου (η σιωπή πάντως είναι ομιλούσα)
8. το κατακρίνουν, όπως θα έκαναν και σε κάθε άλλο μυθιστόρημα
9. άλλοι το προσεγγίζουν διαλλακτικά κι άλλοι το θάβουν βάσει των προσωπικών τους σχέσεων με τον Κούρτοβικ.
Αυτό ως υπόθεση έρευνας. Θα παρακολουθώ τι συμβαίνει και θα σας ενημερώσω πάλι.

Πατριάρχης Φώτιος

Dimello: Κώστας Κατσουλάρης

Κώστας Κατσουλάρης, “Μικρός δακτύλιος”

Η συλλογή αυτή μού γεννά για άλλη μία φορά το εξής ζήτημα: πώς κρίνεται μια συλλογή διηγημάτων; Γιατί, ενώ σε ένα μυθιστόρημα, ο αναγνώστης έχει ολοκληρωμένη εικόνα και άποψη, στα διηγήματα αναφύεται –τουλάχιστον σε μένα- μια φευγαλέα εντύπωση, η οποία αλλάζει από διήγημα σε διήγημα. Το πρόβλημα τίθεται ίσως επειδή κάθε κείμενο έχει τη δική του δυναμική, άλλο καλύτερο κι άλλο χειρότερο, χωρίς να μπορώ πάντα να σχηματίσω μια ενιαία άποψη, ικανή να με κάνει να απογοητευτώ ή να αναπηδήσω από ευχάριστο ξάφνιασμα.
Το ζήτημα θα λυνόταν αν τα διηγήματα είχαν έναν κοινό παρονομαστή, πάνω στον οποίο θα ζυγιζόταν και η ποιότητά τους. Αυτό συμβαίνει στον “Μικρό δακτύλιο”, όπου κέντρο είναι η Αθήνα και μάλιστα γύρω από τον Λυκαβηττό, ο οποίος προβάλλεται ως ο σύγχρονος ομφαλός της ελληνικής πρωτεύουσας. Ομολογώ ότι μου άρεσε η ιδέα (είναι του Βαγενά), αφού μπορούμε να αντιδιαστείλουμε την Ακρόπολη με το αρχαίο κλέος και τον Λυκαβηττό με τη σύγχρονη ζωή που συντηρεί. “Η πόλη δεν είναι μόνο ο καταγωγικός τόπος της μνήμης, αλλά και ο ενεργός κοινωνικός χώρος, στον οποίο οι ήρωες διαγράφουν αυτοματικές, σπειροειδείς τροχιές, με επίκεντρο τη φαλλική απόληξη του λόφου του Λυκαβηττού.” (Μ. Μοίρα, Η Αυγή, 18.1.2008). Δεν ξέρω ωστόσο αν το κέντρο της Αθήνας είναι ο Λυκαβηττός κι όχι π.χ. το Σύνταγμα ή κάτι άλλο. Ή δεν ξέρω αν αυτό το κέντρο λειτούργησε κεντρομόλα ή φυγόκεντρα: “μια προσέγγιση έκκεντρη, δοκιμαστική και αποσπασματική, που δεν μπορεί παρά να βάλει στην άκρη τα μεγάλα πλάνα, τις εξαντλητικές περιγραφές και τις μακρές, διεξοδικές αφηγήσεις προκειμένου να εγκαταστήσει στη θέση τους το υποκειμενικό και συγκεχυμένο βλέμμα, το τυχαίο και το απρογραμμάτιστο στιγμιότυπο ή την απρόβλεπτη διακοπή και κατάργηση της οποιασδήποτε συνέχειας.” (Β. Χατζηβασιλείου, Ελευθεροτυπία, 25.1.2008)
Ακόμα όμως το πρόβλημα δεν λύθηκε. Ένα δυο διηγήματα (θυμάμαι καλά αυτό με τον σωσία του Κωνσταντίνου Τζούμα που πραγματεύεται το θέμα της ταυτότητας και της ετερότητας) άφησαν πιο έντονες εντυπώσεις. Τα άλλα τα ξέχασα γρήγορα, χωρίς να μπορώ να πω ότι με αποθάρρυνε η γραφή τους, αλλά ούτε και με ενθουσίασε κιόλας. Τα διηγήματα κινούνται στα όρια ενός ευδαιμονισμού που ταυτόχρονα ωθεί αλλά και αδρανοποιεί. Οι σύγχρονοι Αθηναίοι είναι πολύ ατομοκεντρικοί, ενώ τα κοινωνικά θέματα αποτελούν απλώς δορυφόρους του είναι τους. “Η επίφαση της ευζωΐας να χωλαίνει ανυπόφορα πίσω από άκεφα παραληρήματα καταναλωτισμού, ενώ το όχημα του βίου κινείται πεισματικά προς μία κατεύθυνση, από μια επίμονη αδράνεια.” (Μ. Μοίρα, Η Αυγή, 18.1.2008).
Η Τ. Δημητρούλια (Η Καθημερινή, 24.2.2008) εκφράζει εύλογα την απορία της: “Προσωπικά, δεν διακρίνω καν την πρόθεση [που θα έπρεπε να εμπεριέχεται στα διηγήματα]: η νέα Αθήνα είναι η Αθήνα του Λυκαβηττού και του «Φίλιον», εντέλει, με ολίγη από αλλοτρίωση και μοναξιά των σχηματοποιημένων προσώπων-τύπων που την κατοικούν; … Οι ιστορίες του Κατσουλάρη είναι παλιές λόγω της κοινοτοπίας της πραγμάτευσης και του ύφους τους και μαρτυρούν τη δυσκολία αυτή που ταλανίζει πολλούς νεότερους συγγραφείς μας: ποντάρουν στον σχεδιασμό και τις διακηρύξεις και όχι στην πραγμάτωση, στο περικείμενο μάλλον παρά στην αναπαράσταση, στο κείμενο καθαυτό.”
Στάθηκα σε όσα αρνητικά εντόπισα εγώ και τα είπαν άλλοι, όχι γιατί η συλλογή στερείται μιας άποψης και μιας τεχνικής (κυρίως στην ταχύτητα που δίνεται και στην εναλλαγή αφήγησης, περιγραφής και διαλόγων), γιατί η εντύπωση που μου έμεινε κλείνοντας το βιβλίο μόλις προχθές δεν διήρκεσε πολύ. Ο Κατσουλάρης εντέλει δεν έκανε ούτε τώρα το μεγάλο βήμα, ίσως δεν έκανε το βήμα που περιμένω χρόνια τώρα (με κάποιες αναλαμπές). Είναι ένα σταθερό όνομα στον χώρο, αλλά μάλλον αυτή τη στιγμή λογίζεται ως ο άνθρωπος με τις καλές σκέψεις, τις θεωρητικές ιδέες και τις πολλές μεταφράσεις, παρά ως ο συγγραφέας που υψώνει τη γενιά του και τη λογοτεχνία μας.

