Monday, October 14, 2013

“Η άσκηση του Ροτ” της Βασιλικής Ηλιοπούλου

Όταν η μνήμη εξασθενεί, τόσο το άτομο χάνει κομμάτια από τον εαυτό-του όσο και το έθνος περιφέρεται επαναλαμβάνοντας τα ίδια λάθη. Ωραία η ιδέα της πεζογράφου, αλλά πολύ άνευρο το αποτέλεσμα (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΙΣΤΟΡΙΑ, αρ. 5). 
 
 
Καπουτσίνο με άρωμα κάστανο:
Βασιλική Ηλιοπούλου
“Η άσκηση του Ροτ”
εκδόσεις Κέδρος
2013 

            Τσίμπησα πιστεύοντας, από τον τίτλο, ότι το μυθιστόρημα σχετίζεται με το έργο του γερμανού συγγραφέα Joseph Roth, που δημοσίευσε τα έργα του στον μεσοπόλεμο. Κι έτσι φαντάστηκα (επέδρασε σ’ αυτό και το εξώφυλλο και η εμπνευσμένη σύνθεσή-του) πολλά, μπήκα νοερά και στο κλίμα μιας γραφής όπως το προηγούμενο έργο της συγγραφέως, το “Σμιθ”, αλλά στο πιο ευρωπαϊκό-της, δελεάστηκα από αυτό που φανταζόμουν και αγόρασα το βιβλίο. Ως προς την πρώτη πλάνη, έφταιγα εγώ, ως προς τη δεύτερη η αδυναμία της Ηλιοπούλου να αρθεί στο ύψος του πρώτου-της βιβλίου.
            Η ιστορία έχει να κάνει με τον Έκτορα Λαζαρίδη και το διπλό ταξίδι της μνήμης. Από τη μία, το χειρόγραφο του αγωνιστή πατέρα-του το οποίο ο γιος πλέον επιχειρεί να εκδώσει, για να διασώσει, για να απαθανατίσει τις μαρτυρίες των αριστερών, κι από την άλλη, η δική-του απώλεια μνήμης την οποία προσπαθεί να αποσοβήσει με ασκήσεις καταγραφής, όπως του συνέστησε ο νευρολόγος-του ονόματι Ροτ. Η μνήμη λοιπόν λειτουργεί διττά: από τη μία ως ανάγκη που επιβάλλει την παρουσία-της ως υποχρέωση του παρόντος να διατηρήσει το παρελθόν κι από την άλλη ως ασύνειδη προσπάθεια του παρόντος να λησμονήσει (αυτό δηλώνει εμμέσως η ελαφρά αμνησία, που επιχειρεί να θεραπεύσει ο Έκτορας).
            Ο πιθανός όμως εκδότης αυτοκτονεί κι ο Έκτορας επιδίδεται σε μια αέναη προσπάθεια να πάρει πίσω το χειρόγραφο που του είχε παραδώσει, κάτι σαν υποχρέωση απέναντι στον ήρωα πατέρα του και στη μαρτυρία-του. Φέρνει στο ίδιο επίπεδο το παρόν και τη σχέση-του με τη Σωτηρία, την κόρη του αυτόχειρα εκδότη-του, και το παρελθόν που αφορά την αδελφή-του Έλλη και την οικογένειά-του εν γένει, φίλους και περιστατικά που έρχονται ως άσκηση μνήμης για να του δυναμώσουν τη μνημονική διαδικασία του εγκεφάλου-του.
            Για άλλη μια φορά ο Εμφύλιος, παρά τις όποιες εγγενείς επιφυλάξεις του αφηγητή για την αξία της συνεχούς υπενθύμισής-του, αποτελεί το κεντρικό θέμα ενός μυθιστορήματος, όπως συμβαίνει με πολλά ανάλογα τα τελευταία χρόνια. Αυτό καθεαυτό λειτουργεί για τον αναγνώστη ανασταλτικά, αφού ο τελευταίος υφίσταται –με τα τόσα βιβλία που τον κατακλύζουν- έναν ιστορικό κορεσμό, εφόσον η πραγμάτευση του θέματος δεν έχει να προσφέρει κάτι στην εθνική-μας αυτογνωσία.  
            Το πιο σημαντικό ωστόσο πρόβλημα του βιβλίου είναι η απουσία σχεδίου, έτσι τουλάχιστον δείχνει, καθώς η αρχική ιδέα ξεφουσκώνει και η πλοκή οδηγεί σε ανούσιες κατευθύνσεις. Ο αναγνώστης, χαμένος μεταξύ αφήγησης και ανάμνησης, πείθεται ότι το υλικό μπήκε άτακτα και παρέσυρε τη συγγραφέα σε μια πορεία που δεν είχε νομοτέλεια και σκοπό. Το παρελθόν έρχεται σε θραύσματα και δημιουργεί μια χαοτική κατάσταση βιωμάτων και εμπειριών που ναι μεν διαφοροποιούνται με άλλη γραμματοσειρά αλλά δεν φαίνεται να συγκλίνουν σε μια κεντρική ιδέα.
            Είδα πριν από καιρό τη βιβλιοπαρουσίαση στην «Εφημερίδα των Συντακτών» και έμεινα ενεός με την απουσία γνώμης του συντάκτη-της. Ναι μεν ο Κυθρεώτης εντάσσει το έργο στον γενικότερο προβληματισμό περί Εμφυλίου και αναδεικνύει το ερώτημα ποιον αφορούν όλα αυτά, αλλά δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να περιγράφει το βιβλίο χωρίς καμία αξιολόγηση που να εξηγεί την αξία-του. Εκτός, αν η αξία-του ορίζεται από το βραβείο που πήρε η Ηλιοπούλου για το “Σμιθ” και την πραγμάτευση του θέματος της μνήμης που εξυψώνει παραχρήμα το έργο; Νομίζω και οι άλλοι κριτικοί που ασχολήθηκαν με το έργο είχαν θετική προδιάθεση απέναντί-του έχοντας το πρώτο μυθιστόρημα της συγγραφέως υπόψη. Άλλοι από αυτούς έμειναν με εξίσου θετικές εντυπώσεις (Δημητρούλια) κι άλλοι εξέφρασαν τις επιφυλάξεις που δεν τους άφηναν να δουν το έργο ως υψηλού επιπέδου λογοτεχνία (Χατζηβασιλείου).

