Saturday, September 08, 2007

Σαγκρία με μήλο: εφημερίδες και ποίηση

Η αφανής θέση της ποίησης στα ένθετα των εφημερίδων

Ο Ν. Βαγενάς σε σχόλιό του (Το Βήμα, 21.1.2007) κατηγόρησε το ένθετο των Νέων «Βιβλιοδρόμιο» ότι απαξιώνει την ποίηση εξοβελίζοντάς την από τις μόνιμες στήλες του: “Δεν είναι τυχαίο ότι τα ένθετα αυτά παρουσιάζουν - σε ό,τι αφορά τη λογοτεχνία - σχεδόν αποκλειστικά βιβλία πεζού λόγου (κυρίως μυθιστορήματα), ότι καλλιεργούν περισσότερο τη βιβλιοπαρουσίαση παρά τη βιβλιοκριτική, και ότι από τις σελίδες τους έχουν σχεδόν αποκλειστεί τα ποιητικά βιβλία, που, ως γνωστόν, «δεν πουλάνε». Οι ελάχιστες αναφορές τους σε έργα ποιητικά είναι κυρίως θεωρήσεις φαντασμαγορικές (όπως αυτή του βιβλιοδρομικού αφιερώματος) μεγάλων έργων του παρελθόντος, που αισθάνεται κανείς ότι χρησιμοποιούνται ως κριτικά φύλλα συκής, για να κρατηθούν τα ποιητικά προσχήματα.”. Το «Βιβλιοδρόμιο» (υπεύθυνη ύλης: Μ. Χαρτουλάρη) απάντησε (Τα Νέα, 27.1.2007) κατηγορώντας τον για μιζέρια, αλλά πουθενά λόγος για την ταμπακέρα, για το γιατί δηλαδή όντως λείπει η ποίηση από την εφημερίδα. Στις 3.2.2007 ο Βαγενάς επανέρχεται με επιστολή στα Νέα και η απάντηση της Χαρτουλάρη στο ίδιο φύλλο έχει ως εξής: “Το «Βιβλιοδρόμιο» δεν […] είναι λογοτεχνικό περιοδικό (ούτε πλασάρεται ως τέτοιο) αλλά ένθετο για το βιβλίο. Και δεν επιζητεί να παρουσιάζει “σωστά” (ποιος θα κρίνει το σωστό) τη λογοτεχνική μας πραγματικότητα. Φιλοδοξεί να κεντρίζει το ενδιαφέρον όχι μόνον των μυημένων αλλά ενός ευρύτερου και ετερόκλητου κοινού στα βιβλία που συζητιούνται εντός και εκτός συνόρων, δικαίως ή αδίκως. Φιλοδοξεί να συλλαμβάνει τις ανησυχίες της εποχής μας όπως αυτές καταγράφονται σε μια αρκετά πλατιά γκάμα έργων. Και την προσέγγισή του δεν τη θέλει φιλολογική αλλά κοινωνικο-πολιτικο-ιστορικο-ανθρωπολογική. Κι αν προσπαθεί να γίνεται ελκυστικό δεν προδίδει ποτέ το περιεχόμενο των κειμένων που φιλοξενεί. Με αυτά τα δεδομένα γίνεται σαφές ότι δεν “απαξιώνει” την ποίηση, αλλά την εντάσσει στις προτεραιότητές του. Οι μείζονες ποιητές εξάλλου, τεθνεώτες και ζώντες, δεν έλειψαν ποτέ από τις σελίδες του, ούτε κι εκείνοι που συνδέονται με φαινόμενα ευρύτερου ενδιαφέροντος. Η συστηματική όμως παρουσίαση της σύγχρονης ποίησης (την οποία ούτε οι κριτικοί των εφημερίδων παρακολουθούν πιστά), όπως και κάποιων κατηγοριών επιστημονικών βιβλίων που απευθύνονται σε ειδικά κοινά, είναι αρμοδιότητα των ειδικών περιοδικών.”.
«Τα Νέα» θεωρούν την ποίηση ενδιαφέρον λίγων και την εναποθέτουν στα χέρια ειδικών περιοδικών, σαν τις συνταγές, το ψάρεμα και το κυνήγι…!!! Η ενοχή τους όμως αναγνωρίζεται έμμεσα –και προς τιμή τους- όταν 15 μέρες μετά (17 Φεβρουαρίου 2007) εισάγουν ειδική στήλη για την ποίηση με υπεύθυνο τον Χάρη Βλαβιανό, η οποία διατηρείται ως σήμερα αναδεικνύοντας σύγχρονες ποιητικές μορφές. Σήμερα ο Ευρ. Γαραντούδης βάζει τα χέρια του επί τον τύπον των ήλων και επισημαίνει: “Το γεγονός ότι στα ένθετα των εφημερίδων για το βιβλίο δεν υπάρχει, εδώ και καιρό, συστηματική κριτική αποτίμηση της σύγχρονης ποιητικής παραγωγής είναι αδιαμφισβήτητο. Στα ένθετα αυτά, βιβλιοκριτικά κείμενα για ποιητικά βιβλία δημοσιεύονται πλέον, σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε πριν από μερικές δεκαετίες, με δυσκολία και εξαιτίας κυρίως διαφόρων συγκυριών που αφορούν στον κρινόμενο ποιητή ή στον κρίνοντα κριτικό ή στη μεταξύ τους σχέση.”. Και συνεχίζει ως προς το ζήτημα που μας απασχολεί: “Πάντως, οι συχνές, ιδιωτικές ή δημόσιες, κατηγορίες ενός μέρους της λογοτεχνικής κοινότητας προς τους υπεύθυνους δημοσιογράφους των ένθετων για το βιβλίο ότι δεν δίνουν σημασία στην ποίηση δεν έχουν ιδιαίτερο νόημα, επειδή οι επιλογές των δημοσιογράφων ως επαγγελματιών ευθυγραμμίζονται με τις διαθέσεις του αναγνωστικού κοινού γύρω απ΄ ό,τι ασαφώς θεωρείται σήμερα λογοτεχνικό βιβλίο. Εν προκειμένω, η επιλογή να μην κρίνεται συστηματικά η ποίηση στα ένθετα των εφημερίδων, εντύπων μεγάλης κυκλοφορίας, οφείλεται στην πανθομολογούμενη υπερίσχυση, τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, της πεζογραφίας στις προτιμήσεις του κοινού και στη συνακόλουθη στροφή της μεγάλης πλειονότητας όσων γράφουν (ή προσπαθούν να γράψουν) από την ποίηση στην πεζογραφία.”.
Το συμπέρασμα είναι εύγλωττο: τα βιβλία ποίησης δεν πουλιούνται και γι’ αυτό απαξιώνονται από τους κριτικούς, έστω κι αν η ποίηση αυτή καθεαυτή κινείται και επιζεί με άλλους τρόπους.