Πατριάρχης Φώτιος

Ιστολέσχη ανάγνωσης: Επιλογή

Ιστολέσχη ανάγνωσης ΙΙ: Καραγάτσης

Μετά από μια εβδομάδα προτάσεων μπορώ να παρουσιάσω τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας των θαμώνων του ΒΙΒΛΙΟΚΑΦΕ με τη σειρά που εμφανίστηκαν:

“Κίτρινος φάκελλος” (zizugataki, akamas, vassia, Γιώργος Χρηστινίδης)
“Μυθιστόρημα των τεσσάρων” (zizugataki, Σπύρος Κουτσογιάννης)
“Συνταγματάρχης Λιάπκιν” (akamas)
“10” (nautilus)
“Χαμένο νησί” (Πατριάρχης Φώτιος, κοπρόγατα, zizugataki)
“Ιστορίες Αμαρτίας και Αγιοσύνης” (Sue)
“Ο Κοτζάμπασης του Καστρόπυργου” (Κυριακή)
“Σέργιος και Βάκχος” (anagnostria)

Επομένως, με ψήφους 4 εκλέγεται προς ανάγνωση ο “Κίτρινος φάκελλος”, ένα έργο νεωτεριστικό και προκλητικό ομού. Η συζήτηση έχει οριστεί για την Κυριακή 20 Απριλίου (εκτός αν κάποιοι θα λείπουν για Πάσχα, οπότε το βλέπουμε).

Αντιγράφω από την ιστοσελίδα της Εστίας:
“Ένα μεγάλο μυθιστόρημα στη γραμμή της γνησιότερης παράδοσης του είδους, όπου το ενδιαφέρον της πλοκής συναγωνίζεται το ενδιαφέρον της κοινωνικής και της ατομικής ψυχογραφικής παρατήρησης. Oι δραματικές συγκρούσεις στο εσωτερικό μιας ομάδας ανθρώπων, όπου το συμφέρον καταργεί κάθε αίσθημα αλτρουϊσμού διογκώνοντας στο έπακρο τα νοσηρά πάθη. O κεντρικός ήρωας, ο λογοτέχνης και δικηγόρος Mάνος Tασάκος, ο δυναμικός κατακτητής, ο ηθικά αδιάφορος, ο σκληρός πειραματιστής του ανθρώπινου πάθους, αλλά και ο νοήμων, ο ιδιοφυής, ο ευαίσθητος και συγκλονιστικά ανθρώπινος, θα μείνει στη λογοτεχνία μας ολοζώντανος τύπος αυθύπαρκτος, απ’ τις μορφές εκείνες που συνεχίζουν αυτόνομη και αυτοτελή τη ζωή τους και έξω από τις σελίδες όπου τις πρωτόστησε ο δημιουργός τους.”

Πατριάρχης Φώτιος

Ιστολέσχη Ανάγνωσης ΙΙ

Ιστολέσχη ανάγνωσης ΙΙ: Καραγάτσης

Η πρώτη Ιστολέσχη ανάγνωσης έθεσε σε συζήτηση το βιβλίο του Ζυλιέν Γκρακ “Μπαλκόνι στο δάσος”. Ξεκινώ πάλι νέα προσπάθεια, με στόχο να μαζευτούμε περισσότεροι και να συζητήσουμε, όπως και στην πρώτη απόπειρα, γόνιμα και διαλεκτικά τις απόψεις και εντυπώσεις μας.
Α. Είχα υποσχεθεί ότι θα λάβω υπόψη μου δύο προτάσεις που είχαν πέσει τότε στο τραπέζι να συζητήσουμε ένα έργο του Καραγάτση.
Β. Εφόσον είναι η επέτειος φέτος των 100 χρόνων από τη γέννησή του, θέτω τα έργα του σε λίστα, ώστε οι θαμώνες του Βιβλιοκαφέ να επιλέξουν ποιο θα είναι αυτό που θα συζητηθεί:

-“Ο συνταγματάρχης Λιάπκιν”, 1933
-“Γιούγκερμαν”, 1938 και “Τα στερνά του Γιούγκερμαν”, 1941
-“Λειτουργία σε λα ύφεσις”, 1943
-“Νυχτερινή ιστορία”, 1943
-“Το χαμένο νησί”, 1943
-“Ο κοτζάμπασης του Καστρόπυργου”, 1944
-“Ο μεγάλος ύπνος”, 1946
-“Αίμα χαμένο και κερδισμένο”, 1947
-“Τα στερνά του Μίχαλου”, 1949
-“Άμρι α Μούγκου (Στο χέρι του Θεού)”, 1954
-“Ο θάνατος κι ο Θόδωρος”, 1954
-“Ο κίτρινος φάκελος” (Α΄και Β΄), 1956
-“Το μυθιστόρημα των Τεσσάρων”, μαζί με τους Ηλ. Βενέζη, Αγγ. Τερζάκη και Στ. Μυριβήλη, 1958
-“Σέργιος και Βάκχος” (Α΄και Β΄), 1959 και “Η θαυμαστή ιστορία των αγίων Σέργιου και Βάκχου”, 1973
-“Το 10” (ημιτελές), 1964
Όλα είναι, αν δεν κάνω λάθος, εκδεδομένα από τις εκδόσεις Εστία.

