Espresso με Kahlua: Μίλαν Κούντερα

Μίλαν Κούντερα, “Κωμικοί έρωτες”

Πρόκειται για διηγήματα που εκδόθηκαν λίγο μετά από το πρωτόλειό του, το "Αστείο" (1967), αλλά που ουσιαστικά γράφονταν παράλληλα με αυτό. Και μετά από πολλά διαβάσματα πάνω στο έργο του Κούντερα, συνειδητοποιώ ότι ο πρώιμος Κούντερα είναι ίσως καλύτερος από τον όψιμο (και φυσικά δεν αναφέρομαι στα γαλλικά του κείμενα που είναι πολύ χειρότερα).
Στους “Κωμικούς έρωτες” έχουμε τα κλασικά κουντερικά θέματα, που ξεκινούν από τη γυναικοθηρία και καταλήγουν στον μισογυνισμό. Πολλές φορές αυτές του οι εμμονές ενοχλούν και προβάλλουν ένα κλίμα ευδαιμονισμού και εύκολης σεξουαλικής ζωής. Ο χειρισμός όμως των ιστοριών του πηγαίνει, ευτυχώς, και βαθύτερα.
Ο συγγραφέας “δεν έχει βρει μόνο τα θέματά του, προαναγγέλλοντας έτσι τα κατοπινά μυθιστορήματά του, αλλά και τα εκφραστικά του μέσα, το ύφος του, πλήρως διαμορφωμένο ήδη” (από το οπισθόφυλλο του βιβλίου). Οι έρωτες των 7 διηγημάτων του στηρίζονται εν πολλοίς στο ψέμμα, το οποίο οδηγεί τους ήρωες στην αποτυχία, αφού στηρίζονται σε μια υποκριτική κυνική ελευθερία. Κανείς δεν είναι πραγματικά ελεύθερος μέσα στην προσπάθειά του να υποδυθεί τον ρόλο του. Η ψυχολογική εμβάθυνση, που άλλοτε δίνεται με την απλότητα της γραφής κι άλλοτε με τον γνωστό δοκιμιακό στοχασμό του Κούντερα, προχωρά πέρα από τις εξωτερικές πράξεις και φτάνει ως τα κίνητρα των ανθρώπινων ενεργειών. Οι καθημερινές εμπειρίες μπορούν να εξελιχθούν αρκετά απρόσμενα σε καταστάσεις που προβληματίζουν για τον έρωτα, την ελευθερία, τον πόθο, την απόρριψη, τις κοινωνικές συμβάσεις.
Το κορυφαίο, κατά τη γνώμη μου, διήγημα είναι το τελευταίο με τίτλο «Ο Έντουαρντ και ο Θεός»: ο ήρωας είναι άθεος, αλλά ερωτεύεται μια θρησκευόμενη νέα και, για να τη ρίξει στο κρεβάτι, υποκρίνεται τον θρήσκο. Αυτό του προκαλεί προβλήματα με τη δουλειά του, αφού σε μια άθεη κομμουνιστική Τσεχία η πίστη είναι αντιλαϊκή στάση. Εντέλει χωρίς να είναι θρήσκος υπερασπίζεται στην προϊσταμένη του τον Θεό και χωρίς να έχει αντίθεες απόψεις, ιδεολογικά στηριγμένες, προσπαθεί να κάμψει την αντίσταση της κοπέλας, με την οποία είναι ερωτευμένος, για να κοιμηθεί μαζί της. Το αποτέλεσμα δεν είναι κωμικό· έχει κάτι από την καθημερινή τραγικότητα, που ταλαντεύεται ανάμεσα στον κοινωνικό μας ρόλο και στο βαθύτερο είναι μας.

Πατριάρχης Φώτιος