Μάρω Δούκα, “εις τον πάτο της εικόνας”

Δίπλα στην κεντρική πολιτική σκηνή, μυριάδες άνθρωποι της καθημερινότητας σαπίζουν, βαλτώνουν, ιδιοτελούν, φορείς κι αυτοί της ηθικής και πολιτισμικής κρίσης της εποχής μας.

 

Μάρω Δούκα “εις τον πάτο της εικόνας” [πρώτη έκδοση: Κέδρος 1990] εκδόσεις Πατάκη -2006

 

Κλασική συγγραφέας παρότι ζώσα, ανάμεσα σε πολλούς άλλους που ζουν και μακροημερεύουν συγγραφικά: έχουμε ήδη διαβάσει άλλα της έργα, όπως τα διηγήματα “γιατί εμένα η ψυχή μου” και την τριλογία μυθιστορημάτων “Στις γραμμές του μύθου και της ιστορίας”.

 

> Η Μάρω Δούκα, από τις σημαντικότερες συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας, γεννήθηκε το 1947 στα Χανιά. Το 1966 μετακόμισε στην Αθήνα, όπου έκτοτε ζει. Αποφοίτησε από το Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 1974, με τις νουβέλες "Η πηγάδα", "Κάτι άνθρωποι". Έχει εκδώσει συνολικά τρεις νουβέλες, δύο συλλογές διηγημάτων, δέκα μυθιστορήματα, δύο δοκίμια "Ο πεζογράφος και το πιθάρι του" (1992), "Τίποτα δεν χαρίζεται" (2016), ενώ το 2005 εξέδωσε τη μαρτυρία "Τα μαύρα λουστρίνια" στο πλαίσιο της σειράς "Η κουζίνα του συγγραφέα" των εκδόσεων "Πατάκη". Έχει τιμηθεί με το Βραβείο "Νίκος Καζαντζάκης" του Δήμου Ηρακλείου για το μυθιστόρημα "Αρχαία σκουριά" με το Β' Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το μυθιστόρημα "Πλωτή πόλη" και με το Βραβείο Κώστα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το μυθιστόρημα "Αθώοι και φταίχτες", για το οποίο επίσης τιμήθηκε με το Βραβείο Balkanika και το Βραβείο "Καβάφη". Για το μυθιστόρημα "Έλα να πούμε ψέματα" έχει τιμηθεί με το βραβείο "Νίκος Θέμελης" του ηλεκτρονικού περιοδικού "Αναγνώστης".

Της απονεμήθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το 2019, για τη συνολική της προσφορά στα Γράμματα.

 

ΕΝΑ ΔΙΠΛΟ βιβλίο του οποίου οι δύο άξονες μπλέκονται ανεπαίσθητα και προσφυώς σε όλη τη διάρκεια του έργου. Απ’ τη μια, ο δικηγόρος Αλέξανδρος (Άκης) Παπαδάκος αποφασίζει να γράψει ένα μυθιστόρημα όπου θα πρωταγωνιστεί ο ταξιτζής Αντώνης Λύτρας κι απ’ την άλλη η ζωή του ήρωα με τη γυναίκα του Θάλεια και την ερωμένη του Φανή, τα παιδιά του Σοφία και Τέλη κ.ο.κ. Δυο ιστορίες που συμπλέκονται. Κι αν υπολογίσει κανείς ότι όλο το βιβλίο της Δούκα είναι γραμμένο με την τεχνική της ροής της συνείδησης, όπου με ελεύθερο πλάγιο λόγο περνάει απ’ τον έναν χαρακτήρα στον άλλο, τότε συνειδητοποιώ ότι η ανάγνωση πρέπει, αν θέλει να πιάνει όλες τις κλωστές του τεράστιου αυτού ιστού, να κινείται με ελιγμούς και με προσοχή από τη μία οπτική γωνία στην άλλη. Ο ιστός αυτός είναι σφιχτοδεμένος, πυκνός, με πολλές βελονιές, όλα τα είδη που υφαίνονται από τη συγγραφέα με πολλή δεξιότητα, με αποτέλεσμα να πρέπει κι εγώ να διαβάζω με απόλυτη προσοχή μην τυχόν χάσω μια λεπτομέρεια που θα αποδειχθεί πολύτιμη παρακάτω.

