Κοσμάς Πολίτης, “Το λεμονοδάσος”

Ο ανεκπλήρωτος έρωτας που κινείται μεταξύ του Λεμονοδάσους στον Πόρο και των ψυχολογικών διακυμάνσεων ενός πολιορκητή, που κυκλώνει την παρθένα Βίργκο, αλλά τελικά δεν ευοδώνονται οι προσπάθειές του.

 

Κοσμάς Πολίτης “Το λεμονοδάσος” [πρώτη έκδοση 1930] εκδόσεις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης -2020

Το πρώτο έργο του Κοσμά Πολίτη, δημοσιευμένο το 1930, έχει αποκτήσει τη δική του αύρα. Στα 1978 διασκευάζεται σε τηλεοπτική σειρά, όπου ο έρωτας στη σκιά των λεμονιών κυριαρχεί.

> Ο Κοσμάς Πολίτης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Παρασκευά Ταβελούδη) γεννήθηκε στην Αθήνα. Το 1890 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στη Σμύρνη, μετά από την οικονομική καταστροφή του πατέρα του. Εκεί πήρε ιδιαίτερα μαθήματα Αγγλικών και Γαλλικών. Το 1900 πέθανε η μητέρα του και ο Πάρις (όπως τον φώναζαν οι δικοί του ) ανατράφηκε από την αδερφή του Μαρία. Στη Σμύρνη φοίτησε στην Ευαγγελική Σχολή και στο Αμερικανικό Κολλέγιο (από το οποίο δεν αποφοίτησε) και εργάστηκε στην Τράπεζα Ανατολής (1905-1911), σε υποκατάστημα της Εταιρείας Wiener Bank-Verein (1911-1919) και στην τράπεζα Credit Foncier d’ Algerie et de Tunisie (1919-1922). Το 1917 παντρεύτηκε την Κλάρα Κρέσπι που καταγόταν από την Αυστροουγγαρία, με την οποία απέκτησε μια κόρη, τη Φοίβη. Το Σεπτέμβρη του 1922 έφυγε με την οικογένειά του για τη Μασσαλία και το Παρίσι, όπου εργάστηκε στην εκεί Credit Foncier d’ Algerie et de Tunisie και το 1923 έφυγε για την Αγγλία. Εργάστηκε στο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας του Λονδίνου και το 1924 επέστρεψε στην Ελλάδα ως υποδιευθυντής στο υποκατάστημα της Ιονικής Τράπεζας στην Αθήνα. Το 1934 ζήτησε μετάθεση στην Πάτρα, όπου έζησε ως το 1942 αντιμετωπίζοντας έντονα οικονομικά προβλήματα, λόγω του δανείου που είχε πάρει για να χτίσει το σπίτι του στο Παλαιό Ψυχικό (που δημεύτηκε το 1945 από το Δημόσιο και ο Πολίτης αναγκάστηκε να πληρώνει ενοίκιο ως το θάνατό του). Παράλληλα αντιμετώπισε προβλήματα υγείας και το 1942 απολύθηκε από τη θέση του, καθώς η διεύθυνση της τράπεζας έκρινε πως έκανε κατάχρηση αναρρωτικών αδειών κατά τη διάρκεια σοβαρής αρρώστιας της κόρης του (πέθανε την ίδια χρονιά πάνω στη γέννα της, το ίδιο και το παιδί της· ο θάνατός της στάθηκε καθοριστικός για την επανασύνδεση του Πολίτη με την Κλάρα). Από το 1942 και ως το θάνατό του το βασικό μέσο βιοπορισμού του ήταν οι μεταφράσεις (από το 1945-1946 εργάστηκε ως μεταφραστής στο Βρετανικό Συμβούλιο και στο περιοδικό "Ελληνοαγγλική Επιθεώρηση"). Υπήρξε μέλος του ΚΚΕ και ιδρυτικό μέλος της ΕΔΑ, με την οποία έθεσε υποψηφιότητα στις εκλογές του 1951 στην περιφέρεια Πατρών, χωρίς να εκλεγεί. Το 1961 έγινε επίτιμο μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (είχε προηγηθεί άρνηση της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών να τον δεχτεί, καθώς αρνήθηκε να υπογράψει δήλωση μετανοίας για την αριστερή του δράση). Το 1967 πέθανε η γυναίκα του και ο Πολίτης συνελήφθη από την Ασφάλεια της δικτατορίας. Το 1973 μπήκε στον Ευαγγελισμό λόγω αναπνευστικής και καρδιακής ανεπάρκειας, μεταφέρθηκε για λίγο στον οίκο ευγηρίας "Relax Palace" στο Μαρούσι και ένα χρόνο αργότερα ξαναμπήκε στον Ευαγγελισμό, όπου πέθανε.
Η πρώτη εμφάνιση του Κοσμά Πολίτη στο χώρο της λογοτεχνίας έγινε σε ηλικία 42 ετών με την έκδοση του "Λεμονοδάσους" (1930), που γίνεται δεκτό με ενθουσιασμό από τον κόσμο των γραμμάτων, ενώ ο ίδιος δήλωνε "ερασιτέχνης συγγραφέας". Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Πάτρα έγραψε την "Eroϊca". Το τελευταίο εξολοκλήρου σωζόμενο έργο του "Στου Χατζηφράγκου" έχει ως αφορμή τα παιδικά χρόνια του συγγραφέα στη Σμύρνη και κατά κάποιο τρόπο συνοψίζει το σύνολο της δημιουργίας του. Άλλα έργα του είναι: "Εκάτη", μυθιστόρημα, 1933, "Κωνσταντίνος ο Μέγας", θεατρικό, 1957, "Μάρκο Πόλο", πρωτότυπη εργασία πάνω στα ταξίδια του, 1967, αρκετά διηγήματα, το μυθιστόρημα "Τέρμα", το οποίο έμεινε ημιτελές (α' εκδ. 1975) και το αφήγημα "Καϊάφας" (α' εκδ. 1976).

