Συνέδριο Μ. Καραγάτση: Ιδεολογία και ποιητικήΜουσείο Μπενάκη
4/5 Απριλίου 2008
Τι ενδιαφέρει το ευρύ κοινό ένα συνέδριο; Έχει καμία ουσία για τον κόσμο έξω από τον στενό κλοιό των ειδικών; Τι μπορεί να συγκρατήσει ένας απλός αναγνώστης του έργου του Μ. Καραγάτση;
Αν το κρίνει κανείς φιλολογικά, θα ξεθάψει ίσως παραγκωνισμένες ερμηνείες του έργου του (καμιά φορά από τη μύγα ξύγκι). Αν το δει κανείς ιστορικά, θα προσπαθήσει να συνδυάσει την εποχή που έζησε (ή/και την εποχή για την οποία έγραφε) με τα εθνικοπολιτικά γεγονότα και να εξαγάγει συμπεράσματα για το πώς έβλεπε τον Μεσοπόλεμο, την Κατοχή, τον Εμφύλιο κ.λπ. Αν το δει κανείς δημοσιογραφικά, θα προσπαθήσει να δει τι (σκανδαλοθηρικό) βγήκε από το συνέδριο, τι για τη ζωή και την ιδεολογία του Καραγάτση θα διαβαστεί, αν το γράψουμε στην εφημερίδα, ή τι από την κρυφή ζωή του συγγραφέα θα αποτελέσει κράχτη για τον μέσο αναγνώστη του έντυπου τύπου. Το τελευταίο έκανε η Μ. Χαρτουλάρη στα σημερινά «Νέα»:
“Αιφνιδιασμός! Ο Μ. Καραγάτσης, ένας από τους δημοφιλέστερους παραμυθάδες που είκοσι χρόνια τώρα κέρδιζε την ολοένα και ευρύτερη αποδοχή της κριτικής, κατεδαφίστηκε μέσα σε δυο μέρες από τους ειδικούς, στο επιστημονικό συνέδριο που συνδιοργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη (4-5/4)! Και μάλιστα, μπροστά στην ίδια του την κόρη Μαρίνα, που άκουσε τις λέξεις «ρατσισμός», «χιτλερισμός», «δημαγωγία». Και είδε να συζητιέται επισήμως μήπως η λογοτεχνία του δεν ήταν παρά μια βιτρίνα για την προπαγάνδιση βαθιά αντιδραστικών ιδεών· μήπως ο περίφημος αφηγηματικός οίστρος του και η επινοητική φαντασία του δεν υπηρέτησαν παρά τον κοινωνικό λαϊκισμό... Αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2008 κηρύχτηκε από το υπουργείο Πολιτισμού «Έτος Καραγάτση» για την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του (1908-1960), ότι φέτος ήταν η χρονιά της τηλεοπτικής κορύφωσης της υπόθεσης Καραγάτση με τις προσεγμένες μεταφορές του 10 και του Γιούγκερμαν, ότι οι πωλήσεις των μυθιστορημάτων του (Εκδ. Εστία) εκτινάχτηκαν στα ύψη, ότι το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου εγκαινίασε σειρά εκδηλώσεων για την προβολή του κυκλοφορώντας και ένα καλαίσθητο εργοβιογραφικό λεύκωμά του, τότε θα μπορέσει να καταλάβει καλύτερα γιατί αυτό το συνέδριο με θέμα την ιδεολογία και την ποιητική του, έκανε μια πραγματική τομή. Διότι έδωσε το σύνθημα της επαναδιαπραγμάτευσης ενός συγγραφέα που είχε γίνει κατεστημένο.”
Το βάρος πέφτει στα άπλυτα της προσωπικότητάς του, η προσοχή στην ίδια τη ζωή του, έστω και όπως συμπεραίνεται μέσα από τα κείμενά του, το ζουμί που κρατάμε είναι η τυχόν απαξίωση των έργων του λόγω των ιδεών του. Η Χαρτουλάρη κράτησε ό,τι αριστερό αποδεικνύει τη δεξιά πολιτική και φιλοσοφική ιδεολογία του, ό,τι είπαν ιστορικοί και φιλόλογοι που να σχετίζεται με τις κοινωνικές του ιδέες (έστω κι αν καμιά φορά ήταν το 1/100 της ομιλίας του, όπως στην Τζίνα Πολίτη), το συνέδριο καταξιώνεται όχι επειδή είδε τα έργα του συγγραφέα, αλλά επειδή καθαίρεσε από τον θρόνο του το ιδεολογικό απόβρασμα που κουβαλάει.