Πατριάρχης Φώτιος
8.9.2007

14 comments:

ioeu said...

καμιά φορά σκέφτομαι μήπως ο εκτοπισμός της ποίησης αποτελεί το ύστατο καταφύγιό της από την έκπτωση...

τα λέω κι έτσι...
τα λέω κι αλλιώς...

από τη μια,
γιατί να μην αναπνέει η ποίηση λιγάκι περισσότερο
και μέσα απ' αυτήν όλοι μας?

κι από την άλλη,
σκέφτομαι,
η ωραιότητα
είναι πάντα εκεί.
όποιος την έχει ανάγκη
ας την αναζητήσει...

(ελεφάντινοι πύργοι
ή κιβωτός?)

καλό φθινόπωρο!

Πάπισσα Ιωάννα said...

Καλό φθινόπωρο, ioeu.
Καταλαβαίνω τι εννοείς, αλλά εξακολουθώ να πιστεύω ότι η παρουσία της ποίησης στα βιβλιόθεμα ένθετα των εφημερίδων είναι αναγκαία: ωθεί -έστω και κατ' ελάχιστον- τον αναγνώστη της εφημερίδας να ξεφυλλίσει καμιά ποιητική συλλογή παραπάνω, μεταξύ των πεζογραφημάτων που θα αγοράσει. "Η ωραιότητα είναι εκεί", αλλά, επειδή δεν υπάρχουν απόλυτες και αυταπόδεικτες αλήθειες, χρειάζεται και τον κατάλληλο άνθρωπο (λ.χ. τον κριτικό) που θα την αναδείξει.
Πατριάρχης Φώτιος

Kafeini said...