[Υλικό για την εικαστική διακόσμηση της ανάρτησης λήφθηκε από: www.123rf.com, www.goodyhealth.com, www.freepik.com, www2.rizospastis.gr, excitingreading.blogspot.com και damiza.wordpress.com]
Πατριάρχης Φώτιος

9 comments:

Anonymous said...

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ:
Κύριε Πατριάρχη μου,
παρά το ότι λέγεστε έτσι, δεν πείθετε στο ρόλο Πατριάρχη που αφορίζει ό,τι δεν του πάει. Χωρίς κάποια ας τα πούμε "επιχειρήματα" δεν νοείται κριτικός λόγος. Η καταφανής έλλειψή του καθιστά το δικό σας κείμενο και όχι το βιβλίο της Ηλιοπούλου άνευρο. Ο κριτικός λόγος αιτιολογείται. Στο σημείωμά σας μιλάτε για τη βαρεμάρα που σας δημιούργησε το "Ροτ" της Ηλιοπούλου αλλά είναι τόσο φανερή η απόπειρά σας να παραστήσετε τον βαριεστημένο, που καταντά το δικό σας γραπτό να γίνεταιβαρετό.
Αναγνώστης του "Ροτ"

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αγαπητέ Αναγνώστη του "Ροτ",
έχεις δίκιο ότι κάθε κείμενο περί το βιβλίο, έστω κι αν είναι παρουσίαση, πρέπει να διακρίνεται από επιχειρήματα.
Η άποψη πρέπει να αιτιολογείται και να προσπαθεί να αποδείξει τις θέσεις-της. Δεν θα καταφύγω λοιπόν στο έωλο επιχείρημα ότι η ανάγνωση και το αναγνωστικό γούστο είναι υποκειμενικό κ.ο.κ.
Όχι, αφού πιστεύω στην απόδειξη.

