Μαρία Ιορδανίδου, “Λωξάντρα”

Η Κωνσταντινούπολη παρουσιάζεται διαμέσου της Λωξάντρας, της γλώσσας της, της απλότητας και της αγαθότητάς της, της κουζίνας της που είναι το αποκορύφωμα της προσφοράς της.

 

Μαρία Ιορδανίδου “Λωξάντρα” [πρώτη έκδοση 1963] εκδόσεις Εστία -2010

Μας έδειξε μερικά στιγμιότυπα στο Youtube από ένα ασπρόμαυρο σήριαλ, όπου μια θεωρητική γυναίκα γυρίζει και μαγειρεύει συνέχεια για ένα πολυπλόκαμο σόι. Ο Πατριάρχης Φώτιος μας οδήγησε από το σήριαλ στο βιβλίο.

> Η Μαρία Ιορδανίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, κόρη του μηχανικού του εμπορικού ναυτικού της Αγγλίας Νικολάου Κριεζή και της Ευφροσύνης Μάγκου. Από το 1901 ως το 1909 έζησε με τους γονείς της στην Αθήνα, μετά το χωρισμό τους όμως η Μαρία επέστρεψε στη γενέτειρα και γράφτηκε στο εκεί αμερικανικό κολέγιο. Από το 1914 ως το 1919 έζησε -εγκλωβισμένη από το ξέσπασμα του πρώτου παγκοσμίου πολέμου και τις ταραχές της ρωσικής επανάστασης κατά τη διάρκεια επίσκεψής της σε συγγενείς της στη Ρωσία- στη Μαριούπολη του Καυκάσου. Κατάφερε να επιβιώσει μόνη παραδίδοντας μαθήματα αγγλικών, ενώ παράλληλα παρακολούθησε μαθήματα σε ρωσικό γυμνάσιο. Το 1919 επέστρεψε στην Πόλη και εργάστηκε σε αμερικανική εμπορική εταιρεία. Το 1920 πήρε μετάθεση για την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου ήρθε σε επαφή με τους πνευματικούς κύκλους, έγινε μέλος του κομμουνιστικού κόμματος Αιγύπτου και το 1923 παντρεύτηκε τον εκπαιδευτικό Ιορδάνη Ιορδανίδη. Μετά το γάμο της εγκαταστάθηκε με το σύζυγο και τη μητέρα της στην Αθήνα, όπου εργάστηκε στην πρεσβεία της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1931 χώρισε από τον Ιορδανίδη, με τον οποίο είχε στο μεταξύ αποκτήσει δυο παιδιά. Το 1939 απολύθηκε από την πρεσβεία και ξανάρχισε να ασχολείται με τα μαθήματα ξένων γλωσσών. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής καταστράφηκε το σπίτι της και η ίδια διώχτηκε και κλείστηκε σε διάφορα στρατόπεδα. Συνεργάστηκε με το περιοδικό έντυπο του ΚΚΕ. Μόρφωση ως μεταφράστρια. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε σε ηλικία εξήντα πέντε χρόνων με την έκδοση του μυθιστορήματος Λωξάντρα. Τιμήθηκε για το έργο της με το Χρυσό Σταυρό και το Οφφίκιο της Αρχόντισσας του Οικουμενικού Θρόνου από το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης (1978). Έργα της μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες. Η Μαρία Ιορδανίδου ανήκει στους έλληνες πεζογράφους της μεσοπολεμικής περιόδου, ειδικότερα στους λογοτέχνες εκείνους που αγαπήθηκαν από το αναγνωστικό κοινό -έργα της με κύριο παράδειγμα τη Λωξάντρα μεταφέρθηκαν και στην τηλεόραση- και αγνοήθηκαν από την κριτική. Βασικά χαρακτηριστικά του έργου της είναι το αυτοβιογραφικό στοιχείο που κυριαρχεί ολοένα και εντονότερα κατά τη διάρκεια της λογοτεχνικής διαδρομής της, η αμέλειά της για μια συστηματική κατανομή του αφηγηματικού υλικού της και η αμεσότητα, ακρίβεια και φυσικότητα του λόγου της. 

 

Η ΛΩΞΑΝΤΡΑ είναι μια πληθωρική Κωνσταντινουπολίτισσα στα 1874 κ.εξ.. Το βιβλίο της Ιορδανίδου βιογραφεί μια γυναίκα της προπροηγούμενης απ’ αυτήν γενιάς, αλλά συνεκδοχικά βιογραφεί την ελληνική Κωνσταντινούπολη στο τέλος του 19^ου αιώνα.

Η ΟΜΩΝΥΜΗ ηρωίδα παντρεύεται σχετικά μεγάλη, 30 χρονών, τον καλοσυνάτο Δημητρό, ο οποίος είναι χήρος και έχει τέσσερα παιδιά. Η Λωξάντρα μπαίνει δυναμικά στην οικογένεια και με την ευρύχωρη καρδιά της και τα γενναιόδωρα φαγητά της κερδίζει τα παιδιά και παίρνει τη θέση της μάνας τους. Κι επιπλέον με κόπους κάνει ακόμα δυο παιδιά με τον άντρα της, για να ολοκληρώσει την ευτυχία της. Αυτή συνίσταται στην οικογένεια, που περιλαμβάνει ένα πολυπλόκαμο σόι, στην κουζίνα με τις υπέροχες πολίτικες συνταγές, στην κοινότητα των Ρωμιών με τις μικρές και μεγάλες ειδήσεις, στη θρησκεία με την Παναγία («Παναΐα») να πρωτοστατεί αλλά και με τις διάφορες προκαταλήψεις μιας απλής λαϊκής γυναίκας.

Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ της Λωξάντρας υπερκαλύπτει τα πάντα, καθώς η ίδια είναι όχι μόνο σωματικά θεωρητική, αλλά και από ιδιοσυγκρασία πανταχού παρούσα. Αγαπά και αγαπιέται, ελέγχει πολλά από τα συμβάντα της οικογένειας, κάνει τραπέζια και προσεύχεται, ανησυχεί, γρηγορεί και τρέχει όπου ο νους της της υποβάλλει. Ο Πατριάρχης Φώτιος θυμάται, λέει, την Μπέτυ Βαλάση ως τηλεοπτική ενσάρκωση της μυθιστορηματικής ηρωίδας το 1979-1980 να κυριαρχεί στην οθόνη και να υποδύεται τον ρόλο της απλώνοντας την παρουσία της σε κάθε ελληνικό σπίτι. Οι υπόλοιποι χαρακτήρες παίρνουν όνομα, περνάνε μέσα από τη συνείδηση της Λωξάντρας και χάνονται. Κανείς δεν σκιαγραφείται επαρκώς, αλλά το κυρίαρχο γυναικείο, μητρικό μοντέλο της πρωταγωνίστριας επισκιάζει πλήρως όλα τα άλλα.

ΑΚΟΜΑ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ, η Λωξάντρα είναι η ενσάρκωση του χρόνου και του τόπου, μιας εποχής που ζει ακόμα άμεσα ή έμμεσα μέσα μας. Π.χ. Η “Πολίτικη Κουζίνα”, η ταινία για τους Έλληνες της πόλης 80 χρόνια μετά, θυμίζει αναλογικά τον κόσμο των Ρωμιών, με τα μπαχάρια, τις καθημερινές συνήθειες, τη γλώσσα. Στη Λωξάντρα ζωντανεύει πρώτα απ’ όλα ο τόπος: τα Θεραπειά, το Μακροχώρι, η Παναγία στο Μπαλουκλί κ.ο.κ. Είναι η Πόλη, όπου ζουν μεν και Τούρκοι, οι καλοί Τούρκοι που αγαπά η ηρωίδα (ασχέτως αν μισεί τους Τούρκους γενικά και αόριστα), αλλά κυριαρχούν οι ελληνικές οικογένειες, τα ρωμαίικα τοπόσημα, τα αστικά σπίτια, τα στενά σοκάκια, οι πυρκαγιές. Είναι η ελληνική Κωνσταντινούπολη που ταυτίζεται με τη Λωξάντρα και τους άλλους κατοίκους της. Και παράλληλα ακούγονται οι ιστορικές στιγμές που σημάδεψαν τη μετάβαση από την Οθωμανική αυτοκρατορία στο Τουρκικό κράτος. Όλα όμως δίνονται μέσω της οπτικής γωνίας της πρωταγωνίστριας, η οποία απλή και οικογενειοκεντρική τα καταλαβαίνει όσο αφορούν το περιβάλλον της.

Ο ΔΗΜΗΤΡΟΣ κάποια στιγμή πεθαίνει ήσυχα, η Λωξάντρα γερνάει ευτυχής, αναγκάζεται όμως να μετακομίσει από το ευρύχωρο σπίτι της στο Μακροχώρι στο Πέραν. Τα πράγματα αλλάζουν σιγά σιγά στη ζωή της, αλλάζει και η ζωή των Ρωμιών στην Πόλη. “Η Κωνσταντινούπολη είναι η Λωξάντρα” είναι σαν να λέει ο Ιορδανίδου. Με τον Βόσπορο, τη γενναιοδωρία της, τα φαγητά της, την απλότητα της ψυχής. Και μαζί με τη Λωξάντρα χρόνο με τον χρόνο γερνά και η ρωμαίικη καρδιά της Πόλης, ο 20ός αιώνας θα εισάγει νέες αλλαγές, ιστορικοκοινωνικές και πολιτικές, τα γεγονότα πέφτουν ραγδαία πάνω στους απλούς ανθρώπους. Έτσι, είναι αναμενόμενο να βρεθεί “πρόσφυγας” στην Αθήνα, να αναπολεί την πρότερη ζωή της και να μην μπορεί να συνηθίσει τη νοοτροπία των Ελλαδιτών.

ΤΟ ΕΡΓΟ τελικά δεν είναι μυθιστόρημα. Δεν έχει πλοκή και συγκρουσιακή δράση. Είναι εν μέρει βιογραφία. Αλλά πιο πολύ είναι μια τοιχογραφία της Πόλης και των ανθρώπων της.

Πάπισσα Ιωάννα