Γυρίζουμε σε μια εποχή που κρίνουμε τους συγγραφείς ιδεολογικά; Που κρατάμε από το συνέδριο για το έργο του ό,τι αφορά στη ζωή τους; Που βλέπουμε αριστερόστροφα τον δεξιό και χαιρόμαστε που δεν είναι τόσο μεγάλος όσο φαινόταν;
Το συνέδριο άξιζε γιατί ήταν το πρώτο πάνω στο έργο ενός τόσο μεγάλου συγγραφέα· επειδή μίλησαν πολλοί ειδικοί και ξαναδιάβασαν το έργο του κι όχι επειδή ξαναδιάβασαν τη ζωή του· επειδή τέθηκαν ζητήματα προς διερεύνηση· επειδή οι καλές ανακοινώσεις φώτισαν καθολικά τον κόσμο ενός (ή περισσοτέρων) έργων του· επειδή φυσικά εντόπισε τα αρνητικά στοιχεία του μυθιστορηματικού (διηγηματικού, θεατρικού κλπ.) κόσμου, όπως τα συναντάει μέσα στις γραμμές (ή και ανάμεσα) των κειμένων του· επειδή δεν προσέφυγε στην αγιοποίηση (ως συνήθως) του λογοτέχνη, αλλά ούτε και στη δαιμονοποίησή του· επειδή δημιούργησε συζητήσεις, σαν αυτή εδώ, και δεν κοίμισε (όχι πάντα) το ακροατήριο.
Η αποτυχία (ίσως και σκόπιμα) ήλθε στη συζήτηση των συγγραφέων, γεγονός που επιβεβαιώνει τη ρήση «καλύτερα να τους διαβάζεις, παρά να τους ακούς». Ο Κουμανταρέας μίλησε με ύφος εκατό καρδιναλίων και ο Χωμενίδης πρόβαλε το εγώ του πάνω από τον Καραγάτση (άκουσον άκουσον είπε: το χρήμα και το σεξ, όπως επισημαίνει ο Καραγάτσης, κυβερνούν τον κόσμο. Όποιος δεν το βλέπει είναι τυφλός. Δηλαδή, εξηγώ εγώ, όποιος δεν βλέπει τον κόσμο με τον τρόπο που τον βλέπω εγώ, είναι το λιγότερο αφελής…). Δεν συζητώ που οι πιο θρασείς πρόσβαλλαν τους πιο μετριοπαθείς. Ο διάλογος συγγραφέων γίνεται τελικά μόνο και μόνο για τον τζερτζελέ που ξεσηκώνει…
Κλείνω: ένα καλό συνέδριο στέλνει τον κόσμο στο βιβλιοπωλείο να διαβάσει κείμενα που δεν τον έχουν απασχολήσει ως τώρα· στέλνει το ακροατήριο στο σπίτι να ξαναδιαβάσουν κείμενα που είχαν παλιότερα διαβαστεί αλλά τώρα εξετάζονται στο πρίσμα όσων ακούστηκαν· στέλνει τον κόσμο στις καφετερίες και στα ζαχαροπλαστεία να συζητήσουν όσα άκουσε· στέλνει τους ειδικούς στα κιτάπια τους να συμφωνήσουν ή να διαφωνήσουν με όσα έμαθαν· φυσικά δεν στέλνει τους συγγενείς στο σπίτι τους φουσκωμένα παγώνια από τους επαίνους που άκουσαν για τον νεκρό πρόγονό τους· εντέλει, στέλνει στις επόμενες γενιές το έργο καλύτερα αξιολογημένο, πραγματευμένο, αντικειμενικότερα κοιταγμένο…
Το Βιβλιοκαφέ έχει ήδη ξεκινήσει συζήτηση για τον «Κίτρινο φάκελο». Αντί για τις 20.4.2008, που είχε προγραμματιστεί, η Ιστολέσχη Ανάγνωσης μεταφέρεται για τη Δευτέρα 5 Μαΐου, επειδή μερικοί –όπως μου δήλωσαν- θα λείπουν διακοπές. Από σήμερα και μέχρι εκείνη τη μέρα θα αναρτώνται εκτιμήσεις για τα έργα του Καραγάτση, οι οποίες θα ολοκληρωθούν με τον “Κίτρινο φάκελο”.
Πατριάρχης Φώτιος
9 comments:
Καλησπέρα.
Ως απλός αναγνώστης του Καραγάτση απαντώ στις ερωτήσεις σας.