Γ. Περιμένω τις ψήφους σας μέχρι ας πούμε την Παρασκευή 28 Μαρτίου, οι οποίες και θα δημοσιεύονται. Θα πρότεινα να εξαιρεθούν ο “Γιούγκερμαν” και το “10”, γιατί τα σήριαλ που γυρίστηκαν βάσει αυτών θα επηρεάσουν τις εκτιμήσεις μας κι έτσι θα αλλοιωθεί η αμιγώς αναγνωστική ανταπόκρισή μας.
Δ. Το Σάββατο 29 Μαρτίου ορίζεται το βιβλίο και θέτουμε μια προθεσμία ας πούμε 20 ημέρες, για να το διαβάσουν όλοι όσοι θέλουν. Τέλος προθεσμίας η Κυριακή 20 Απριλίου, οπότε και θα ξεκινήσει η κατάθεση σχολίων πάνω στα οποία μπορεί να διεξαχθεί ο διάλογος.

Καλή ανάγνωση
Πατριάρχης Φώτιος

Espresso με Kahlua: Μίλαν Κούντερα

Μίλαν Κούντερα, “Κωμικοί έρωτες”

Πρόκειται για διηγήματα που εκδόθηκαν λίγο μετά από το πρωτόλειό του, το "Αστείο" (1967), αλλά που ουσιαστικά γράφονταν παράλληλα με αυτό. Και μετά από πολλά διαβάσματα πάνω στο έργο του Κούντερα, συνειδητοποιώ ότι ο πρώιμος Κούντερα είναι ίσως καλύτερος από τον όψιμο (και φυσικά δεν αναφέρομαι στα γαλλικά του κείμενα που είναι πολύ χειρότερα).
Στους “Κωμικούς έρωτες” έχουμε τα κλασικά κουντερικά θέματα, που ξεκινούν από τη γυναικοθηρία και καταλήγουν στον μισογυνισμό. Πολλές φορές αυτές του οι εμμονές ενοχλούν και προβάλλουν ένα κλίμα ευδαιμονισμού και εύκολης σεξουαλικής ζωής. Ο χειρισμός όμως των ιστοριών του πηγαίνει, ευτυχώς, και βαθύτερα.
Ο συγγραφέας “δεν έχει βρει μόνο τα θέματά του, προαναγγέλλοντας έτσι τα κατοπινά μυθιστορήματά του, αλλά και τα εκφραστικά του μέσα, το ύφος του, πλήρως διαμορφωμένο ήδη” (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου). Οι έρωτες των 7 διηγημάτων του στηρίζονται εν πολλοίς στο ψέμμα, το οποίο οδηγεί τους ήρωες στην αποτυχία, αφού στηρίζονται σε μια υποκριτική κυνική ελευθερία. Κανείς δεν είναι πραγματικά ελεύθερος μέσα στην προσπάθειά του να υποδυθεί τον ρόλο του. Η ψυχολογική εμβάθυνση, που άλλοτε δίνεται με την απλότητα της γραφής κι άλλοτε με τον γνωστό δοκιμιακό στοχασμό του Κούντερα, προχωρά πέρα από τις εξωτερικές πράξεις και φτάνει ως τα κίνητρα των ανθρώπινων ενεργειών. Οι καθημερινές εμπειρίες μπορούν να εξελιχθούν αρκετά απρόσμενα σε καταστάσεις που προβληματίζουν για τον έρωτα, την ελευθερία, τον πόθο, την απόρριψη, τις κοινωνικές συμβάσεις.
Το κορυφαίο, κατά τη γνώμη μου, διήγημα είναι το τελευταίο με τίτλο «Ο Έντουαρντ και ο Θεός»: ο ήρωας είναι άθεος, αλλά ερωτεύεται μια θρησκευόμενη νέα και, για να τη ρίξει στο κρεβάτι, υποκρίνεται τον θρήσκο. Αυτό του προκαλεί προβλήματα με τη δουλειά του, αφού σε μια άθεη κομμουνιστική Τσεχία η πίστη είναι αντιλαϊκή στάση. Εντέλει χωρίς να είναι θρήσκος υπερασπίζεται στην προϊσταμένη του τον Θεό και χωρίς να έχει αντίθεες απόψεις, ιδεολογικά στηριγμένες, προσπαθεί να κάμψει την αντίσταση της κοπέλας, με την οποία είναι ερωτευμένος, για να κοιμηθεί μαζί της. Το αποτέλεσμα δεν είναι κωμικό· έχει κάτι από την καθημερινή τραγικότητα, που ταλαντεύεται ανάμεσα στον κοινωνικό μας ρόλο και στο βαθύτερο είναι μας.

Πατριάρχης Φώτιος

Σφηνάκια-ειδήσεις και ποίηση

Εκδηλώσεις, ανακοινώσεις, σημεία συνάντησης

Πλησιάζει η παγκόσμια ημέρα ποίησης και όλοι ετοιμάζονται να τη θυμηθούν και πάλι· κάτι σαν την μητέρα: γιορτάζει μόνο μια φορά τον χρόνο και όλο τον υπόλοιπο σταυρώνεται όρθια.
Μερικές εκδηλώσεις που έχουν προεξαγγελθεί για τις προσεχείς ημέρες:

[Ι]
ΗΜΕΡΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ Ελάτε όλοι να γιορτάσουμε μαζί τη Δευτέρα 17 Μαρτίου 2008 , ώρα 20.00 στην Αίθουσα Λόγου της Στοάς του Βιβλίου (Αρσάκειο Μέγαρο, Πεσμαζόγλου 5). Με την παρουσία σας θα ενισχύσετε το POETICANET

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ
Η Στοά του Βιβλίου και το PoeticaNet γιορτάζουν την Ημέρα της Ποίησης και σας προσκαλούν στο 35ο Ποιητικό Βήμα σε έναν αντιποιητικό κόσμο
stoabibliou@poeticanet.gr η ποίηση στον αιώνα της πληροφορίας
Θα εισαγάγουν/ανιχνεύσουν το θέμα:

Δημήτρης Δημηρούλης καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας & Μ.Μ.Ε. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, συγγραφέας,

Ελισάβετ Αρσενίου επίκουρη καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου, ποιήτρια

Το κοινό θα αποσπάσει πληροφορίες από τα ποιήματα των: Βασίλη Αμανατίδη, Κλεοπάτρα Λυμπέρη, Παυλίνα Παμπούδη, Γιάννη Στίγκα, ενώ το hip hop συγκρότημα ENEMY Θα παρουσιάσει τραγούδια από τον καινούργιο του δίσκο και θα συγκρουστεί live με ζωντανά ποιήματα

Συμμετέχουν: ο Δημοσθένης Αγραφιώτης ποιητής, καλλιτέχνης διαμέσων, και η Αμερικανίδα ποιήτρια Heather Raikes η οποία θα μιλήσει για τη δουλειά της από video, που γυρίστηκε ειδικά για την εκδήλωση αυτή.