Πατριάρχη καλησπέρα,
μοιράζομαι τις επιφυλάξεις του ioeu, αλλά θα συμφωνήσω με την κριτική σου.

Πιστεύω ότι η κριτική ποίησης δεν απουσιάζει από τα ένθετα των εφημερίδων μόνο – απουσιάζει κι από τα θεωρούμενα ως ‘ειδικά’ λογοτεχνικά περιοδικά. Στην καλύτερη περίπτωση διαβάζουμε επαρκείς παρουσιάσεις, οι οποίες διανθίζουν τον περιγραφικό τους λόγο με λίγες στροφές από το ‘κρινόμενο’ βιβλίο. Στη χειρότερη περίπτωση ο αρθρογράφος αντιμετωπίζει το κείμενο σαν αφορμή προς παρουσίαση των δικών του εγκυκλοπαδικών γνώσεων στη θεωρία της λογοτεχνίας, στην ιστορία κάποιας ‘σχολής’, ή στην εκδοτική σειρά στην οποία εντάσσεται το εν λόγω βιβλίο.

Είναι ελάχιστοι οι συγγραφείς που στα άρθρα τους τολμούν την αξιολόγηση της σύγχρονης ποιητικής σοδειάς, καταδεικνύοντας με σαφήνεια τις συγκεκριμένες (αισθητικές, μετρικές, υφολογικές, δομικές, ψυχολογικές ή άλλες) όψεις του ποιητικού κειμένου.

Η σχετική απουσία του έντυπου κριτικού λόγου για την ποίηση μας είναι ίσως ένα παράδοξο για τον εξής απλό λόγο: δεν νομίζω ότι υπάρχει έλλειμα κριτικής σκέψης – αντιθέτως, όσες φορές κουβεντιάζω με ανθρώπους που συστηματικά ασχολούνται με την ποίηση διαπιστώνω πως οι περισσότεροι έχουν έντονες αξιολογικές απόψεις, οι οποίες βασίζονται σε ευάριθμα ξενύχτια μπρος σε ποιητικά βιβλία – κι όμως οι απόψεις αυτές σπάνια βρίσκουν το δρόμο τους στα δημοσιευμένα κείμενά τους.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Kafeini, παρακολουθώ τη σκέψη σου. Το ερώτημά μου είναι πλέον γιατί "οι απόψεις αυτές σπάνια βρίσκουν το δρόμο τους στα δημοσιευμένα κείμενά τους"; Είναι όντως το έλλειμμα ουσιαστικής αξιολόγησης γεγονός. Αλλά γιατί;
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