Καθόλου και τίποτα.
Ο μόνος τρόπος να "τιμήσει" κάποιος τον Μ. είναι να ανατρέξει στο έργο του.
Ή, όπως ισχύει στην δική μου περίπτωση, να διαβάσει εκείνα τα λίγα που για κάποιο λόγο του ξέφυγαν.
Τα υπόλοιπα είναι...άσε καλύτερα.
Pan, ως αναγνώστες δεν είμαστε παντογνώστες κι ό,τι μαθαίνει κανείς είναι χρήσιμο στην επανανάγνωση ενός έργου. Επομένως, όχι αφορισμούς για τα συνέδρια, αλλά φυσικά η απόλαυση εκπορεύεται πρώτιστα από το κείμενο.
Πατριάρχης Φώτιος
Θεωρώ ότι τα συνέδρια είναι χρήσιμα όταν ανοίγουν συζητήσεις στις οποίες μπορεί να πάρει μέρος και το κοινό. Απ' ό,τι κατάλαβα αυτό στο οποίο συμμετείχες ήταν αρκετά ενδιαφέρον παρά τις ενστάσεις σου που τις βρίσκω πολύ δικαιολογημένες, τουλάχιστον έτσι φαίνονται. Προσωπικά δεν ενδιαφέρομαι για τη ζωή συγγραφέων ή ποιητών που μου αρέσουν. Μένω στο έργο τους. Ωραία που η συζήτηση για τον "κίτρινο φάκελλο" πήγε για τις 5 Μαϊου. Και εγώ θα λείψω κάποιες μέρες κι έτσι με βολεύει καλύτερα.
Η δημοσίευσή σου ήταν το κίνητρο να διαβάσω το έρθρο της Χαρτουλάρη το οποίο μ' εντυπωσίασε και με προβλημάτισε, είναι αλήθεια. Νόμιζα ότι είχα λύσει το πρόβλημα αν ένα έργο πρέπει να το βλέπουμε αυτόνομα κι όχι σε σχέση με τη ζωή του συγγραφέα του, αλλά τελευταία η καταφατική απάντηση που είχα δώσει έχει άρχίσει να κλονίζεται. Ομολογώ ότι δεν είδα, στα τρία έργα που διάβασα πρόσφατα ίχνος από ρατσισμό, χιτλερισμό ή δημαγωγία στα έργα του Καραγάτση! εκτός αν συγχέουμε τη ρεαλιστική περιγραφή μιας κοινωνικής πραγματικότητας με την ιδεολογία του συγγραφέα. Δεν είμαι όμως σε θέση ν' αποτιμήσω συνολικά τον συγγραφέα, ύστερα κι από τα στοιχεία του άρθρου της Χαρτουλάρη.
Ίσως θα σ΄ενδιέφερε η οπτική μου για τον "Κίτρινι φάκελλο" στη διεύθυνση http://anagnosi.blogspot.com/ 2007/03/blog-post_2094.html και για τον Γιούγκερμαν στη διεύθυνση http://anagnosi.blogspot.com/2008/01/blog-post_20.html
Συμφωνώ σε γενικές γραμμές με την προσέγγιση που κάνεις στο Συνέδριο Καραγάτση και γενικά σε ό,τι αφορά στα συνέδρια συγγραφέων:
"ένα καλό συνέδριο στέλνει τον κόσμο στο βιβλιοπωλείο να διαβάσει κείμενα που δεν τον έχουν απασχολήσει ως τώρα· στέλνει το ακροατήριο στο σπίτι να ξαναδιαβάσουν κείμενα που είχαν παλιότερα διαβαστεί αλλά τώρα εξετάζονται στο πρίσμα όσων ακούστηκαν".Αυτό τα λέει όλα...
Μια μικρή επιφύλαξη όσον αφορά τη φράση σου :"Το συνέδριο άξιζε γιατί ήταν το πρώτο πάνω στο έργο ενός τόσο μεγάλου συγγραφέα"
Θεωρώ τον Καραγάτση σημαντικό συγγραφέα στην ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας αλλά τόσο μεγάλο συγγραφέα όχι.Πάλι θα διαφωνήσουμε...Ωστόσο ο χρόνος* θα δείξει...Προσωπικά στα βιβλία του, που έχω διαβάσει, τον βρήκα ξεπερασμένο (πολλά κλισέ , χαρακτήρες χωρίς βάθος κλπ).Δυστυχώς δεν έχω ακόμη διαβάσει το "10".
