Κρίστα Βολφ, “Τι απομένει”

Προ ολίγων ημερών εορτάστηκε η πτώση του Βερολινέζικου τείχους. Η Ιστορία μίλησε, η λογοτεχνία είχε μιλήσει από καιρό: Ένα ολοκληρωτικό καθεστώς που δεν είναι καφκικό, ακριβώς επειδή είναι πραγματικό. Η Ανατολική Γερμανία και οι πρακτικές της, η ασφυξία της ανελευθερίας, χωρίς βία ή άλλα εμφανή δεινά, ο εγκλωβισμός του ατόμου σε συνθήκες παρακολούθησης…

Christa Wolf “Was bleibt” 1990 Κρίστα Βολφ “Τι απομένει”   μετ. Β. Τσαλής εκδόσεις Καστανιώτη  2019

Είχα πάντα μια εικόνα ότι η Christa Wolf ήταν μια συγγραφέας της Γερμανίας που έπρεπε να διαβάσω. Δεν ξέρω γιατί, δεν ξέρω ποια υποσυνείδητα κανάλια είχαν διοχετεύσει αυτή τη σκέψη στο μυαλό μου. Ήρθε λοιπόν η ώρα…

> Η πολυβραβευμένη Κρίστα Βολφ, πεζογράφος, κριτικός και δοκιμιογράφος, υπήρξε μία από τις κορυφαίες συγγραφείς του γερμανόφωνου κόσμου στον εικοστό αιώνα. Γεννήθηκε το 1929 στο Λάντσμπεργκ (που σήμερα ανήκει στην Πολωνία) και πέθανε στο Βερολίνο το 2011. Σπούδασε Φιλολογία στη Λειψία και στην Ιένα, ενώ εργάστηκε και για την Ένωση Συγγραφέων της πρώην Ανατολικής Γερμανίας. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 αφιερώθηκε στη λογοτεχνία, κερδίζοντας την ευρύτερη αναγνώριση με τον Μοιρασμένο ουρανό. Καθιερώθηκε στις συνειδήσεις κριτικών και αναγνωστών με το βιβλίο "Ένα πρότυπο παιδικής ηλικίας", μυθιστόρημα με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία, όπου αφηγείται τα παιδικά της χρόνια κατά την περίοδο του ναζισμού. Ακολούθησαν πολλά και σημαντικά έργα, όπως η "Κασσάνδρα", η "Μήδεια" και η νουβέλα "Τι απομένει", το τρίτο της έργο στις Εκδόσεις Καστανιώτη μετά το μυθιστόρημα "Με σάρκα και οστά" (μτφρ. Χρήστος Αστερίου, 2005) και τα αφηγήματα "Με άλλη ματιά" (μτφρ. Γιώτα Λαγουδάκου, 2009).

Η αφήγηση αποτελεί έναν εσωτερικό μονόλογο (“Ο εσωτερικός διάλογος είναι προτιμότερος από τον διαρκή εσωτερικό μονόλογο”), μια διηνεκή ροή σκέψεων μιας γυναίκας στο Βερολίνο επί Ανατολικής Γερμανίας. Ανακαλύπτει ότι τριάδες ανδρών εναλλάσσονται μπροστά στο σπίτι της και την παρακολουθούν. Παράλληλα, στη δουλειά της τη βλέπουν καχύποπτα και γενικά έχει μπει στο στόχαστρο της ασφάλειας και του άγρυπνου κράτους, που είδε κάτι ύποπτο στη δράση της.

Τα γεγονότα τίθενται σε δεύτερη μοίρα, καθώς δεν φαίνεται ποια κατηγορία της προσάπτουν ώστε να τεθεί υπό παρακολούθηση. Περισσότερο μετράει η σκέψη, η αυτογνωσία, η εσωτερική ζύμωση της αφηγήτριας που νιώθει να απειλείται. Πιο πολύ μετράει η ατμόσφαιρα που μεταφέρεται εύγλωττα στον αναγνώστη, μια ατμόσφαιρα ολοκληρωτικής διακυβέρνησης και Μεγάλου αδελφού, “ος τα πανθ’ ορά” και ελέγχει ό,τι ύποπτο ξεφεύγει από την προκαθορισμένη κανονικότητα και την πολιτική-κομματική ορθότητα της υπακοής στους κανόνες της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας.

Ελεύθερη πολιορκημένη σ’ ένα καθεστώς που ελέγχει τα πάντα. Ένοχη αθώα σε μια κοινωνία όπου όλοι είναι ένοχοι μέχρις αποδείξεως του εναντίου. Αδέσμευτη παρακολουθούμενη σε μια πόλη που ζει υπό το άγρυπνο βλέμμα της εξουσίας. Ανεξάρτητη φακελωμένη σε ένα σύνολο με χαφιέδες και περισκόπια που καταγράφουν κινήσεις, λόγια και …σκέψεις. Κι αν ο καταδότης είναι άνθρωπος του περιβάλλοντός σου, τότε πώς υπονομεύεται ολόκληρη η διαπροσωπική δικτύωση του ανθρώπου, η φιλία και οι πιο φερέγγυες σχέσεις!

Η νοοτροπία και η ψυχοσύνθεση του ανθρώπου που ζει σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς είναι δύσκολο να περάσει απόλυτα στον αναγνώστη. Είναι δύσκολο να τον συνταράξει και να τον κάνει να συναισθανθεί πλήρως την αίσθηση της δίωξης και της απειλής, την ενόχληση της παρακολούθησης και το στοίχειωμα του περιβάλλοντος. Ωστόσο, η λογοτεχνία μπορεί να κάνει τον αναγνώστη να ξυπνήσει από τη βολεμένη φύση του, φέρνοντάς τον πιο κοντά στο άλλο.

Πάπισσα Ιωάννα