Ο ΑΝΤΩΝΗΣ είναι ένας τυπικός Έλληνας; Δουλεύει πολύ, μεγάλωσε τα παιδιά του, αλλά κάποια στιγμή βρίσκει μια γκόμενα για να ξεφύγει από τη συζυγική στασιμότητα. Η γυναίκα του Θάλεια το ανέχεται, αλλά συνάμα τον διώχνει από το σπίτι, ενώ αυτός έρχεται τακτικά για έναν καφέ και για να δει τα παιδιά, αφήνοντας και χρήματα. Ο γιος του Τέλης τα ’χει με την πλούσια Ελένη, η κόρη του Σοφία τρελοπαντιέρα δεν πολυπατάει στη Σχολή και θέλει να γίνει κριτικός κινηματογράφου ή κοσμικογράφος, ώστε να ζήσει τη μεγάλη ζωή. Η Φανή είναι χωρισμένη με δύο παιδιά και βρίσκει καταρχάς στον Αντώνη ένα αποκούμπι, αλλά δεν μπορεί να ησυχάσει όσο την έχει αστεφάνωτη, αφού η γυναίκα του δεν του δίνει διαζύγιο.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ εν μυθιστορήματι έχει μια τριαδική βάση. Ο Αντώνης, η Θάλεια και η Φανή. Κι από εκεί και πέρα απλώνονται γιοι, κόρες, γαμπροί, όλες οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις σε μια σειρά από αφηγήσεις που διατηρούν την προφορικότητα της συνείδησης. Μου έδινε συχνά την εντύπωση ότι είναι άλλη μια ανάλυση του νεοελληνικού μικροαστισμού, αλλά χωρίς τις ακραίες μικροαστικές πλευρές. Είναι μια ανάλυση του νεοελληνικού μέσου ανθρώπου γραμμένη με το ύφος του Αλέξανδρου Κοτζιά. Ειδικά από τη στιγμή που ο Αντώνης εξαφανίζεται, τα λιμνάζοντα νερά ταράζονται, το όλο σκηνικό επανασυντίθεται…

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ και το οικογενειακό μπαίνει στο προσκήνιο, ενώ στο φόντο διακρίνεται καθαρά το κοινωνικό-πολιτικό: ο Κοσκωτάς, η συγκυβέρνηση ΝΔ και ΚΚΕ, ο Παπανδρέου ως το ανάθεμα και το είδωλο μιας εποχής, η Αριστερά και τα αδιέξοδά της. Βεβαίως όλα αυτά δεν προοιωνίζουν την κρίση της δεκαετίας του 2010, όπως λέγεται, αλλά στίζουν με τις ακίδες τους το ευρύ πανόραμα ενός μεταιχμίου, εκεί που, όπως πολλοί λένε, τελειώνει η μεταπολίτευση.

ΘΑ ΞΑΝΑΠΩ ότι η μαεστρία της Δούκα είναι στη συμπλοκή των πολλαπλών φωνών με εσωτερικούς μονολόγους, αλλά και η σύνδεση της ζωής του Άκη Παπαδάκου με το μυθιστόρημά του και τον ήρωά του Αντώνη Λύτρα. Τα πρόσωπα της μιας πραγματικότητας μπαινοβγαίνουν στην άλλη, ίσως αλλαγμένα, οι δύο κόσμοι αντικατοπτρίζονται, οι σκέψεις του συγγραφέα μιλάνε για τη γραφή αλλά και δείχνουν τα πρόσωπα εντός και εκτός της σελίδας. Εξαιρετικό δείγμα διαπίδυσης της πραγματικότητας και της μυθοπλασίας μέσα σε ένα μυθιστόρημα!

ΤΕΛΙΚΑ, πέρα από την εξαιρετική τεχνική, κρατάμε και την αποκαθήλωση του άγιου λαού από τη συγγραφέα. Παράλληλα (αν και ενίοτε διαπλεκόμενα) με τους πολιτικούς και επωνύμους (τον απαξιωμένο Παπανδρέου, τον σκανδαλώδη Κοσκωτά, τους ανεπαρκείς άλλους), οι ίδιοι οι απλοί άνθρωποι βρίσκονται σε βαθιά ηθική και κοινωνική σήψη, με κοντόθωρη λογική, με αυξομειούμενο μικροαστισμό, με το συμφέρον τους να κανοναρχεί τις πράξεις τους και οι αξίες τους να τελειώνουν εκεί που αρχίζει το εγώ τους.

Πάπισσα Ιωάννα