Συντονιστής Ιωσήφ Βεντούρας, ποιητής

[ΙΙ]

Tο βιβλιοπωλείο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ και οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης σας προσκαλούν στην παρουσίαση της ανθολογίας Η EΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ(επιμέλεια – ανθολόγηση: Ευριπίδης Γαραντούδης)

τη Δευτέρα, 17 Μαρτίου 2008,στις 8:15 μ.μ.,στο βιβλιοπωλείο ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΚΦΡΑΣΗ (Δημάρχου Ι. Ανδρεαδάκη 49, πρώην Πεσ. Μαχητών, Λιβαδειά).

Για το βιβλίο θα μιλήσει ο Ευριπίδης Γαραντούδης.

[ΙΙΙ]

ΒΡΑΔΙΑ ΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΧΩΡΟ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης 2008και την έκδοση του βιβλίου "Η ελληνική ποίηση του 20ού αιώνα" σε επιμέλεια - ανθολόγηση του Ευριπίδη Γαραντούδη, ο ΠΟΛΥΧΩΡΟΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ (Ιπποκράτους 118, Αθήνα) σας προσκαλεί σε μια γιορτή ποίησης, στην οποία εσείς και σπουδαίοι σύγχρονοι έλληνες ποιητές θα διαβάσετε τα αγαπημένα σας ποιήματα.

Συμμετέχουν οι ποιητές: Γιώτα Αργυροπούλου, Αλέξανδρος Αρδαβάνης, Γιάννης Δάλλας, Μάνος Ελευθερίου, Βασίλειος Ζούβιας, Ρούλα Κακλαμανάκη, Στάθης Κουτσούνης, Μαρία Κυρτζάκη, Δήμητρα Κωτούλα, Τζένη Μαστοράκη, Νίνος Φένεκ Μικελίδης, Μάριος Μιχαηλίδης, Τίτος Πατρίκιος, Μανόλης Πολέντας, Μανόλης Πρατικάκης, Μαριλένα Πρωίμου, Σταύρος Σταυρόπουλος, Θανάσης Χατζόπουλος.

Διαλέξτε, λοιπόν, το αγαπημένο σας ποίημα και ελάτε να το διαβάσετε στην παρέα μας την Τρίτη, 18 Μαρτίου 2008, στις 8:00 το βράδυ.

Δηλώσεις συμμετοχής στο e-mail: polychoros1@metaixmio.gr ή στο fax: 211 3003562, με την ένδειξη «Βραδιά Ποίησης» και τα εξής στοιχεία:
· Ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, τηλέφωνο, e-mail
· Τον τίτλο του ποιήματος που θα διαβάσετε, τον ποιητή και τον αριθμό των λέξεων του ποιήματος

[IV]

Eταρεία Συγγραφέων περιοδικό (δε)κατα

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΠΟΙΗΣΗΣ και

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΤΕΥΧΟΥΣ του περιδοκού (δε)κατα

Η φετινή Ημέρα Ποίησης θα είναι μια Βραδιά αφιερωμένη στη φύση και το περιβάλλον. Tην οργανώνουν το Γαλλικό Ινστιτούτο, η Εταιρεία Συγγραφέων και το περιοδικό (δε)κατα . Περί τους 30 ποιητές θα διαβάσουν ποιήματά τους σχετικά με τη φύση και το περιβάλλον την Παρασκευή, 21 Μαρτίου 2008, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, Σίνα 31, στις 7:30 μ.μ. Θα προβληθεί το ντοκιμαντέρ του Άγγελου Παπαστεφάνου Στενά του Νέστου, ενώ στο πιάνο ο Αστέρης Παπασταματάκης θα παίξει κομμάτια τζαζ.

Το ΠΡΑΣΙΝΟ ΤΕΥΧΟΣ (13ο, Άνοιξη 2008), που θα παρουσιαστεί την ίδια βραδιά, είναι το πάντρεμα λογοτεχνίας, επιστήμης, δημοσιογραφίας και ακτιβισμού. Εστιάζει στο περιβάλλον, στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και σε άλλα θέματα που προκύπτουν από το αίτημα προστασίας του πλανήτη μας σε παγκόσμια και τοπική κλίμακα, με έρευνες, δοκίμια, άρθρα, διηγήματα, ταξιδιογραφήματα, ποιήματα, σχόλια, και κριτικές βιβλίου.


[V]

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Αγαπητοί φίλοι,

Ελάτε το τριήμερο
Παρασκευή 4 - Σάββατο 5 - Κυριακή 6 ΑΠΡΙΛΙΟΥ στο DASEIN PHILOSΟPHY CAFE
για να γνωρίσετε 3 νέους συγγραφείς από τη Ρωσία, την Ουγγαρία και το Ισραήλ,
και να πάρετε μαζί μας μια "γεύση" από τη λογοτεχνία τους.

Παρασκευή 4 Απριλίου, στις 11.00 πμ
θα σας περιμένουμε μαζί με τους 3 συγγραφείς στο DASEIN (Σολωμού 12 - Πλατεία Εξαρχείων)
για μια άτυπη συνέντευξη τύπου και πρωινό καφέ.