α)Πατριάρχη-Καφείνη, Ίσως γιατί αισθάνονται πως ενδιαφέρουν ελάχιστους. Γιατί να κακοκαρδίσουν τον ποιητή για κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι μικρού ενδιαφέροντος;
β) Οι ποιητές νομίζω ότι έχουν την τάση να κακοκαρδίζονται περισσότερο και από τους πεζογράφους. Κυκλοφορεί μια άποψη ότι ποίηση είναι "ό,τι καταλαβαίνει ο καθένας" και διαφωνώ με τον ioeu ότι καλύτερα έτσι γιατί μένει στο απυρόβλητο. Στο περιθώριο μένει φίλε μου, δεν το καταλαβαίνεις; Η ποίηση, ακόμα και η φαινομενικά πολύ προσωπική, (μπορεί να) είναι κοινωνική δύναμη.
γ) ασχέτως ποιότητας, όσοι ασχολούνται με την ποίηση έχουν την τάση να την παίρνουν πολύ στα σοβαρά. Αντίθετα πολλοί που ασχολούνται με την πεζογραφία και από τις τρεις θέσεις (αναγνώστης, κριτικός, συγγραφέας) ίσως δεν την παίρνουν και τόσο. Είναι κάτι για να περνάμε "ευχάριστα" την ώρα μας. Μήπως αυτά τα δύο είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος;
δ) Η Ελλάδα ειδικά και η εκπαίδευση ειδικότερα υπερφορτώθηκε επί δεκαετίες με αναλύσεις ποιητών-αυθεντιών, εξ ου και η παροιμιώδης έκφραση-πλάκα "τι θέλει να μας πει ο ποιητής;" Μπορεί να είναι αντίδραση και σ αυτό.
ε) Μια άλλη όψη της έλλειψης κριτικής για την ποίηση είναι η "αναγνώριση" κάποιων ποιητών με τρόπο λαϊκίστικο, επιφανειακό και συνθηματολογικό, τρόπο που ίσως κολακεύει τους ίδιους αλλά μπορεί να μειώνει το έργο τους. Μια τέτοια περίπτωση κατά την ταπεινότατη -ότατη γνώμη μου (είδατε; Η ποίηση προκαλεί δέος!)είναι το έργο της Κατερίνας Γώγου, που για όποιον το έχει διαβάσει ολόκληρο με προσοχή υπερβαίνει κατά πολύ την "αναρχική" περσόνα των Εξαρχείων κλπ με τους στίχους συνθήματα. Χωρίς να έχω διαβάσει το βιβλίο, αναφερω την πρόσφατη δουλειά μιας νεαρής σχετικά φιλολόγου, της Αγάπης Βιργινίας Σπυράτου, με τίτλο "Κατερίνα Γώγου, Έρωτας θανάτου", εκδ. Βιβλιοπέλαγος. Είναι η πρώτη νομίζω απόπειρα κριτικής ανάγνωσης μιας από μία άποψη αδικημένης ποιήτριας.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
σ' ευχαριστώ για τις απόψεις σου -βοηθούν στη συζήτηση. Το βιβλίο της Σπυράτου (δεν το έχω ούτε εγώ υπόψη μου) είναι μια καλή πρόταση, για να δούμε την ποίηση, αν βέβαια κινείται έξω από τον υποκειμενισμό της συναισθηματικότητάς μας.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

από μια ματιά που του είχα ρίξει θα έλεγα ότι είναι απόπειρα σοβαρής δουλειάς, νομίζω στα πλαίσια εκπόνησης διατριβής ή κάτι τέτοιο. Θα το κοιτάξω και θα σας πω περισσότερα.

Eva Stamou said...

Στην πολύ ενδιαφέρουσα συζήτησή σας θα ήθελα να προσθέσω ότι δεν είναι μόνο η ελληνική ποίηση που υποφέρει από έλλειψη εμπεριστατωμένης κριτικής αλλά και η πεζογραφία. Υπάρχει πληθώρα παρουσιάσεων σε εφημερίδες και περιοδικά - συχνά των ίδιων τίτλων -αλλά σπάνια διαβάζουμε κάτι ουσιαστικό που να δείχνει αν μη τι άλλο ότι ο αρθρογράφος έχει ολοκληρώσει την ανάγνωση του προτεινόμενου βιβλίου.
Είναι συχνότερο να υπάρχει κριτική για την μεταφρασμένη πεζογραφία αλλά ίσως αυτό συμβαίνει επειδή, μεταξύ άλλων, πολλές από αυτές τις παρουσιάσεις είναι πιστές αντιγραφές κάποιων ήδη δημοσιευμένων κριτικών άρθρων στον ξένο τύπο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Eva Stamou, ενδιαφέρουσες οι επισημάνσεις σου, αλλά επειδή ξεστρατίζουν από το θέμα της ποίησης και μάς οδηγούν στο έλλειμμα της κριτικής, θα ήθελα να γραφούν σε ένα μελλοντικό ποστ για το θέμα αυτό.
Πάντως ευχαριστώ για την κατάθεσή σου.
Κρατώ το δεδομένο ότι η ελλιπής-ελλειμματική κριτική γύρω από την ποίηση εξασθενεί τόσο την ίδια όσο και τη συζήτηση γύρω απ΄ αυτήν, γεγονός που θα έφερνε περισσότερους αναγνώστες.
Πατριάρχης Φώτιος

ioeu said...