*Ανοησίες λέω , γιατί και το κριτήριο του χρόνου είναι αμφισβητήσιμο.Πώς καθορίζεται τι επανεκδίδεται ,πώς κάποιοι κριτικοί αποφασίζουν να ξαναθυμηθούν έναν συγγραφέα και να τον επανεκτιμήσουν και αν ένας παλαιότερος συγγραφέας αρχίσει να πουλάει επειδή γυρίστηκε στην τηλεόραση σε σήριαλ ένα βιβλίο του ,τι σημαίνει αυτό; Ότι άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου ;
Πολύ φοβούμαι ότι στην πρεμούρα μας να αποδομήσουμε κάποιον εδώ στην Ελλάδα καταφεύγουμε σε εύκολους χαρακτηρισμούς. Και εγώ, απ' όσα έργα του Καραγάτση έχω διαβάσει, κρατάω το γεγονός ότι ο εν λόγω συγγραφέας ξέρει να κρατάει άσβεστο το ενδιαφέρον του αναγνώστη, με αποτέλεσμα, 48 χρόνια από το θάνατό του να γνωρίζει απανωτές επανεκδόσεις των έργων του. Τώρα τη δημαγωγία του Καραγάτση ή την απουσία της εργατικής τάξης από συγκεκριμένο βιβλίο του εγώ δεν τη διέκρινα. Ίσως θα ήταν χρήσιμο να παραθέτατε το απόσπασμα, όπου ο τάδε φιλόλογος ή λογοτέχνης διέκρινε μια τέτοια πρόθεση του Καραγάτση.
Εν κατακλείδι, ελάχιστα με απασχολούν οι προσωπικές απόψεις του κ. Καραγάτση πολλώ δε μάλλον η ιδεολογία του. Με την λογική ότι πρέπει να κρίνω κάποιον, βάσει των πεποιθήσεών του, αποκλείω πολλούς σπουδαιους λογοτέχνες, όπως τον αντισημίτη και οπαδό του καθεστώτος του Βισύ στην Γαλλία του Β" Παγκοσμίου Πολέμου Λ.Φ. Σελίν, τον υμνητή του Στάλιν Ρίτσο, τον οπαδό του φασισμού Πάουντ και άλλους. Και τα γραπτά τους είναι πράγματι σπουδαία.
Κυριακή και Χριστίνα,
το έργο είναι που μετράει και όχι ο ίδιος ο άνθρωπος.
Όντως απολαμβάνουμε ή όχι ένα λογοτέχνημα και δευτερευόντως μάς ενδιαφέρει η ιδεολογία του προσώπου που το έγραψε.
Πατριάρχης Φώτιος
Ναυτίλε, το αν ο Καραγάτσης είναι μεγάλος ή μέγιστος συγγραφέας δεν είναι υπολογίσιμο. Σίγουρα ανήκει στην πεζογραφική ελίτ μας, πολύ ψηλά ή απλώς ψηλά δεν μπορεί να εκτιμηθεί.
Ωστόσο, ο χρόνος είναι ασφαλής οδηγός. Ποιος 50 χρόνια μετά τον θάνατό του αποφασίζει να γυρίσει σήριαλ, ποιος να κάνει συνέδριο, ποιος να εκδώσει μια ή περισσότερες μελέτες του έργου του; Όχι φυσικά μια ομάδα συμφερόντων, αλλά φυγόκεντρες μεταξύ τους αντιλήψεις που εκφράζουν τον ορίζοντα πρόσληψης της εποχής μας ως προς το έργο του.
Η συνισταμένη πολλών εποχών καταξιώνει ή όχι το έργο και το εντάσσει ψηλά ή χαμηλά στον κανόνα.
Άρα ο Καραγάτσης ακόμα αντέχει. Σε πενήντα χρόνια τα ξαναλέμε... Εγώ πάντως είμαι εδώ 1200 έτη...!
Πατριάρχης Φώτιος
Περιούσιε, καλωσόρισες στο καφέ μας. Συμφωνούμε για τη διαφορά και διάκριση μεταξύ έργου και συγγραφέα. Πάμπολλοι με διαφορετική ιδεολογία, πολιτική αντίληψη, θρησκευτική πίστη, εθνική συνείδηση, σεξουαλική προτίμηση κλπ θα έπρεπε να μην διαβάζονται, αν σταθεί κανείς μόνο στις πεποιθήσεις τους. Ο κατάλογος ονομάτων θα ήταν τεράστιος...
Πατριάρχης Φώτιος
Post a Comment