Στρατής Τσίρκας, “Η χαμένη άνοιξη”

1965: η δημοκρατία παραπαίει, ο Γεώργιος Παπανδρέου υπονομεύεται από τον βασιλιά κι η Χούντα επέρχεται ραγδαία. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, ο Αντρέας ερωτεύεται τη Φλώρα, ή μήπως τη Ματθίλδη;

Στρατής Τσίρκας “Η χαμένη άνοιξη” [πρώτη έκδοση 1976] εκδόσεις Alter-Ego -2020

 

Μετά τις “Ακυβέρνητες πολιτείες” δεν ήξερα κανένα άλλο έργο του Τσίρκα. “Η χαμένη άνοιξη” κάπου ακούστηκε και μπήκα στο τριπάκι να τη γνωρίσω.

> Ο Στρατής Τσίρκας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηαντρέα από παρατσούκλι του πατέρα του) γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Κάιρο. Είχε τρία μικρότερα αδέρφια. Γύρω στο 1917 γράφτηκε στην Αμπέτειο Σχολή, στο εμπορικό τμήμα, από όπου αποφοίτησε το 1928. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου για ένα χρόνο και από το 1929 ως το 1939 σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο, αρχικά ως λογιστής και στη συνέχεια ως διευθυντής των εκκοκιστηρίων. Το 1933 πέθανε ο πατέρας του από φυματίωση. Το 1935 εντάχτηκε στην αντιφασιστική οργάνωση "Ligue Pacifiste" και ίδρυσε μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την "Αντιφασιστική Πρωτοπορία". Το 1937 παντρεύτηκε την Αντιγόνη Κερασσώτη. Το 1961 διαγράφτηκε από το Κ.Κ.Ε., καθώς αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του "Η Λέσχη", που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα. Το 1963 έφυγε για την Αθήνα, όπου έζησε ως το θάνατό του. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού.

Ο Στρατής Τσίρκας τοποθετείται ανάμεσα στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική γενιά της νεοελληνικής πεζογραφίας και το έργο του συνδέεται άμεσα με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και τη γενέτειρά του, στις οποίες πήρε ενεργό μέρος. Η πρώτη του εμφάνιση στο χώρο της λογοτεχνίας σημειώθηκε το 1927 με μεταφράσεις των Μυσσέ, Χάινε και Σίλλερ στα περιοδικά "Μπουκέτο" και "Οικογένεια" και τη δημοσίευση του πρώτου του πεζογραφήματος με τίτλο "Το φεγγάρι" στο περιοδικό "Παναιγυπτία". Γνωστός έγινε κυρίως μετά την έκδοση της βιογραφίας "Ο Καβάφης και η εποχή του" και της μυθιστορηματικής τριλογίας "Ακυβέρνητες Πολιτείες", που δίχασαν τους κριτικούς και λογοτεχνικούς κύκλους και προκάλεσαν ζυμώσεις στο χώρο της αριστερής διανόησης.

 

“Ο Αντρέας επιστρέφει στην Αθήνα από την Τασκένδη, το καλοκαίρι του 1965. [...] Συναντά παλιούς συντρόφους [...]. Μέσα [σ' αυτούς] κυκλοφορεί μια τριανταπεντάρα Δανεζοελβετίδα, η όμορφη νυμφομανής και αλκοολική Φλώρα. [...] Κατά τη στιγμή που η ιστορία εισβάλλει πια στο μυθιστόρημα, [...] ξεχωρίζουν τώρα εκκωφαντικά κραυγές και συνθήματα, σειρήνες και εκρήξεις, και [...] αντιλαμβανόμαστε ότι το κύριο πρόσωπο του έργου δεν είναι η Φλώρα, ούτε ο Αντρέας, αλλά η Ιστορία, [που] λειτουργεί σαν συνεκτική ύλη, τους ενώνει με τρόπο αόρατο κατά τη διάρκεια όλου του έργου, και πάντως πολύ περισσότερο από το εύθραυστο ερωτικό νήμα. [...] Ένα γνήσιο μυθιστόρημα όσο είναι αρκετά δύσκολο να συναντήσουμε στις μέρες μας". (Mario Vitti από τη biblionet)

Ο ΤΣΙΡΚΑΣ εκδίδει μεταπολιτευτικά ένα βιβλίο που αναφέρεται στα προ της δικτατορίας γεγονότα. Αξιοποιεί τα βιώματά του από την Ελλάδα και την Αριστερά, αλλά και την εκ των υστέρων γνώση της διάλυσης της δημοκρατίας, τόσο λόγω των λαθών του πολιτικού συστήματος όσο και της έξωθεν στήριξης στους συνταγματάρχες. Επομένως, βλέπουμε μια διπλή οπτική: του τότε και του τότε μέσω του τώρα.

Ο ΑΝΤΡΕΑΣ επιστρέφει στην Ελλάδα μετά την εξορία του στην Τασκένδη. Το πολιτικό λοιπόν σκέλος του βιβλίου αφορά την Αριστερά το 1965, καθώς ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν στην εξουσία και το πολιτικό τοπίο άφριζε με ανακατατάξεις, ζυμώσεις και ανατροπές που μύριζαν πραξικόπημα. Ο Αντρέας όμως ερωτεύεται τη Φλώρα, που έχει και είχε έντονη σεξουαλική ζωή, ζει ευδαιμονιστικά και ανέμελα. Το ερωτικό σκέλος του βιβλίου δείχνει μια γυναίκα αντισυμβατική για την εποχή και φιλελεύθερη ερωτικά. Δύο πρόσωπα, δύο πόλοι, δύο τάσεις που συναντιούνται, όσο κι αν χάνονται, και η συνάντησή τους προκαλεί σπινθήρες στο εύφλεκτο πεδίο της Ιστορίας.

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ είναι ότι το βάρος της Ιστορίας πέφτει ασήκωτο πάνω στα πρόσωπα. Η Αποστασία του 1965 γίνεται το Α και το Ω της υπόθεσης, ενώ τα πρόσωπα αποβαίνουν φερέφωνα, σχεδόν κυριολεκτικά, των πολιτικών γεγονότων. Ο Αντρέας δεν φαίνεται αυτόνομος χαρακτήρας, αλλά μαριονέτα των εξελίξεων, ηχείο που τις απηχεί, ενώ ίσως διασώζεται η Φλώρα χάρη στον αναπάντεχα πανσεξουαλικό χαρακτήρα, που ανατρέπει τον γυναικείο ρόλο της και τις ιστορικοκοινωνικές παραμέτρους. Το δημόσιο στην ταραγμένη δεκαετία του ’60, κι ενώ η χούντα έρχεται, μετατρέπει το μυθιστόρημα σε οιωνεί χρονικό, που απορροφά τα πάντα και υπονομεύει τη λογοτεχνικότητα της γραφής.

ΠΙΣΤΕΥΩ, διαβάζοντας τέτοια έργα, ότι ο συγγραφέας που κατέκτησε κορυφές με τις “Ακυβέρνητες πολιτείες”, κληρονομεί την αίγλη του και σ’ αυτό το βιβλίο, χωρίς αυτό να το αξίζει. Όχι επειδή δεν είναι γραμμένο με ύψος κα βάθος, αλλά επειδή θυσιάζονται όλα αυτά στον βωμό ενός πολιτικού άχτι.

Πάπισσα Ιωάννα