Γαλλικός χωρίς γάλα: Ελένα Μαριένσκε

Ελένα Μαριένσκε
Το φαινόμενο Ρέζους
μετφ. Εύη Βαγγελάτου
εκδόσεις Ελληνικά γράμματα

Δε θέλω να σταθώ ιδιαίτερα στο βιβλίο, αλλά σε ένα θέμα που εισάγεται και με αυτό και με άλλα.
Πρώτα όμως το ίδιο το κείμενο: ένα γηροκομείο με «ετοιμοθάνατους» γέρους ξαναβρίσκει τη χαμένη ζωντάνια και όρεξη για ζωή, όταν φτάνει εκεί ένα μπονόμπο (είδος πιθήκου) ονόματι Ρέζους. Η σεξουαλική του ενεργητικότητα μεταφέρεται και στους ηλικιωμένους ενοίκους του οίκου ευγηρίας, οι οποίοι ξεπερνούν αναστολές και ξεχύνονται κυριολεκτικά σε όργια απόλαυσης. Η γραφή στηρίζεται σε μια πολυεστιακή αφήγηση, όπου ακούγονται οι εντυπώσεις από 5-6 διαφορετικούς ομιλητές. Στην αρχή καθώς και στο μεγαλύτερο μέρος η αφήγηση είναι στατική και ο αναγνώστης κουράζεται (πολλές σκέψεις, πολλά σχόλια, πολλά στάσιμα). Η τελευταία αφήγηση που είναι και η πιο κατατοπιστική ολοκληρώνει θετικά το εγχείρημα.
Το θέμα στο οποίο με ενέβαλλε το μυθιστόρημα είναι αν η τέχνη συγκεκριμένα και η επιθυμία για ζωή γενικότερα μπορεί να προβαίνει σε κάθε είδους μέσο για να το πετύχει. Φυσικά ξέρω ότι η σύγχρονη αναγνωστική άποψη εξαιρεί την ηθική από το καλλιτέχνημα, αλλά δεν ξέρω πόσο μπορούμε ακόμα να συνεχίσουμε να θεωρούμε καλό μόνο ό,τι πληροί αισθητικούς και μορφολογικούς κανόνες. Ο πανσεξουαλισμός που προβάλλεται από την Μαριένσκε έχει αγαθές προθέσεις: να πείσει ότι η σεξουαλική ζωή είναι υγεία και αναζωογόνηση. Αλλά λεσβιακές, πανηδονιστικές και κυρίως κτηνοβατικές πρακτικές δεν μπορούν να περάσουν ως ο φυσικός τρόπος αναγέννησης ημιθανών ψυχισμών.
Γενικότερα, πρέπει η τέχνη να είναι προκλητική για να ξαναθέσει τα μεγάλα ερωτήματα της ζωής; Πρέπει ο καλλιτέχνης να φλερτάρει με την πορνογραφία (όχι στις εικόνες όσο στη στάση απέναντι στη ζωή) για να ξεσκουριάσει το μέταλλο της ψυχής του αναγνώστη; Είναι και η ηθική μια μορφή ιδεολογίας που αξίζει να σταθμιστεί όταν αναφερόμαστε σε ένα βιβλίο; Μπορεί κανείς να σταθεί στις καινοτομίες και να προσπεράσει σαν φυσιολογικό καθετί που προκαλεί και τεντώνει τα όρια; Φυσικά καταλαβαίνω όποιον μου πει ότι η τέχνη είναι ακριβώς η υπέρβαση των ορίων, είναι η ανεξέλεγκτη ελευθερία που ξεσηκώνει. Μέσα μου ωστόσο ακόμα αντιδρώ, όταν γκρεμίζουμε τα όρια για να βρεθούμε σε ένα ηθικό και ιδεολογικό χάος, αίρουμε τα δεσμά της καθεστηκυίας νοοτροπίας για να δώσουμε άλλοθι στις δικές μας επιλογές.
Το θέμα είναι μεγάλο και θα τίθεται κάθε φορά που στα χέρια μου πέφτει ένα “καλό” βιβλίο με ανατρεπτικές και προκλητικές απόψεις (“Το φαινόμενο Ρέζους”, πέρα από αυτήν τη σοβαρή ένσταση, δεν με ενθουσίασε με τον τρόπο γραφής, αλλά μάλλον με κούρασε). Απαντήσεις στον προβληματιζόμενο εαυτό μου θα δίνονται για κάθε βιβλίο ξεχωριστά κι αυτό ίσως είναι η απόλαυση της λογοτεχνίας: το συνεχώς καινούργιο που δίνει απαντήσεις σε πανάρχαια ερωτήματα.

Πατριάρχης Φώτιος