Σταύρος Κρητιώτης, “Η κατασκευή μιας υστεροφημίας”

Πώς μια φράση περνάει από στόμα σε στόμα, από πένα σε πένα, από κείμενο σε κείμενο και απαθανατίζεται; Πώς ένας άσημος άνθρωπος βλέπει με χαρά αλλά και με φόβο το όνομά του να διασώζεται στα άρθρα της εποχής; Άλλο ένα λεκτικό παιχνίδι του Κρητιώτη.

Σταύρος Κρητιώτης “Η κατασκευή μιας υστεροφημίας” εκδόσεις Γαβριηλίδη -2019

Κοιτάζοντας τα έργα του Κρητιώτη, με όλα τα ψευδώνυμα που έχει χρησιμοποιήσει, ανακαλύπτω ότι εκόντες άκοντες έχουμε διαβάσει αρκετά από αυτά: “Εικονικές αντιγραφές”  του Σταύρου Κρητιώτη (2010) (συνέντευξη με τον συγγραφέα), “Οι δολοφονίες του βασιλέως Γεωργίου Α΄” (2013) της Αρίστης Προυσσιώτη και “Ο αριθμός που ήθελε όνομα” (2014) της Αγνής Ερωτοκρίτου.

> Ο Σταύρος Κρητιώτης γεννήθηκε στα Χανιά το 1960. Έχει γράψει τα μυθιστορήματα "Σελίδες σκόπιμα λευκές" (Γαβριηλίδης 2001), "Το μηνολόγιο ενός απόντος" (Πόλις 2005) και "Εικονικές αντιγραφές" (2010), καθώς και τη μονογραφία "Τα συρτάρια της γνώμης του: άγνωστες παραθεματικές τεχνικές του Εμμανουήλ Ροΐδη" (Τόπος 2009). Φιλολογικά άρθρα του έχουν δημοσιευτεί στη "Νέα Εστία", στον "Πόρφυρα" και στο "The Athens Review of Books".

Το μυθιστόρημα ξεκινά βασισμένο σε δύο έξυπνες ιδέες. Απ’ τη μια, στα μονά κεφάλαια αφηγείται μια φράση, η φράση «σαν στρείδι κολλημένος στον βράχο» η οποία αυτοσυστήνεται και σταδιακά εμφανίζει τις διάφορες «προσπελάσεις» της. Με τον όρο «προσπελάσεις» ο συγγραφέας εννοεί τις χρήσεις της σε διάφορα συμφραζόμενα από διάφορους συγγραφείς είτε αυτούσια είτε σε παραλλαγές. Έτσι, ενώ η βασική της σημασία αφορά στην προσκόλληση ενός ανθρώπου πάνω σε ένα θέμα, αντικείμενο, ιδέα, άλλο πρόσωπο, συνθήκη κ.ο.κ., κάθε συγγραφέας ανά τους αιώνας, συμπεριλαμβάνοντάς την σε άλλο περικείμενο, την προσέδωσε (διά της αλληλεξάρτησης με άλλες) και άλλο περιεχόμενο.

Στα ζυγά κεφάλαια ένας μεσίτης του 19^ου αιώνα, με το όνομα Νικόλαος Ψάλτης, καταγράφει τις περιπέτειές του, καθώς προσπάθησε να βοηθήσει μια νεαρή Κύπρια που, επειδή χρωστούσε, επέλεξε ακούσια να εξισλαμιστεί. Τα άρθρα της εποχής, τα οποία ο αφηγητής επικαλείται, απλώνουν ένα δίχτυ αλληλοαναιρούμενων θέσεων επί του θέματος. Άλλοι καταθέτουν ότι η Κύπρια εκούσια θέλησε να προσχωρήσει στην μουσουλμανική θρησκεία, κι άλλοι ότι έγινε ύστερα από πίεση. Έτσι, το Πατριαρχείο, οι τουρκικές αρχές, ο ίδιος ο Ψάλτης και άλλοι μπλέχτηκαν σε μια ευρύτερη δίνη, ευρύτερη απ’ ό,τι φαινόταν στην αρχή.

Ο Κρητιώτης παίζει πάλι με τη διακειμενικότητα. Αφενός η φράση που επαναλαμβάνεται στα λόγια του Ψάλτη και σε άλλους κι αφετέρου τα άρθρα του Τύπου της εποχής, από τα οποία ο συγγραφέας ανασυνθέτει μυθιστορηματικά την ιστορία του. Η προσπάθεια του αφανούς αυτού προσώπου να κερδίσει την υστεροφημία, με το να αναγραφεί το όνομά του στις εφημερίδες, επιτυγχάνεται με τα δημοσιεύματα της εποχής, αλλά και με τη μυθοπλαστική του πραγμάτευση. Ο πεζογράφος αναζητά τα ίχνη του στον Τύπο και τα παρακολουθεί για να διερευνήσει τον βίο του, τους προγόνους και απογόνους του, την πολιτεία και τους δρόμους που πήρε. Η μικροϊστορία ενός απλού ανθρώπου είναι δίοδος για την μεγάλη Ιστορία του 19^ου αιώνα, τις σχέσεις των θρησκειών, το εμπόριο, τα βιβλία που κινούνταν, τις μετακινήσεις των ανθρώπων στο ευρύτερο οθωμανικό κράτος.

Η λογοτεχνία ως διακείμενο. Η λογοτεχνία ως παιχνίδι. Μέσω των ιχνών των φράσεων, τη διασταύρωσή τους, τα δίκτυα των καταγραφών ο συγγραφέας επιχειρεί να φτιάξει τα δικά του λεκτικά παιχνίδια. Αυτό, ωστόσο, στο οποίο αποτυγχάνει είναι να δημιουργήσει ενδιαφέρον έξω από το παιχνίδι. Ή μάλλον μέσω του παιχνιδιού να φτιάξει υπόθεση, που να έχει κορύφωση και δραματικές εντάσεις.

In2life, 17/7/2019 

Πάπισσα Ιωάννα