Ιστολέσχη ανάγνωσης ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ζυλιέν Γκρακ, “Μπαλκόνι στο δάσος”

1. Υπόθεση: Ένας υπολοχαγός του Γαλλικού στρατού μετατίθεται σε ένα φυλάκιο στα σύνορα με το Βέλγιο, λίγους μήνες πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εκεί συζεί με τους τρεις στρατιώτες και γνωρίζει μια κοπέλα από το διπλανό χωριό. Γενικά η ζωή κυλάει ράθυμα, νωχελικά, καθώς όλοι ζουν ανυποψίαστοι για αυτό που κανονικά θα έπρεπε να περιμένουν, την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων, ώσπου η επίθεση έρχεται… Το κείμενο απηχεί τα βιώματα του ίδιου του συγγραφέα στο μέτωπο την περίοδο εκείνη.
2. Βασική εντύπωση: η ανάγνωση κυλάει αργά, με πολλές περιγραφές, ελάχιστη δράση, ελάχιστους διαλόγους, μέχρι τουλάχιστον το σημείο που ο πόλεμος ξεσπά και τότε, χωρίς βέβαια κορυφώσεις, ο αναγνώστης νιώθει κάπως να ξυπνά. Γενικά, το κείμενο στηρίζεται σε μια εσκεμμένη ραθυμία, που αποσκοπεί να δείξει πόσο απροετοίμαστοι –κυρίως ψυχολογικά- ήταν οι Γάλλοι για την επερχόμενη ρήξη. Ο αναγνώστης μαζί με τους ήρωες βουλιάζει στη στασιμότητα, πράγμα που, αν και υπηρετεί τον στόχο του συγγραφέα, καταντάει παλιομοδίτικη και ανιαρή γραφή. Ο αντιπολεμικός τόνος έρχεται με την υπονομευτική αναμονή του.
3. Ο ήρωας: ο πρωταγωνιστής δεν έχει καθόλου την στρατοκρατική νοοτροπία, αφού ούτε είναι παθιασμένος με τον πόλεμο, ούτε επιβάλλει μια ασφυκτική πειθαρχία. Γενικότερα, φαίνεται να μην καταλαβαίνει τον ρόλο του σε ένα φυλάκιο που δεν δείχνει να υπηρετεί μια σκοπιμότητα. Η ζωή του συνοψίζει το απρόσμενο που στο τέλος θα τον οδηγήσει στον θάνατο (;), χωρίς ουσιαστικά να έχει πολεμήσει, χωρίς να έχει δείξει ηρωισμό κι έτσι συμβολίζει τον θάνατο που έρχεται μακριά από τολμηρές προσπάθειες και γενναίες πράξεις.
4. Η αντίθεση με τον πόλεμο δεν τονίστηκε. Ενώ σταδιακά πλησιάζει η ώρα και ο αναγνώστης του 1958, οπότε γράφτηκε το έργο, αλλά και του σήμερα έχει την πανοπτική γνώση της έκρηξής του, ο πόλεμος εμφανίζεται μετά από μια μακρόχρονη αναμονή, η οποία τελικά σε έναν αποστασιοποιημένο αναγνώστη φαίνεται ανούσια. Η σύγκρουση δεν πετυχαίνεται ούτε στο τέλος. Το έργο ίσως κρατάει την ατμόσφαιρα της εποχής, αλλά δεν μπορεί σήμερα να εκφράσει την τραγικότητα.
5. Υφοποίηση: με πλάγια γράμματα εμφανίζονταν λέξεις που απηχούν τον λόγο άλλων προσώπων (μπαχτινική υφοποίηση) κι αυτό θα ήταν πιο τελεσφόρο, αν εκτεινόταν σε μεγαλύτερη έκταση· τότε θα μπορούσε να δώσει υφολογικό βάθος στην έκφραση των νοημάτων.
6. Μεγάλα προβλήματα ωστόσο συνάντησα με την ελληνική έκδοση του βιβλίου. Καταρχάς, χρειαζόταν ένα πιο λεπτομερές σύνολο σχολίων, αφού πολλά ονόματα της γαλλικής ιστορίας, γεωγραφίας κλπ. έπρεπε να διασαφηνίζονται για τον Έλληνα αναγνώστη. Από την άλλη, η μετάφραση λεξιθηρούσε ασύστολα (ας με ενημερώσει όποιος γνωρίζει αν και το γαλλικό κείμενο ήταν το ίδιο φορτωμένο με σπάνιες λέξεις), με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς να παρακολουθήσει όλες τις περιγραφές. Και επιπλέον κακή επιμέλεια με λανθασμένο χωρισμό λέξεων (πρώτη φορά είδα τόσο κακή γνώση των κανόνων), επανειλημμένοι τύποι γ΄ πληθυντικού εκεί που έπρεπε γ΄ ενικό (π.χ. “ο αέρας εδώ σείονταν” (σελ. 22) αντί “σειόταν”), μετάφραση πιθανόν τηρώντας γαλλισμούς (“παρά να δανείζεται ποδήλατο …, προτιμούσε να περπατήσει” (σελ. 38) αντί “αντί να δανείζεται”, ορθογραφικά λάθη (π.χ. “συνδαιτημόνες” (σελ. 41) αντί του σωστού “συνδαιτυμόνες”). Με συγχωρείτε για τον σχολαστικισμό, αλλά με εμπόδισε συχνά στο διάβασμα όλη αυτή η σωρεία ανελλήνιστων λέξεων και επαναλαμβανόμενων λαθών.
7. Κλείνω με μερικές φράσεις που κράτησαν την ποιητικότητα αλλά την μπόλιασαν και με μια φιλοσοφημένη ευαισθησία:
“ο κόσμος είχε πέσει για ύπνο, σαν άλλος Κήπος των Ελαιών, κουρασμένος να φοβάται και να προαισθάνεται, χορτασμένος αγωνία και κούραση” (σελ. 142)
“σ’ αυτή τη σκοτεινάγρα τη γεμάτη προαισθήματα οι λόγοι της ύπαρξης είχαν ξεδοντιαστεί” (σελ. 149)
“ο κόσμος έμοιαζε ξανά με παιδικό μυαλό” (σελ. 177)
“Ήταν ένας φόβος θαυμαστός, σχεδόν ελκυστικός … ο φόβος των παιδιών που χάθηκαν στο σούρουπο του δάσους σαν άκουσαν να σπάζουν μακριά οι βελανιδιές κάτω από τις φοβερές φτέρνες” (σελ. 192)

Πατριάρχης Φώτιος