Προφανώς δεν βρήκες μέσα στα λόγια-μου επαρκείς αποδείξεις για τη γνώμη-μου,
αλλά κι εσύ ούτε αιτιολόγησες τη δική-σου θέση, ούτε δηλαδή κατέδειξες την ανεπάρκειά-μου με πειστήρια, αλλά ούτε και επιχειρηματολόγησες για την αξία του βιβλίου, που εγώ δεν βλέπω.

Αν είμαι τυφλός, άνοιξέ-μου τα μάτια,
αν είμαι ανεπαρκής, αντίλεξε.
Μην καταφεύγεις ωστόσο σε φτηνούς χαρακτηρισμούς: υπονομεύεις τις αντιρρήσεις-σου.
Πατριάρχης Φώτιος

NYT Review of Books said...

Α, έτσι!

Σε αντίθεση με τον ανώνυμο, βρίσκω επαρκή την αιτιολογία σου. Επίσης, εχεις δίκιο, υπαρχει υπερκορεσμος βιβλιων με θεμα τον Εμφύλιο. Ας μας εμπνεύσει και κατι σύγχρονο -τόσα και τόσα ερεθίσματα εχουμε καθημερινά!

Πάντως, το Σμιθ το διάβασα με ενδιαφέρον, χωρις να με ενθουσιάσει. Ειχε ευαισθησία και συναισθηματικό βάθος, ομως το βρήκα κάπως άνευρο.

ΥΓ: Τι μεγάλος συγγραφεας ομως ο Ροτ! Καταλαβαίνω γιατι δελεαστηκες.

Πάπισσα Ιωάννα said...

NYTimes,
θα ήθελα ειλικρινά να δω
- ποια επιχειρήματα αναδεικνύουν αυτό που εγώ δεν βλέπω,
και
- πού δεν έχω εξηγήσει τις θέσεις-μου.
Αλλά προφανώς πετάμε μελάνι και κάνουμε αυτό που κατηγορούμε: δεν αιτιολογούμε αλλά προπηλακίζουμε.

Το "Σμιθ" ήταν όντως καλό, με άποψη και κυρίως με αφηγηματική πυκνότητα, αν και είχε μερικά περιττά σημεία.
Πατριάρχης Φώτιος

AntigoniLoug said...

Έχω διαβάσει όλα τα βιβλία της Βασιλικής Ηλιοπούλου και "Η άσκηση του Ροτ" μου άρεσε περισσότερο από όλα. Ακόμα και από τα διηγήματα "Η καρδιά του λαγού" που μέχρι τώρα ήταν το αγαπημένο μου. Διάβασα το βιβλίο απνευστί και συμφωνώ με τον Κούρτοβικ ότι είναι ένα από τα ωραιότερα και διεισδυτικότερα ελληνικά μυθιστορήματα που έχουν γραφτεί τα τελευταία χρόνια. Εγώ δεν είμαι κριτικός και η μόνη σχέση που έχω με τη λογοτεχνία είναι ότι μου αρέσει το διάβασμα. Θα ήθελα μόνο να σας πω πως μου αρέσουν τα βιβλία που δεν κραυγάζουν και που με συγκινούν με έναν τρόπο διακριτικό και όχι με το στανιό. Και που συνεχίζω να τα σκέφτομαι πολύ καιρό αφού τα έχω διαβάσει και να προβληματίζομαι.

Αντιγόνη Λ.



Πάπισσα Ιωάννα said...