Πληροφορίες και πρόγραμμα εδώ
http://athens-international-literary-fest.blogspot.com/

Οργάνωση: Χρήστος Χρυσόπουλος

Διά την αντιγραφή

Πατριάρχης Φώτιος

Crunch coffee: Μιχάλης Μακρόπουλος

Μιχάλης Μακρόπουλος, “Η άδεια καρέκλα”

Κάθομαι να γράψω για ένα βιβλίο που το πρωτοπήρα στα χέρια μου με προσδοκίες και λόγω της κριτικής του Χατζηβασιλείου (Ελευθεροτυπία, 23.11.2007) και λόγω παλαιότερων καλών ακουσμάτων για τη γραφή του συγγραφέα. Και τώρα γράφω με μια αίσθηση όχι της άδειας καρέκλας αλλά του άδειου πουκάμισου… Μια νουβέλα και πολλά διηγήματα της καθημερινότητας, που δεν με άφησαν ούτε μια στιγμή να αναθαρρήσω. Υπόθεση συνήθως ουδέτερη, χωρίς εξάρσεις και κορυφώσεις, χωρίς τον αναμενόμενο σπασμό που ένα διήγημα οφείλει να διαθέτει στην απλότητα της πλοκής και πυκνότητα της ιστορίας. Ύφος άχρωμο, συχνά απλοϊκό, απλό όπως θα ήθελε ο ίδιος –βλέπε το ομώνυμο πεζογράφημα-, τόσο απλοϊκό που δεν ξεφεύγει από το ρηχό και ανούσιο. Δυστυχώς, το διάβασα –ευτυχώς δεν με καθυστερούσε ιδιαίτερα- και ομολογώ ότι πολλές φορές σκέφτηκα να το παρατήσω.
Μερικές μέρες μετά το τέλος της ανάγνωσης και δεν θυμάμαι πολλά πράγματα από τα διηγήματα. Είναι τόσο καθημερινά και ως εντύπωση αν-ούσια, που στη συνείδησή μου δεν έμεινε παρά η αίσθηση της ά-στοχης περιπλάνησης σε μια πόλη που δεν είναι καθόλου φιλόξενη για τους ήρωες.

Πατριάρχης Φώτιος

Γαλλικός καφές με γάλα: Paul Desalmand

Paul Desalmand, “Ένα βιβλίο για πέταμα”

Μετά από το γαλλικό βιβλίο του Ζυλιέν Γκρακ που απασχόλησε την 1η Ιστολέσχη ανάγνωσης, επανέρχομαι πάλι με ένα άλλο γαλλικό, άλλου ύφους και άλλου βεληνεκούς. Για την Ιστολέσχη θα δεχόμουν ευχαρίστως τα σχόλιά σας, ώστε η 2η απόπειρα που θα ξεκινήσει οσονούπω να είναι καλύτερη.

Για το βιβλίο του Desalmand τώρα: Αν διάβαζα αυτή τη σειρά από κεφάλαια σε ένα blog, θα το διασκέδαζα. Πρόκειται για την αυτοβιογραφία ενός βιβλίου, το οποίο αφηγείται τη ζωή του από την εκτύπωσή του ως την αποσύνθεσή του, από βιβλιοπωλείο σε αποθήκες κι από τον έναν κάτοχό του στον άλλο. Μερικά στιγμιότυπα είναι όντως διασκεδαστικά, ο συγγραφέας έχει περιλάβει διάφορα κωμικά που συμβαίνουν στον χώρο του βιβλίου και της ανάγνωσης, οι τόνοι είναι χαλαροί και γι’ αυτό ως ένα σημείο ελκτικοί.
Αλλά φυσικά πρόκειται για μυθιστόρημα στο οποίο ο Desalmand δεν φρόντισε να έχει την παραμικρή διάθεση για πλοκή ή για υπόθεση. Η μία ιστορία μετά την άλλη παρελαύνει χρονολογικά και ασύνδετα, με αποτέλεσμα να μην αγωνιάς για το μετά, να μην απολαμβάνεις ούτε το τώρα, καθώς κάθε ιστορία δεν έχει ούτε τη δική της αυτοτέλεια ούτε και μια εσωτερική διάρθρωση που να σου επιτρέπει να τη δεις αποκομμένη σαν να ήταν διήγημα. Το όλο παιχνίδι παραμένει παιχνίδι και δεν μπορεί κανείς να έχει απαιτήσεις για κάτι παραπάνω. Οι διακηρύξεις του οπισθόφυλλου είναι αγαθές προθέσεις ριγμένες σε μια ρηχή εφαρμογή.
Όσοι λένε ότι η μεταφρασμένη λογοτεχνία είναι καλύτερη από την εγχώρια (δεν το αμφισβητώ σε πολλές περιπτώσεις) πρέπει να δουν πόσα ξενόγλωσσα βιβλία είναι απλώς μια πειραματική φόρμα, όπως και πολλά ελληνικά που μεταφράζονται σε ξένες γλώσσες είναι μια αποτυχία και μισή.

Πατριάρχης Φώτιος

Ιστολέσχη ανάγνωσης ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ζυλιέν Γκρακ, “Μπαλκόνι στο δάσος”

