Ανδρέας Αποστολίδης, “Μονομαχία στην Ιερά Οδό”

Το Οργανωμένο Έγκλημα. Ένας πολυπληθής θίασος προσώπων. Τρεις ανάμεσά τους σχολιάζουν τα γεγονότα και ψάχνουν για συμπεράσματα. Ένα πολυεπίπεδο αστυνομικό, που κινείται πιο κοντά στον δημοσιογραφικό λόγο και λιγότερο στον λογοτεχνικό.

Ανδρέας Αποστολίδης “Μονομαχία στην Ιερά Οδό” εκδόσεις Άγρα 2019

Το αστυνομικό φαίνεται να ψάχνει εναγωνίως τρόπους να ανανεωθεί. Να ξεφύγει από την ευθύγραμμη πορεία  έγκλημα-έρευνα-ανακάλυψη ενόχου. Να αναγεννηθεί. Ο Αποστολίδης θεωρείται ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του είδους.

> Ο Ανδρέας Αποστολίδης είναι συγγραφέας, σκηνοθέτης και μεταφραστής. "Έχει γράψει αστυνομικά μυθιστορήματα, όπως το "Χαμένο παιχνίδι", τις "Διαταραχές στα Μετέωρα", το "Φάντασμα του Μετρό", τα "Εγκλήματα στην πανσιόν "Απόλλων ", τη "Λοβοτομή", καθώς και τρεις συλλογές διηγημάτων "Ζωγραφικοί πίνακες και ιδιότροπα ζώα", "Αστυνομικές ιστορίες για πέντε δεκαετίες", "Είσαι ο Παπαδόπουλος!". Έχει μεταφράσει βιβλία των συγγραφέων James Ellroy, Chester Himes, P. Highsmith, Jerome Charyn, R. Chandler, D. Hammett, V. Nabokov κ.ά., και έχει συγγράψει εκτενή επίμετρα για τα βιβλία τους. Το 2006 δημοσίευσε τη μελέτη "Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων - Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές". Το 2009 εκδόθηκε ο συγκεντρωτικός τόμος "Τα πολλά πρόσωπα του αστυνομικού μυθιστορήματος: Δοκίμια για την ιστορία και τις σύγχρονες τάσεις του". Έχει σκηνοθετήσει ταινίες μικρού μήκους και πολλά ντοκυμανταίρ και περισσότερα από εκατό επεισόδια της τηλεοπτικής εκπομπής "Ρεπορτάζ χωρίς σύνορα". Το "Κύκλωμα", ένα ντοκυμανταίρ έρευνας για το παράνομο εμπόριο ελληνικών αρχαιοτήτων, προκάλεσε το διεθνές ενδιαφέρον. Από τις τελευταίες του δουλειές είναι η σειρά "Δύο φορές ξένος" για τις υποχρεωτικές ανταλλαγές πληθυσμών τον 20ό αιώνα. Το ντοκυμανταίρ του "Ένας τόπος χωρίς ανθρώπους" για την εκδίωξη της φυλής των Μασσάι από τα Εθνικά Πάρκα της Τανζανίας απέσπασε έξι διεθνή βραβεία.

Το αστυνομικό μυθιστόρημα φαίνεται ότι φτάνει ώρες ώρες στο όριο ενός αδιεξόδου. Πόσα εγκλήματα, πόσοι πιθανοί ένοχοι, πόσες εξηγήσεις, κίνητρα, τρόποι διερεύνησης; Πάνω δηλαδή σε έναν προκαθορισμένο άξονα πόσες δυνατότητες και δρόμους να βρει ο συγγραφέας για να πρωτοτυπήσει; Γι’ αυτό κατά καιρούς άλλοτε το αστυνομικό ανοίχτηκε και αναμίχθηκε με άλλα είδη, κυρίως με το κοινωνικό, άλλοτε έριξε το βάρος στον ερευνητή και στη σκληρή του φύση, άλλοτε άφησε ατιμώρητο τον δράστη, άλλοτε προσπάθησε να σχολιάσει και να εμπλακεί η αφήγηση στην έρευνα.