Αντιγόνη,
όλοι είμαστε αναγνώστες, ελπίζω το ίδιο αγνοί με σένα.
Καταλαβαίνω την τελευταία-σου πρόταση και αντιλαμβάνομαι ότι ένα είδος συγκίνησης σε έκανε να δεις το βιβλίο θετικά.
Πειράζει που εμένα η συγκίνηση αυτή δεν με άγγιξε και αντιθέτως είδα πολλά άτοπα και πολλές ατέλειες στο στήσιμο της ιστορίας;
Θα ήθελα να ξέρω τι γνώμη έχεις για όσα γράφω και όχι μόνο μια γενικόλογη θετική άποψη.
Ωστόσο, είναι πολύ λογικό να στεκόμαστε σε διαφορετικό πεζοδρόμιο, εσύ στα συν κι εγώ στα πλην, ξέροντας όμως ότι κανείς δεν έχει μόνο δίκιο.
Καλές αναγνώσεις
Πατριάρχης Φώτιος

AntigoniLoug said...

Αγαπητέ Πατριάρχη Φώτιε

Καλά το λες, οφείλουμε να είμαστε αγνοί όταν ανοίγουμε ένα βιβλίο. Δηλαδή να μην είμαστε επηρεασμένοι και από κριτικές, και από εξώφυλλα, και από οτιδήποτε. Αυτό είναι δύσκολο. Καμιά φορά είμαστε σίγουροι από πριν για το περιεχόμενο και νομίζουμε πως το βιβλίο μας ξεγέλασε. Πολλές φορές επηρεαζόμαστε και από την ώρα που διαβάζουμε και από την κατάσταση που βρισκόμαστε εκείνη τη στιγμή. Και τα πράγματα δυσκολεύουν περισσότερο όταν πρόκειται για ένα βιβλίο σύνθετο και απαιτητικό σαν αυτό. Δεν θα επιχειρήσω να κριτικάρω την κριτική σου γιατί πιστεύω πως ένα βιβλίο είναι φυσικό σε άλλους να αρέσει και σε άλλους όχι. Ίσως μια δεύτερη ανάγνωση όμως θα σε βοηθούσε να δεις πράγματα που δεν σου φανερώθηκαν με την πρώτη. Εγώ δεν βλέπω απουσία σχεδίου όπως λες εσύ. Αντίθετα πιστεύω πως είναι πολύ γερά σχεδιασμένο. Δεν θα μπορούσε να αφαιρέσει ή να προσθέσει κανείς κάτι. Κι όσο για τον Εμφύλιο, εγώ δεν πιστεύω καθόλου όπως εσύ ότι αποτελεί το κεντρικό θέμα του βιβλίου. Βρήκα ότι αφορά την αμηχανία του σημερινού Έλληνα που προσπαθεί να βρει τους χαμένους δεσμούς με την ιστορία του στη σημερινή κοινωνία που την χαρακτηρίζει η έλλειψη ιστορικής συνείδησης, να κατανοήσει το παρόν και να σχεδιάσει ένα μέλλον. Βλέπω δηλαδή στον Έκτορα και τον εαυτό μου και πολλούς άλλους ανθρώπους γύρω μου. Ακόμα και τον γιο μου που είναι μόλις 35 χρονών. Και που πρέπει να σου πω πως του άρεσε πολύ το βιβλίο, παρόλο που η σχέση του με τον Εμφύλιο είναι όπως η δική μου με την επανάσταση του 21! Δεν ξέρω αν σε ικανοποίησα, δεν έχω εμπειρία σε τέτοιου είδους κείμενα. Τη γνώμη μου λέω όσο πιο καθαρά γίνεται.
Καλές αναγνώσεις και σε σένα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αντιγόνη,
φυσικά ισχύει ότι κάθε ανάγνωση διαφέρει από αναγνώστη σε αναγνώστη.
Εγώ όμως θέλω να εξελίσσομαι ως τέτοιος.
Γι' αυτό, έστω και αν αποβεί μάταιο το εγχείρημα,
θα ήθελα να ακούσω λεπτομερώς τη γνώμη-σου,
με επιμέρους παρατηρήσεις,
ώστε να παρακινηθώ να ξαναδιαβάσω / να ξαναεκτιμήσω το βιβλίο.
Περιμένω λεπτομέρειες.
Πατριάρχης Φώτιος

AntigoniLoug said...

Και πολύ χρόνο θα μου πάρει και μάταιο είναι.