“Ο ύπατος της Σμύρνης” της Σωτηρίας Μαραγκοζάκη & “όταν ήταν ευτυχισμένος” του Πολυχρόνη Κουτσάκη

Στις αρχές του 20ού αιώνα εμφανίστηκε η κορυφαία ίσως μορφή της νεότερης πολιτικής ιστορίας της Ελλάδας, ο Ελευθέριος Βενιζέλος· και δίπλα-του Ύπατος διοικητής της Σμύρνης, όσο διάστημα την κατείχαμε, ο Αριστείδης Στεργιάδης. Δυο βιβλία βιογραφούν μυθιστορηματικά τις δύο αυτές μορφές (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΙΣΤΟΡΙΑ, αρ. 2). 

 

Ελληνικός πικρός:

Σωτηρία Μαραγκοζάκη

“Ο ύπατος της Σμύρνης”

εκδόσεις Κέδρος

2012 

Πολυχρόνης Κουτσάκης

“όταν ήταν ευτυχισμένος”

εκδόσεις Πατάκη

2013 

            Δύο βιβλία, βγαλμένα κοντά κοντά σε διάστημα μερικών μηνών, μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ-τους, σαν να είχαν συνεννοηθεί οι δημιουργοί-τους πριν τα γράψουνε. Δυο βιβλία με εμφανείς ομοιότητες που αξίζει να διαβαστούν αντικρυστά και να φανούν οι αρετές και τα μειονεκτήματα του καθενός, όταν το ένα αντιστίζεται με το άλλο.

            Η   Μαραγκοζάκη   συνθέτει την προσωπογραφία του Ύπατου της Σμύρνης κατά τη σύντομη ελληνική κυριαρχία σ’ αυτήν, μετά τη Συνθήκη των Σεβρών και μέχρι τη Μικρασιατική καταστροφή. Ο Αριστείδης Στεργιάδης αναλαμβάνει τα καθήκοντά-του και αμέσως αναδεικνύεται σε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, που δέχεται επαίνους και ψόγους με την ίδια συχνότητα. Στο πρόσωπό-του αναδεικνύεται όλη η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας στη Μικρά Ασία και η ιστορία που έρχεται να υπερβεί πρόσωπα και λαούς.

            Ο   Κουτσάκης   από την άλλη συνθέτει την προσωπογραφία του Ελευθέριου Βενιζέλου από τον πρώτο-του γάμο με τη Μαρία, που πέθανε στη γέννα του δεύτερου παιδιού-τους έως τον θάνατο του μεγαλύτερου Νεοέλληνα πολιτικού. Η περίοδος στην οποία αναφέρεται το βιβλίο, από τα τέλη του 19^ου αιώνα έως τις παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, χαρακτηρίστηκε από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, τη Μεγάλη Ιδέα και την επέκταση των ελληνικών συνόρων στο μέγιστο βαθμό μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους. Ο Βενιζέλος πρωτοστάτησε με τη δύναμη της ψυχής και του λόγου του, με τις διπλωματικές κινήσεις-του και με την οξεία πολιτική-του αντίληψη. Δείτε και τη γνώμη της Αναγνώστριας στο ιστολόγιό-της.

 

            Οι ομοιότητες δεν περιορίζονται στο ότι και οι δύο συγγραφείς είναι Κρητικοί. Δεν περιορίζονται στο ότι συνθέτουν τα πορτρέτα δύο κρίσιμων πολιτικών ανδρών, που πρωτοστάτησαν στο Μικρασιατικό, ο ένας ως Πρωθυπουργός της μεγάλης επιτυχίας της Συνθήκης των Σεβρών κι ο άλλος διορισμένος από τον πρώτο Διοικητής της Επικράτειας της Σμύρνης. Οι δύο άνδρες μάλιστα συνδέονταν με φιλία και με αμοιβαίες ιδέες.

            Η βασική ομοιότητα είναι ότι και η Μαραγκοζάκη και ο Κουτσάκης συνθέτουν πολυφωνικά κείμενα, καλειδοσκοπικά θα έλεγα, αφού η μορφή του κεντρικού-τους προσώπου σκιαγραφείται από τις μαρτυρίες πολλών ανθρώπων γύρω-τους που τους γνώρισαν ή άκουσαν γι’ αυτούς. Το μυθιστόρημα της Μαραγκοζάκη είναι πιο πολύπλευρο, πιο πολυδιάστατο, αφού η μορφή του Στεργιάδη παρουσιάζεται από εχθρούς και φίλους, από Έλληνες και Τούρκους, από αξιωματούχους και απλούς πολίτες. Και στα δύο όμως κείμενα ο πρωταγωνιστής πλάθεται από τις διάφορες οπτικές γωνίες, με τις οποίες τον βλέπουν τα πρόσωπα που τον περιστοιχίζουν και η συνολική εκτίμηση για τη ζωή και το έργο του συντίθεται κομμάτι κομμάτι σαν σε παζλ.

            “Ο ύπατος της Σμύρνης” είναι πιο εγκεφαλικό και πιο λογικά στοχευμένο στην απόδοση της προσωπικότητας του Στεργιάδη μέσα από τις ετερόκλητες απόψεις που τον προσελάμβαναν, ενώ το “όταν ήταν ευτυχισμένος” είναι πιο συγκινητικό, ειδικά στον θάνατο της γυναίκας του Βενιζέλου και αργότερα στον δικό-του θάνατο. Όμως, η Μαραγκοζάκη κερδίζει την τελική κρίση, αφού δείχνει την αμφιλεγόμενη μορφή του Διοικητή της Σμύρνης από τις θετικές αλλά και τις αρνητικές-του πλευρές, δεν παρουσιάζει δηλαδή έναν μονοδιάστατο χαρακτήρα, αλλά μια φυσιογνωμία που ξεσηκώνει διαμαρτυρίες αλλά και κερδίζει επαίνους, εμφανίζεται καλή στους μεν και για τον ίδιο λόγο κακή στους δε. Ο Κουτσάκης αντίθετα επιχειρεί μια έμμεση αγιολογία, παρόλο που δείχνει και την ανθρώπινη πλευρά του βιογραφούμενού-του, και έτσι νιώθει κανείς πως βλέπει τον Κρητικό ηγέτη δισδιάστατο και όχι στις τρεις διαστάσεις-του.

[Το φωτογραφικό υλικό είναι αντλημένο από: www.egolpion.com, www.greekencyclopedia.com, www.drumsnwhistles.com και syntotechania.wordpress.com]

Πατριάρχης Φώτιος