1. Υπόθεση: Ένας υπολοχαγός του Γαλλικού στρατού μετατίθεται σε ένα φυλάκιο στα σύνορα με το Βέλγιο, λίγους μήνες πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εκεί συζεί με τους τρεις στρατιώτες και γνωρίζει μια κοπέλα από το διπλανό χωριό. Γενικά η ζωή κυλάει ράθυμα, νωχελικά, καθώς όλοι ζουν ανυποψίαστοι για αυτό που κανονικά θα έπρεπε να περιμένουν, την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων, ώσπου η επίθεση έρχεται… Το κείμενο απηχεί τα βιώματα του ίδιου του συγγραφέα στο μέτωπο την περίοδο εκείνη.
2. Βασική εντύπωση: η ανάγνωση κυλάει αργά, με πολλές περιγραφές, ελάχιστη δράση, ελάχιστους διαλόγους, μέχρι τουλάχιστον το σημείο που ο πόλεμος ξεσπά και τότε, χωρίς βέβαια κορυφώσεις, ο αναγνώστης νιώθει κάπως να ξυπνά. Γενικά, το κείμενο στηρίζεται σε μια εσκεμμένη ραθυμία, που αποσκοπεί να δείξει πόσο απροετοίμαστοι –κυρίως ψυχολογικά- ήταν οι Γάλλοι για την επερχόμενη ρήξη. Ο αναγνώστης μαζί με τους ήρωες βουλιάζει στη στασιμότητα, πράγμα που, αν και υπηρετεί τον στόχο του συγγραφέα, καταντάει παλιομοδίτικη και ανιαρή γραφή. Ο αντιπολεμικός τόνος έρχεται με την υπονομευτική αναμονή του.
3. Ο ήρωας: ο πρωταγωνιστής δεν έχει καθόλου την στρατοκρατική νοοτροπία, αφού ούτε είναι παθιασμένος με τον πόλεμο, ούτε επιβάλλει μια ασφυκτική πειθαρχία. Γενικότερα, φαίνεται να μην καταλαβαίνει τον ρόλο του σε ένα φυλάκιο που δεν δείχνει να υπηρετεί μια σκοπιμότητα. Η ζωή του συνοψίζει το απρόσμενο που στο τέλος θα τον οδηγήσει στον θάνατο (;), χωρίς ουσιαστικά να έχει πολεμήσει, χωρίς να έχει δείξει ηρωισμό κι έτσι συμβολίζει τον θάνατο που έρχεται μακριά από τολμηρές προσπάθειες και γενναίες πράξεις.
4. Η αντίθεση με τον πόλεμο δεν τονίστηκε. Ενώ σταδιακά πλησιάζει η ώρα και ο αναγνώστης του 1958, οπότε γράφτηκε το έργο, αλλά και του σήμερα έχει την πανοπτική γνώση της έκρηξής του, ο πόλεμος εμφανίζεται μετά από μια μακρόχρονη αναμονή, η οποία τελικά σε έναν αποστασιοποιημένο αναγνώστη φαίνεται ανούσια. Η σύγκρουση δεν πετυχαίνεται ούτε στο τέλος. Το έργο ίσως κρατάει την ατμόσφαιρα της εποχής, αλλά δεν μπορεί σήμερα να εκφράσει την τραγικότητα.
5. Υφοποίηση: με πλάγια γράμματα εμφανίζονταν λέξεις που απηχούν τον λόγο άλλων προσώπων (μπαχτινική υφοποίηση) κι αυτό θα ήταν πιο τελεσφόρο, αν εκτεινόταν σε μεγαλύτερη έκταση· τότε θα μπορούσε να δώσει υφολογικό βάθος στην έκφραση των νοημάτων.
6. Μεγάλα προβλήματα ωστόσο συνάντησα με την ελληνική έκδοση του βιβλίου. Καταρχάς, χρειαζόταν ένα πιο λεπτομερές σύνολο σχολίων, αφού πολλά ονόματα της γαλλικής ιστορίας, γεωγραφίας κλπ. έπρεπε να διασαφηνίζονται για τον Έλληνα αναγνώστη. Από την άλλη, η μετάφραση λεξιθηρούσε ασύστολα (ας με ενημερώσει όποιος γνωρίζει αν και το γαλλικό κείμενο ήταν το ίδιο φορτωμένο με σπάνιες λέξεις), με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς να παρακολουθήσει όλες τις περιγραφές. Και επιπλέον κακή επιμέλεια με λανθασμένο χωρισμό λέξεων (πρώτη φορά είδα τόσο κακή γνώση των κανόνων), επανειλημμένοι τύποι γ΄ πληθυντικού εκεί που έπρεπε γ΄ ενικό (π.χ. “ο αέρας εδώ σείονταν” (σελ. 22) αντί “σειόταν”), μετάφραση πιθανόν τηρώντας γαλλισμούς (“παρά να δανείζεται ποδήλατο …, προτιμούσε να περπατήσει” (σελ. 38) αντί “αντί να δανείζεται”, ορθογραφικά λάθη (π.χ. “συνδαιτημόνες” (σελ. 41) αντί του σωστού “συνδαιτυμόνες”). Με συγχωρείτε για τον σχολαστικισμό, αλλά με εμπόδισε συχνά στο διάβασμα όλη αυτή η σωρεία ανελλήνιστων λέξεων και επαναλαμβανόμενων λαθών.
7. Κλείνω με μερικές φράσεις που κράτησαν την ποιητικότητα αλλά την μπόλιασαν και με μια φιλοσοφημένη ευαισθησία:
“ο κόσμος είχε πέσει για ύπνο, σαν άλλος Κήπος των Ελαιών, κουρασμένος να φοβάται και να προαισθάνεται, χορτασμένος αγωνία και κούραση” (σελ. 142)
“σ’ αυτή τη σκοτεινάγρα τη γεμάτη προαισθήματα οι λόγοι της ύπαρξης είχαν ξεδοντιαστεί” (σελ. 149)
“ο κόσμος έμοιαζε ξανά με παιδικό μυαλό” (σελ. 177)
“Ήταν ένας φόβος θαυμαστός, σχεδόν ελκυστικός … ο φόβος των παιδιών που χάθηκαν στο σούρουπο του δάσους σαν άκουσαν να σπάζουν μακριά οι βελανιδιές κάτω από τις φοβερές φτέρνες” (σελ. 192)

Πατριάρχης Φώτιος

Ιστολέσχη ανάγνωσης και άλλα τινά

Ιστολέσχη ανάγνωσης και άλλα τινά

1. Την προσεχή Τετάρτη (5.3.2008) ολοκληρώνεται η φάση ανάγνωσης του μυθιστορήματος του Ζυλιέν Γκρακ “Μπαλκόνι στο δάσος” και αρχίζει ο διάλογος πάνω στο έργο. Για να διευκολυνθεί η συζήτηση, θα παρουσιάσω εκείνη τη μέρα βασικά σημεία μιας πρώτης παρουσίασης, πάνω στα οποία θα στηρίξουμε την κουβέντα μας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί κανείς να σχολιάσει άλλα.

2. Ο διάλογος μεταξύ εθνοκεντρικών (Γεωργουσόπουλου) και διεθνιστών (Λαμπρόπουλου, Γουργουρή, Λιάκου) έχει ανάψει κυρίως στα «Νέα» και προβλέπεται να συνεχιστεί αμείωτος. Ο Δ. Παπανικολάου στα χθεσινό φύλλο της εφημερίδας (1.3.2008) υπέδειξε πολύ σωστά, κατά τη γνώμη μου, ότι πρόκειται για δύο σχολές, δυο ερμηνευτικά παραδείγματα, θα έλεγα εγώ, που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν, γιατί μιλάνε άλλη γλώσσα. Πρόκειται όντως για δυο κατευθύνσεις που βλέπουν τη λογοτεχνία και τον πολιτισμό από διαφορετική σκοπιά. Αν και με θλίβει το ύφος (ψιλοειρωνικό και καταγγελτικό, επιθετικό και συχνά χωρίς επιχειρήματα), περιμένω τη συνέχεια του (σκυλο-)καυγά.