Θυμάμαι τον Νεοκλή Γαλανόπουλο (“Θάνατος από το πουθενά”), που επιχείρησε με αυτοσχολιαστικό τρόπο να διερευνήσει τις δυνατότητες του είδους και να κάνει εντός του μυθιστορήματός του μια τυπολογία και μια ερμηνεία των πτυχών του. Θεωρία αστυνομικής λογοτεχνίας μέσα στο μυθιστόρημα. Τώρα ο Αποστολίδης υποβάλλει την ιστορία του σε σχόλια ώστε να παρουσιάσει σχεδόν δημοσιογραφικά αλλά και να σκιαγραφήσει λογοτεχνικά τους ήρωες και τα γεγονότα του.

Στο επίκεντρο της ιστορίας του είναι το Οργανωμένο Έγκλημα, η μαφία των φυλακών, ο τρόπος με τον οποίο διεξάγουν τις παρανομίες τους όπως π.χ. τη διακίνηση λαθραίου καυσίμου. Σ’ αυτό το πλάνο, δεν υπάρχουν πρωταγωνιστές, αλλά πολλοί (καμιά πενηνταριά) χαρακτήρες, πιο κεντρικοί κάποιοι, πιο δευτερεύοντες κάποιοι άλλοι. Αυτό το πολυπρόσωπο τέρας δυσκολεύει αφάνταστα την ανάγνωση, απλώνει τα δίχτυα του προς διάφορες κατευθύνσεις και φέρνει στο προσκήνιο μια τον ένα και μια τον άλλο σε συνεχείς σπειροειδείς πορείες.

Ο Αποστολίδης κατάλαβε μόνος του το πρόβλημα. Έτσι, αποφάσισε στην αρχή κάθε κεφαλαίου να πρωταγωνιστεί ένας επιμελητής, ο οποίος διαβάζοντας τα κεφάλαια κάνει ένα είδος σχεδιαγράμματος, με πληροφορίες για τα πρόσωπα και την πολιτεία τους, αλλά και σύντομα σχόλια για την αφήγηση. Μ’ αυτόν τον τρόπο, το ίδιο το κείμενο σχολιάζει τον εαυτό του, το δεύτερο επίπεδο αφήγησης διαλέγεται με το πρώτο. Ακόμα περισσότερο τρεις φίλοι, ένας δημοσιογράφος, ένας μεταφραστής κι ένας συγγραφέας αστυνομικής και όχι μόνο λογοτεχνίας συζητάνε την υπόθεση, διαβάζουν τον Τύπο, διερευνούν υποθέσεις και σενάρια, προσθέτουν και διασταυρώνουν πληροφορίες για πρόσωπα και πράγματα της αθηναϊκής νύχτας. Η πείρα τους στο έγκλημα τους κάνει οξύνους, να μπορούν να βλέπουν πίσω από τα φαινόμενα και να καταθέτουν στο τραπέζι στοιχεία από το παρελθόν, εμπειρίες από ανάλογες παρανομίες, την ιστορία αλλά και την προϊστορία των τεκταινομένων.

Η ζωή στις φυλακές, οι κλίκες, οι συνεννοήσεις, το λαθρεμπόριο, οι εκβιασμοί, τα κυκλώματα, οι πιέσεις… όλα αυτά δίνονται σχεδόν δημοσιογραφικά, με την κατάλληλη ορολογία που υποβάλλει την ανάλογη ατμόσφαιρα. Είναι ένα είδος γραφής, που μιλάει διά των γεγονότων και των Τύπων προσώπων κι όχι με τη μυθοπλαστική αφήγηση και ιστορία. 

Με ένα τέτοιο ιδιότυπο αστυνομικό μυθιστόρημα, όπου πλήθος προσώπων ενεργούν, πρωταγωνιστούν ή εμφανίζονται σαν κομπάρσοι, κερδίζουμε την πανοραμική θέαση του οργανωμένου εγκλήματος κι επιπλέον βλέπουμε πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτοαναφορικά ο σχολιασμός τους. Απ’ την άλλη, χάνεται η μυθοπλασία, καταργούνται οι ανάγλυφοι χαρακτήρες και ο αναγνώστης χάνει πολλά από τα επιμέρους.

Πάπισσα Ιωάννα