 

ΤΟ ΕΡΓΟ ξεκινά απ’ τους Δελφούς, όπου ο αρχιτέκτονας Παύλος Αποστόλου γνωρίζεται στη σκιά των Φαιδριάδων με την απόμακρη αλλά και σαγηνευτική Βιργινία (Βίργκω) Δροσινού. Στην ουσία εξαρχής έχουμε ένα ερωτικό ειδύλλιο, που είναι γεμάτο με μυθολογικές και άλλες προεκτάσεις. Ο ήρωας περιφέρεται σε δουλειές και σε παρέες, θέλγεται αλλά δεν ενδίδει στη ζωντοχήρα Λήδα, ψάχνει συνεχώς τη Βίργκω σε μια εσωτερική προσήλωση, κατεβαίνει μάλιστα στον Πόρο αλλά δεν την πετυχαίνει… Επανέρχεται στο νησί πολλά σαββατοκύριακα, μαθαίνει θρύλους και ιστορίες, έχει πάντα στο (υπο)συνείδητό του το Λεμονοδάσος που εκπέμπει μυρωδιές, καλέσματα και παραπομπές σε παρθένες, θεές και νύμφες.

ΞΕΚΙΝΩ με πράγματα που δεν μου αρέσουν. Η γλώσσα, δημοτική κατά βάση αλλά πιτσιλισμένη με καθαρευουσιανισμούς, δείχνει ότι ακόμα δεν έχει κατακτηθεί ως λογοτεχνικό όργανο και ταλαντεύεται ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Κι επιπλέον, ο Πολίτης τραβάει σε μήκος τις περιγραφές του, σκιαγραφεί εκτενώς, παίζει με τη γλώσσα, παραπέμπει ίσως σε άπειρους συμβολισμούς και μυθικές προεκτάσεις, αλλά έτσι η αφήγηση καρκινοβατεί, η ιστορία αργοσέρνεται…

ΑΝ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΩ σωστά, σκοπός του μυθιστοριογράφου είναι να δείξει την πολιορκία του έρωτα, που ξεκινά από εσωτερική ανάγκη, εξωτερικεύεται με κυκλικές κινήσεις γύρω από τον στόχο, φτάνει σε ελαφριές εξομολογήσεις, οργίζεται με την άρνηση… Η Βίργκω είναι η αιώνια παρθένα που δεν ενδίδει εύκολα. Όλα όσα εξελίσσονται αποδίδουν περισσότερο την ψυχολογία του Παύλου, την ψυχολογία του ερωτευμένου πολιορκητή που δεν βλέπει να πέφτει η πόλη, που παθιάζεται από τις ευωδίες του καλοκαιριού, του κοριτσιού και της θάλασσας, αλλά δεν μπορεί να κόψει τα ζουμερά λεμόνια που τόσο θέλει. Το εξωτερικό αργό περπάτημα της ιστορίας αντικατοπτρίζει τον βρασμό της ψυχής, που πηγαίνει σημειωτόν ή τρέχει, μυρίζει ή θυμάται, παίρνει θάρρος ή απογοητεύεται. Ενδιάμεσα προσεγγίζει και απομακρύνεται από άλλες γυναίκες, όπως η Πόπη, η άγνωστη στο πλοίο, η Λήδα, η οποία άλλοτε δέχεται κι άλλοτε δίνει αρνήσεις. Μικρά υποκατάστατα κάστρα γύρω από το κεντρικό…

ΤΕΛΙΚΑ, γραμμένο το 1930 το μυθιστόρημα φαίνεται να κουβαλά πολλά στοιχεία του ρομαντισμού και του αισθητισμού, μάλλον παλιομοδίτικα: γι' αυτό δεν ξέρω καθόλου αν σήμερα μπορεί να αγγίξει τον μέσο αναγνώστη.

Πάπισσα Ιωάννα