3. Η κριτική του Κούρτοβικ στα Νέα (1.3.2008) συμμερίστηκε πολλά σημεία από όσα είχαμε γράψει πριν από μέρες για το «Πανδαιμόνιο» του Κ. Ακρίβου (31.1.2008): ομοιότητα με τον Έκο, πολυφωνία λόγων κ.ά. Τα ιστολόγια κερδίζουν έδαφος στην ώριμη κριτική αποτίμηση της λογοτεχνίας μας!

Πατριάρχης Φώτιος

Choccofreddo: Μίλοραντ Πάβιτς

Μίλοραντ Πάβιτς, “Δεύτερο σώμα”

Το Πάβιτς τον εκτιμώ, αλλά δεν μου αρέσουν κατά μέσο όρο τα έργα του! Αντίφαση; Ναι, γι’ αυτό εξηγούμαι. Σημειολογικά είναι ένας Έκο των Βαλκανίων, ο οποίος μεταμοντερνίζει την παραδοσιακή γραφή και εκσερβίζει τις καινοτόμες τεχνικές της Ευρώπης. Έχω διαβάσει 3-4 έργα του -με εμβληματικότερο το “Λεξικό των Χαζάρων”- στα οποία πειραματίζεται και συνεχώς αναζητεί μορφικούς νεωτερισμούς, για να ντύσει τις ιδέες του. Ωστόσο, ως αναγνώστη δεν με συγκινεί το αποτέλεσμα, δεν βρίσκω τα βιβλία του καθηλωτικά, πολλές φορές ούτε καν αφορμή προβληματισμού, πολύ μάλλον στερημένα μιας τέτοιας πλοκής που θα αναδείξει την ιστορία και δεν θα μείνει σε πειραματισμούς και αναζητήσεις.
Το “Δεύτερο σώμα” επιχειρεί να προσεγγίσει ένα χριστιανικό και φιλοσοφικό ζήτημα: αν ο άνθρωπος πέρα από το σάρκινο σώμα του έχει και ένα πνευματικό. Σημεία από την Καινή Διαθήκη, ιστορικά δεδομένα, προβληματισμοί των ηρώων συμφύρονται σε μια σπειροειδή αφήγηση, χωρίς γερούς αρμούς. Αυτή καθεαυτή η ιστορία περιστρέφεται γύρω από την προσπάθεια να συνδυαστεί το νερό από την Έφεσο, το δακτυλίδι που δείχνει το μέλλον και μερικά “μάντρα”, ώστε πρόσωπα της ιστορίας και του μύθου να γνωρίσουν τι μέλλει να τους συμβεί.
Εντέλει, πέρα από μεμονωμένα επεισόδια που για μερικές σελίδες κερδίζουν την προσοχή του αναγνώστη, πέρα από ένα ομιχλώδες ενδιαφέρον για το τι θα γίνει μετά –του οποίου οι προσδοκίες μάλλον διαψεύδονται- έμεινα με μια ανούσια γεύση, με μια αίσθηση ανικανοποίητου.

Πατριάρχης Φώτιος

29.2.2008

Iced blended coffee: Τηλέμαχος Κώτσιας

Τηλέμαχος Κώτσιας, “Τεκμήριο αθωότητας”

Θέμα από τα φλέγοντα (από αυτά που ίσως, όπως έλεγε ο Μάνος Κοντολέων, στο προηγούμενο ποστ, θέτει ένα σημαντικό ζήτημα): δωροδοκία ιατρού που ζήτησε μίζα για να χειρουργήσει. Θέμα, θα λέγαμε, τηλεοπτικής ειδησεογραφίας που εν κενή επικαιρότητα θα κέρδιζε μερικές στήλες. Τι μπορεί λοιπόν να κάνει η λογοτεχνία για να το αναδείξει;
α. παρουσίαση του γιατρού ως αρνητικού χαρακτήρα που τα παίρνει χωρίς αναστολές.
β. παρουσίαση του γιατρού ως θύματος σκευωρίας
γ. παρουσίαση του γιατρού ως φορέα του πνεύματος της εποχής
δ. παρουσίαση του θύματος ως κοινωνικού αγωνιστή
ε. παρουσίαση του θύματος ως τραγικού προσώπου που ταλανίζεται από διλήμματα
ς. παρουσίαση της ιστορίας ως καρκίνωμα του ιατρικού λειτουργήματος
ζ. παρουσίαση της ιστορίας ως δείγμα της κοινωνικής σήψης
η. …
Τι κάνει ο Κώτσιας; Τίποτα και όλα. Μια διεκπεραιωτική αφήγηση, ουδέτερη, άχρωμη, ρηχή, χωρίς εσωτερικές εντάσεις, τραγικές συγκρούσεις, ακραία αδιέξοδα κ.λπ. Ο γιατρός έχει χρηματιστεί, αλλά το βάρος πέφτει στις συνέπειες της αποκάλυψης στη ζωή του. Ωραία. Κανείς ωστόσο δεν βλέπει την εσωτερική καταρράκωση παρά μόνο την εξωτερική, μια εξέλιξη δουλεμένη με λέξεις κι όχι με εντάσεις.
Η λογοτεχνία δεν γράφεται με προθέσεις. Ούτε με ένα πιασάρικο θέμα που θα μπορούσε να γίνει δράμα αλλά δεν έγινε. Θέλει ήρωες που να παλεύουν με τον εαυτό τους, τις συνθήκες, τη μοίρα και να εξελίσσονται μετανιώνοντας ή μένοντας σταθεροί στη στάση τους, συντριβόμενοι ή συνεχίζοντας πωρωμένοι τον βίο τους, κερδίζοντας σε αυτογνωσία ή πλήττοντας εμμενώς τον στόχο τους. Δεν είδα καμία ρήξη, ούτε ψυχολογικά, ούτε υφολογικά, ούτε θεματικά…
Η Μικέλα Χαρτουλάρη αναρωτιέται σε άρθρο της στα Νέα (20.10.2007) μήπως καταστρέψαμε έναν συγγραφέα ωθώντας τον να γράψει «ελληνικά» λογοτεχνήματα μετά από πολλά έργα βορειοηπειρωτικού χαρακτήρα;