επανέρχομαι για να διευκρινίσω.
σε καμία περίπτωση δεν εννοούσα πως, με το να εκτοπίζεται η ποίηση από τα λογοτεχνικά ένθετα, (πρέπει να) μένει στο απυρόβλητο.
απεναντίας!
η εποικοδομητική κριτική βοηθά σε κάθε περίπτωση τον δημιουργό, ακόμη κι όταν ενδέχεται να τον αδικεί.
αυτό που εννοούσα (ο οικοδεσπότης αντιλαμβάνεται τον υπαινιγμό μου)είναι ότι ο εκτοπισμός της ποίησης από λογοτεχνικά ένθετα διαφημιστικής κυρίως πρόθεσης, απλής βιβλιοπαρουσίασης, εμπορικής πλειοδοσίας και εν πολλοίς ευκαιριακής προτίμησης (στην...αθωότερη περίπτωση) γλιτώνει την ποίηση από το να παρακολουθήσει μια ανάλογη πορεία προσαρμογής στις επιταγές της...λίστας.
τα αποτελέσματα δεν είναι ούτε βέβαια, ούτε σαφή.
αποφεύγεται όμως η υπερβολή, η ταχύτητα, η αντιγραφή, η προχειρότητα.
πάντα?
όχι πάντα.
;)

από την άλλη, βέβαια,
"επειδή δεν υπάρχουν απόλυτες και αυταπόδεικτες αλήθειες, και επειδή η ποίηση χρειάζεται και τον κατάλληλο άνθρωπο (λ.χ. τον κριτικό) που θα την αναδείξει",
συμμερίζομαι απόλυτα τον συλλογισμό σας.
αυτό όμως μας φέρνει σε μια συζήτηση για τον ρόλο του κριτικού. Ρόλος που ίσως να προσδιορίσει και το περιεχόμενο ενός ένθετου.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε ioeu,
είχα καταλάβει εξ αρχής τη σκέψη σου και, παρόλο που καταλαβαίνω πού και πόσο έχεις δίκιο, συγκλίνω περισσότερο στην άποψη ότι πρέπει και η ποίηση να προβάλλεται, ώστε να μυείται -έστω και σταδιακά- ο μέσος αναγνώστης στα νάματά της. Κάτι τέτοιο άλλωστε -απ' όσο καταλαβαίνω- δεν το αποκλείεις και εσύ.
Ο ρόλος του κριτικού είναι όντως μεγάλη υπόθεση.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Μα μήπως και η πεχογραφία δεν απευθύνεται σε λίγους;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Akamas,
σίγουρα η πεζογραφία απευθύνεται -τουλάχιστον στην εποχή μας- σε περισσότερους απ' ό,τι η ποίηση. Εκτός αν οι αριθμοί σφάλλουν...
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

Το βιβλίο της Αγάπης Σπυράτου "Κατερίνα Γώγου, Έρωτας θανάτου" εκδ. Βιβλιοπέλαγος που σας έλεγα είναι σοβαρή και ενδιαφέρουσα δουλειά, στα πλαίσια διδακτορικής διατριβής στο τμήμα Γερμανικής γλώσσας και φιλολογίας. Είναι από υλικό εκπονούμενης διατριβής με θέμα τις απεικονίσεις του θηλυκού στο έργο 4 ποιητριών, δυο γερμανίδων και δύο ελληνίδων (η άλλη ελληνίδα είναι η Πολύδούρη, τις δύο Γερμανίδες δεν τις ξέρω, οπότε να μην κάνω την έξυπνη, δεν είμαι Γερμανομαθής! Το αγόρασα απόψε στην έκθεση, το ξεφύλλισα και φάινεται αξιόλογο και καλογραμμένο.
Εν αντιθέσει προς το βιβλίο η ίδια η έκθεση δεν είναι και πολύ αξιόλογη, παρά τα "χαριτωμένα" όπως τα είπα (και ξελέω!) περιπτεράκια. Είναι "κάπως", δεν ξέρω, φέτος...μια ψιλομιζέρια...
Αυτά.
υγ:αγόρασα κι αυτό το περίεργο με τη Τζέιν Έυρ (που λέτε στο επόμενο [ποστ)και σκοπεύω να περάσω τη νύχτα μου απόψε!