“Η άσκηση του Ροτ” της Βασιλικής Ηλιοπούλου

Όταν η μνήμη εξασθενεί, τόσο το άτομο χάνει κομμάτια από τον εαυτό-του όσο και το έθνος περιφέρεται επαναλαμβάνοντας τα ίδια λάθη. Ωραία η ιδέα της πεζογράφου, αλλά πολύ άνευρο το αποτέλεσμα (ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΙΣΤΟΡΙΑ, αρ. 5). 

 

 

Καπουτσίνο με άρωμα κάστανο:

Βασιλική Ηλιοπούλου

“Η άσκηση του Ροτ”

εκδόσεις Κέδρος

2013 

            Τσίμπησα πιστεύοντας, από τον τίτλο, ότι το μυθιστόρημα σχετίζεται με το έργο του γερμανού συγγραφέα Joseph Roth, που δημοσίευσε τα έργα του στον μεσοπόλεμο. Κι έτσι φαντάστηκα (επέδρασε σ’ αυτό και το εξώφυλλο και η εμπνευσμένη σύνθεσή-του) πολλά, μπήκα νοερά και στο κλίμα μιας γραφής όπως το προηγούμενο έργο της συγγραφέως, το “Σμιθ”, αλλά στο πιο ευρωπαϊκό-της, δελεάστηκα από αυτό που φανταζόμουν και αγόρασα το βιβλίο. Ως προς την πρώτη πλάνη, έφταιγα εγώ, ως προς τη δεύτερη η αδυναμία της Ηλιοπούλου να αρθεί στο ύψος του πρώτου-της βιβλίου.

            Η ιστορία έχει να κάνει με τον Έκτορα Λαζαρίδη και το διπλό ταξίδι της μνήμης. Από τη μία, το χειρόγραφο του αγωνιστή πατέρα-του το οποίο ο γιος πλέον επιχειρεί να εκδώσει, για να διασώσει, για να απαθανατίσει τις μαρτυρίες των αριστερών, κι από την άλλη, η δική-του απώλεια μνήμης την οποία προσπαθεί να αποσοβήσει με ασκήσεις καταγραφής, όπως του συνέστησε ο νευρολόγος-του ονόματι Ροτ. Η μνήμη λοιπόν λειτουργεί διττά: από τη μία ως ανάγκη που επιβάλλει την παρουσία-της ως υποχρέωση του παρόντος να διατηρήσει το παρελθόν κι από την άλλη ως ασύνειδη προσπάθεια του παρόντος να λησμονήσει (αυτό δηλώνει εμμέσως η ελαφρά αμνησία, που επιχειρεί να θεραπεύσει ο Έκτορας).

            Ο πιθανός όμως εκδότης αυτοκτονεί κι ο Έκτορας επιδίδεται σε μια αέναη προσπάθεια να πάρει πίσω το χειρόγραφο που του είχε παραδώσει, κάτι σαν υποχρέωση απέναντι στον ήρωα πατέρα του και στη μαρτυρία-του. Φέρνει στο ίδιο επίπεδο το παρόν και τη σχέση-του με τη Σωτηρία, την κόρη του αυτόχειρα εκδότη-του, και το παρελθόν που αφορά την αδελφή-του Έλλη και την οικογένειά-του εν γένει, φίλους και περιστατικά που έρχονται ως άσκηση μνήμης για να του δυναμώσουν τη μνημονική διαδικασία του εγκεφάλου-του.

            Για άλλη μια φορά ο Εμφύλιος, παρά τις όποιες εγγενείς επιφυλάξεις του αφηγητή για την αξία της συνεχούς υπενθύμισής-του, αποτελεί το κεντρικό θέμα ενός μυθιστορήματος, όπως συμβαίνει με πολλά ανάλογα τα τελευταία χρόνια. Αυτό καθεαυτό λειτουργεί για τον αναγνώστη ανασταλτικά, αφού ο τελευταίος υφίσταται –με τα τόσα βιβλία που τον κατακλύζουν- έναν ιστορικό κορεσμό, εφόσον η πραγμάτευση του θέματος δεν έχει να προσφέρει κάτι στην εθνική-μας αυτογνωσία.  

            Το πιο σημαντικό ωστόσο πρόβλημα του βιβλίου είναι η απουσία σχεδίου, έτσι τουλάχιστον δείχνει, καθώς η αρχική ιδέα ξεφουσκώνει και η πλοκή οδηγεί σε ανούσιες κατευθύνσεις. Ο αναγνώστης, χαμένος μεταξύ αφήγησης και ανάμνησης, πείθεται ότι το υλικό μπήκε άτακτα και παρέσυρε τη συγγραφέα σε μια πορεία που δεν είχε νομοτέλεια και σκοπό. Το παρελθόν έρχεται σε θραύσματα και δημιουργεί μια χαοτική κατάσταση βιωμάτων και εμπειριών που ναι μεν διαφοροποιούνται με άλλη γραμματοσειρά αλλά δεν φαίνεται να συγκλίνουν σε μια κεντρική ιδέα.

            Είδα πριν από καιρό τη βιβλιοπαρουσίαση στην «Εφημερίδα των Συντακτών» και έμεινα ενεός με την απουσία γνώμης του συντάκτη-της. Ναι μεν ο Κυθρεώτης εντάσσει το έργο στον γενικότερο προβληματισμό περί Εμφυλίου και αναδεικνύει το ερώτημα ποιον αφορούν όλα αυτά, αλλά δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να περιγράφει το βιβλίο χωρίς καμία αξιολόγηση που να εξηγεί την αξία-του. Εκτός, αν η αξία-του ορίζεται από το βραβείο που πήρε η Ηλιοπούλου για το “Σμιθ” και την πραγμάτευση του θέματος της μνήμης που εξυψώνει παραχρήμα το έργο; Νομίζω και οι άλλοι κριτικοί που ασχολήθηκαν με το έργο είχαν θετική προδιάθεση απέναντί-του έχοντας το πρώτο μυθιστόρημα της συγγραφέως υπόψη. Άλλοι από αυτούς έμειναν με εξίσου θετικές εντυπώσεις (Δημητρούλια) κι άλλοι εξέφρασαν τις επιφυλάξεις που δεν τους άφηναν να δουν το έργο ως υψηλού επιπέδου λογοτεχνία (Χατζηβασιλείου).

[Υλικό για την εικαστική διακόσμηση της ανάρτησης λήφθηκε από: www.123rf.com, www.goodyhealth.com, www.freepik.com, www2.rizospastis.gr, excitingreading.blogspot.com και damiza.wordpress.com]

Πατριάρχης Φώτιος