Πατριάρχης Φώτιος
27.2.2008

Ουίσκι με πάγο: κακό βιβλίο και κριτική

Το θάβεις ή το αγνοείς;

Διαβάζω πολλές φορές ένα βιβλίο, το οποίο κρίνω ότι στερείται ποιότητας. Φυσικά είναι γνώμη μου και τίποτα άλλο. Η σκέψη μου συχνά ταλαντεύεται ανάμεσα σε μια ηχηρή σιωπή και σε μια αρνητική παρουσίαση. Τι κάνει ένας μπλόγκερ;
Φαντάζομαι ότι το ίδιο δίλημμα απασχολεί και τους κριτικούς. Εκατοντάδες βιβλία, πολλά από τα οποία είναι ανούσια, κακά, κακογραμμένα, άτεχνα ή έστω με μια καλή ιδέα που δεν πραγματώνεται στην πράξη περνάνε από τα χέρια τους …και τα μάτια τους. Τι κάνουν; Γράφουν για να αναδείξουν τις αδυναμίες τους; Αδιαφορούν για να μη δώσουν βήμα σε ένα άτεχνο κείμενο;
Η δική μου σκέψη τείνει μέχρι τώρα ως εξής: Επειδή το ιστολόγιο είναι για μένα (μεταξύ άλλων) ένα ημερολόγιο αναγνώσεων, προτιμώ να αναρτώ όλα όσα διάβασα, με σκοπό να συγκεντρώσω σταδιακά όλα τα αναγνωστικά βιώματά μου. Λειτουργώ σαν ρεπόρτερ και όχι σαν αξιολογητής. Φυσικά, επιδιώκω να κρίνω όσα διαβάζω κι έτσι να μην αφήσω στην πλάνη όσους με επισκέπτονται.
Αντίθετα, ο κριτικός –μου φαίνεται- σκέφτεται διαφορετικά, αν κρίνει κανείς από τις λίγες αρνητικές κριτικές που κυκλοφορούν, εκτός κι αν πρόκειται για ένα πολυσυζητημένο βιβλίο για το οποίο υποχρεούται να πάρει θέση. Για το κακό βιβλίο είναι μάταιο να ασχοληθεί, αφού και χάσιμο χρόνου είναι αλλά και περιττό να χαραμίσει μια κριτική για ένα έργο που θα χαθεί από το προσκήνιο άμεσα. Παράλληλα, το κακό βιβλίο δεν πρέπει να δυσφημιστεί, γιατί κάτι τέτοιο ισοδυναμεί με διαφήμιση. Η αδιαφορία το καταδικάζει στη σιωπή και στην απόρριψη. Το κόσκινο που λέγεται «κριτική» δεν αξίζει να κρατήσει ούτε στο ελάχιστο κείμενα που δεν έχουν θέση σε ένα πρώτο ξεσκαρτάρισμα της τρέχουσας παραγωγής, ώστε σταδιακά οι γενιές κριτικών και αναγνωστών να ξεδιαλέξουν ακόμα πιο αυστηρά το διαχρονικά καλό από το εφήμερα αναγνώσιμο.
Τελικά, το θάβω ή το αγνοώ; Αναρτώ ένα κείμενο που δεν θα λάβει ούτε ένα σχόλιο –και δικαίως- ή το ξεχνώ προχωρώντας σε άλλα;

Πατριάρχης Φώτιος

Espresso freddo shakerato: Μαρία Μαρκουλή

Μαρία Μαρκουλή, “Ντράιβ ιν”

Είκοσι ένα σύντομα, απλά, δυνατά στη γραφή διηγήματα. Αφήγηση καθαρή, χωρίς τεχνάσματα, χωρίς πειραματισμούς, με απλή πορεία στην πλοκή. Ωστόσο, κερδίζουν με το ύφος που θυμίζει καθημερινό λόγο, με τις σκηνές που είναι οικείες και μακρινές μαζί, με τις ιστορίες που έχουν μια ταξιδιάρικη διάθεση (το αυτοκίνητο πρωταγωνιστεί σε όλα τα κείμενα), αλλά και μια προσπάθεια να δείξουν τον κόσμο από άλλη σκοπιά. Μερικά μάλιστα διηγήματα έχουν μια αλλόκοτη, μεταφυσική σκοπιά με δόσεις παραλόγου. Πιο αναλυτικά για κάποια από αυτά:
-“Ο θεός στο βενζινάδικο”: ίσως το καλύτερο διήγημα. Ένας νεαρός υπάλληλος βενζινάδικου δίνει και δεν δίνει πληροφορίες σε όποιον περνάει για τον δρόμο ή τους προπορευόμενους· μέχρι που εμφανίζεται μια κούκλα…
-“Ο Μπάμπης διαβάζει τις πινακίδες”: μια γυναίκα ταξιδεύει με τον παπαγάλο της σκοπεύοντας να χωρίσει, αλλά ο σύζυγός της την προλαβαίνει και αλλάζει η ρότα της.
-“Η εξαδέλφη Ευτυχία ήξερε καλύτερα”: μια γηραιά κυρία σταματά να οδηγεί, προσλαμβάνει σοφέρ και ψάχνει τον γιο της, ώσπου συναντά έναν άγνωστο που θα ήθελε να είναι γιος της.
Είναι αισιόδοξο να παρακολουθείς νέες φωνές να εμφανίζονται, να αστράφτουν και μετά ανησυχείς αν έχουν μεδούλι να συνεχίσουν ή αν κατέθεσαν όλη τους την ψυχή στο πρώτο –και μοναδικό αξιόλογο- έργο τους. Ελπίζω να ξαναδώ τη Μαρκουλή με ανανεωμένη πνοή.

Πατριάρχης Φώτιος