“Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη” του Νίκου Δαββέτα

Όταν η Ιστορία συναντά τον φόνο, όταν ο Πικάσο τον Μπελογιάννη, όταν η ζωγραφική τη λογοτεχνία, όταν η πολιτική τον έρωτα τι είδους μυθιστόρημα μπορεί να προκύψει από αυτές τις εκρηκτικές ενώσεις; (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΙΣΤΟΡΙΑ, αρ. 9) 

 

 

Γαλλικός καφές με cointreau:

Νίκος Δαββέτας

“Ο ζωγράφος του Μπελογιάννη”

εκδόσεις Μεταίχμιο

2013 

            Προβληματίζομαι με αφορμή το βιβλίο του Δαββέτα για το αν η αριστερολογία, που τα τελευταία χρόνια συνεχίζει να κανοναρχεί τη λογοτεχνία-μας, είναι και ένα άτυπο παράσημο για κάθε βιβλίο που θα ενταχθεί σ’ αυτήν. Το ίδιο σκέπτομαι για την ιστοριολαγνία, η οποία (θέλουν πολλοί να) βαπτίζει το έργο-τους ξεχωριστό και ιδιαίτερο, αφού στις σελίδες-του παρελαύνουν ονόματα βαριά σαν ιστορία και ευκλεή από τη δόξα του έθνους, των αγώνων ή και των αμφιλεγόμενων δραστηριοτήτων-τους. Έχω στον νου-μου πολλά κείμενα που γράφτηκαν παρασιτικά πάνω σε επώνυμους της εγχώριας ή διεθνούς σκηνής, πολλοί εκ των οποίων έγιναν σημαία (αριστερών) ιδεολογιών και τώρα έρχονται να κατοικήσουν στη σκέψη-μας, προσδίδοντας κύρος σε όποιον ασχοληθεί μαζί-τους.

           

Οι σκέψεις αυτές ξεπήδησαν όσο κρατούσα το τελευταίο “πολιτικό νουάρ” του Δαββέτα, πριν ακόμα το ανοίξω, άρα και πριν ακόμα γευτώ τη λογοτεχνική-του αξία, πριν ακόμα “συγκρουστώ” ως αναγνώστης με το ιδεολογικό-του μήνυμα και το φορτίο του περιεχομένου-του.

            Η ιστορία, γιατί είναι ώρα να ασχοληθώ με το ίδιο το έργο, αφορά στον Έλληνα διανοούμενο της αριστεράς Αντωνέν Καμμιλό (Αντώνη Καμμιλή), που βρέθηκε στο Παρίσι, όπου έγραψε τα βιβλία-του, και τέλος δολοφονήθηκε. Πριν όμως πεθάνει πρόλαβε να αφήσει στη βαφτισιμιά-του Ντενίζ δυο (προ)σχέδια του Πικάσο που απεικονίζουν τον Μπελογιάννη. Παρόλο που η δολοφονία ακούγεται εξ αρχής μέσα στο βιβλίο, το αστυνομικό σκέλος του κειμένου, δεν είναι αυτό που οιστρηλατεί την ανάγνωση, αλλά περισσότερο η πολιτική πτυχή των γεγονότων και των προσώπων. Η αναζήτηση του δολοφόνου πιο πολύ συνεπάγεται την αναζήτηση της γνησιότητας ή της πλαστότητας των σχεδίων, μέσω της οποίας θα βρεθεί και η άκρη στο νήμα.

            Το κείμενο είναι γραμμένο σε απλό ύφος, γεγονός που καταλογίζεται στα συν-του. Οι σκηνές είναι μικρές, η πυκνότητά-τους σχετικά ικανοποιητική, ο ρυθμός τόσος ώστε να μπούμε στην ατμόσφαιρα χωρίς να χάσουμε τον νομοτελειακό στόχο της αφήγησης. Όμως, τα πρόσωπα δεν έχουν βάθος, αφού δεν ολοκληρώνονται με κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που θα τα καρφώσει στη σκέψη-μας. Ίσως γιατί η προσοχή πρέπει να προσανατολιστεί προς τον ίδιο τον Μπελογιάννη, του οποίου η ψυχοσύνθεση σκιαγραφείται αμυδρά, υπαινικτικά, πλαγίως, στο φως των αναπτήρων που ανάβουν μπροστά στη μορφή-του. Το σκίτσο-πορτρέτο-του, που φιλοτεχνήθηκε από την περίφημη φωτογραφία με το γαρύφαλλο, συνοψίζει την ηρεμία έστω και πριν από την εκτέλεση, την επανάσταση που στολίζεται από τον έρωτα για την Έλλη, τη διεθνή αναγνώριση ενός αγώνα που απαιτούσε θυσίες και ήρωες.

            Το μυθιστόρημα του Δαββέτα εντάσσεται, όπως προείπα, στα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας που τα τελευταία χρόνια εστιάζουν στον Εμφύλιο και στις μετεμφυλιακές συνέπειες, συνεχίζει την παράδοση των κειμένων που προσπαθούν να ξαναδούν την Ιστορία, διασταυρώνεται με άλλα βιβλία που συνδέουν τη ζωγραφική με το ιστορικό γίγνεσθαι (π.χ. “Το απαραίτητο φως” της Ντορίνας Παπαλιού) και φυσικά ανήκει στην ίδια λογική με το προηγούμενο έργο του Δαββέτα “Η Εβραία νύφη”, όπου πάλι ένας ζωγράφος, ο Ρέμπραντ εκείνη τη φορά, έρχεται με πίνακά-του να φωτίσει το παρελθόν και το παρόν [Παρεπιμπτόντως, ευχαριστώ τον συγγραφέα που το 2009 επικοινώνησε μαζί-μου με μέιλ με αφορμή την προηγούμενη ανάρτησή-μου γι’ αυτόν, προκειμένου να παρουσιάσει (σεμνά και κόσμια) την άποψή-του για το έργο-του.]

            Τελικά, αποδεικνύεται στα μάτια-μου ότι η αστυνομική πλοκή ήταν ένα φανταχτερό περιτύλιγμα χωρίς αντίκρυσμα, ενώ το πολιτικό περιεχόμενο ήταν πολύ αμυδρό για να αντέξει σε βαθύτερο προβληματισμό. Η δολοφονία-του αποδεικνύεται άσχετη ή μακρινή με το πολιτικό διακύβευμα, η σχέση Πικάσο και Μπελογιάννη φαίνεται ελάχιστα δραστική, η μίξη Ιστορίας και πολιτικής με σασπένς από αστυνομική λογοτεχνία δεν με πείθει ότι θα θυμάμαι το βιβλίο σε μήκος χρόνου. Στο ίδιο μήκος κύματος με αυτό το συμπέρασμα κινούνται ιστολόγοι (Βιβλιοκριτικά) και κριτικοί (Κούρτοβικ, Τα Νέα, 22/6/2013). Υπάρχουν βέβαια και οι αντίθετες απόψεις , όπως αυτές του Αγοραστού στη www.bookpress.gr.

 

[Υλικό για την εικαστική διαμόρφωση του ποστ αντλήθηκε από: indobserver.blogspot.com, www.neolaia.gr, www.periothiko.com και akros-empisteutikon.gr]

Πατριάρχης Φώτιος