Ορχάν Παμούκ, “Το σπίτι της σιωπής”

Πρώιμος Pamuk, που βλέπει την Τουρκία στη δεκαετία του ’80 και στοχάζεται πάνω στο δίπολο Ανατολή και Δύση, σε ένα εκκρεμές που δεν σταματά ποτέ.

Orhan Pamuk “Sessiz Ev” 1983 Ορχάν Παμούκ “Το σπίτι της σιωπής” μετ. Π. Αραμπατζής εκδόσεις Πατάκης -2021

Orhan Pamuk. Ένας σύγχρονός μας Νομπελίστας. Ένας σύγχρονός μας ανατόμος της τουρκικής κοινωνίας.

 

> Ο Ορχάν Παμούκ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1952. Σπούδασε αρχιτεκτονική και δημοσιογραφία, πολύ γρήγορα όμως αφιερώθηκε στη λογοτεχνία. Το 1978 σε ηλικία εικοσιέξι μόλις ετών δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα "Cevdet Bey ve Ogullari" ("Τζεβντέτ Μπέης και Υιοί"), ένα ογκώδες έργο εξακοσίων είκοσι σελίδων, στο οποίο αφηγείται, μέσα από την ιστορία τριών γενεών μιας οικογένειας τούρκων εμπόρων, τη δημιουργία της τουρκικής αστικής τάξης και έμμεσα της σύγχρονης Τουρκίας (κίνημα των Νεοτούρκων 1908 - στρατιωτικό πραξικόπημα 1971). Το μυθιστόρημα αυτό βραβεύτηκε το 1979 στο διαγωνισμό μυθιστορήματος των εκδόσεων Μιλλιέτ. Το βιβλίο αυτό εκδόθηκε το 1982 και την επόμενη χρονιά πήρε το βραβείο μυθιστορήματος Ορχάν Κεμάλ. Ακολούθησαν το 1983 το "Sessiz Ev" ("Το σπίτι της σιωπής"), το 1985, το "Beyaz Kale" ("Λευκό κάστρο") και το 1990 το "Kara Kitap" ("Μαύρο βιβλίο"). Στα έργα αυτά ο συγγραφέας δίνει εικόνες μιας κοινωνίας που προσπαθεί να βρει το πρόσωπό της ακροβατώντας στο γεωγραφικό και πολιτιστικό όριο δύο κόσμων. Η εκδυτικοποίηση της τουρκικής κοινωνίας με τη σύσταση του σύγχρονου τουρκικού κράτους και την άνοδο της τουρκικής αστικής τάξης, η έννοια της ατομικότητας και το θέμα της ιστορίας είναι θέματα που απασχολούν έντονα το συγγραφέα. Έχει τιμηθεί με πολλά λογοτεχνικά βραβεία στη χώρα του και τα βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες. Το 2005, και ενώ αντιμετώπιζε προβλήματα στη χώρα του εξαιτίας του ό,τι αναφέρθηκε δημόσια στη γενοκτονία των Αρμενίων, τιμήθηκε με το βραβείο Ειρήνης των Γερμανών βιβλιοπωλών στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φραγκφούρτης. Το 2006 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του, σύμφωνα με την ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας, καθώς "αναζητώντας τη μελαγχολική ψυχή της γενέθλιας πόλης του, ανακάλυψε καινούργια σύμβολα για τη σύγκρουση και τη συνύφανση των πολιτισμών".

 

ΕΝΑΣ ΝΑΝΟΣ ονόματι Recep εργάζεται για μια γηραιά κυρία, τη Fatma, χήρα του Selahattin, που ήταν γιατρός και μορφωμένος άνθρωπος. Αυτός προσπάθησε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα να αποδείξει με βάση την επιστήμη την ανυπαρξία του Θεού και να φέρει στην Τουρκία τις ανανεωτικές ιδέες της Ευρώπης. Γύρω απ’ αυτό το σπίτι, που παλιώνει μαζί με την ιδιοκτήτριά του, κινείται ένας ολόκληρος κόσμος στην ευρύτερη περιοχή έξω από την Ιστανμπούλ: τα εγγόνια της Faruk, Metin και Nilgun, ο ανιψιός του Recep ο Hasan, που είναι εθνικιστής…

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ είναι γραμμένο πολυφωνικά. Με άλλα λόγια ξεκινά με την οπτική γωνία του ενός και συνεχίζεται, κεφάλαιο με κεφάλαιο, με την οπτική γωνία των άλλων. Πέντε οπτικές γωνίες (γιαγιά, Recep, Hasan, Faruk, Metin) που εναλλάσσονται, και η μία δίνει τη σκυτάλη στην άλλη. Έτσι ολοκληρώνεται το παζλ της αφήγησης, καλύπτεται κομμάτι κομμάτι ο χώρος και παρουσιάζεται σιγά σιγά στα μάτια μας η εικόνα της εποχής. Είμαστε στην αρχή της δεκαετίας του ’80.

ΠΟΛΛΑ απ’ όσα γίνονται στο παρόν έχουν μια έμμεση σχέση με το παρελθόν. Κι αυτό αποκαλύπτεται λίγο λίγο, όσο κάθε πρωταγωνιστής θυμάται, κυρίως η Fatma κι ο Recep. Όλα σχετίζονται με τον μυστηριώδη Selahattin, που είχε βάλει στόχο της ζωής του να γράψει μια Εγκυκλοπαίδεια (ίσως κατά τα πρότυπα των Διαφωτιστών), ώστε να μεταδώσει τα φώτα της ευρωπαϊκής αλήθειας στους απαίδευτους Ανατολίτες. Γι’ αυτό πουλά τα κοσμήματα της γυναίκας του, ειδικά από τη στιγμή που δεν τον εμπιστεύεται ο ντόπιος πληθυσμός ως γιατρό, λόγω των νεωτεριστικών του αντιλήψεων. Φτωχαίνει την οικογένειά του για τον όραμά του, πίνει κι επιπλέον αφήνεται η υπόνοια ότι είχε, εκτός από τον Doğan με τη Fatma, και άλλα δύο “μπασταρδάκια” με την υπηρέτρια. Η αστική τάξη της Τουρκίας δεν είναι τόσο αθώα όσο θα ήθελε ένας προοδευτικός συγγραφέας όπως είναι ο Pamuk.

ΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ του Pamuk φτιάχνει σταυροδρόμια, ισόπεδες και ανισόπεδες διαβάσεις, δρόμους και λεωφόρους που ενώνονται μεταξύ τους. Ο Hasan αγαπά κρυφά τη Nilgun, ο Recep υπηρετεί σαράντα χρόνια τη γηραιά Farma, που είναι πλέον μια στρυφνή γριά, το παρελθόν συναντά το παρόν, ο εθνικισμός μάχεται τον κομμουνισμό, ο έρωτας κοντράρεται με την ιδεολογία… Κάθε αφήγηση, που διαρκεί 10-20 σελίδες, εξιστορεί ένα κομμάτι του παζλ της χώρας και των ανθρώπων της και συναντά τις ιστορίες των άλλων, κάθε οπτική μετακινεί την κάμερα μερικές μοίρες για να δούμε από άλλη γωνία τα πράγματα. Οι χαρακτήρες πλάθονται ανάγλυφα, αλλά πιο πολύ ο συγγραφέας μού υπέβαλε τον Hasan, τον νεαρό εθνικιστή, ο οποίος ωστόσο δεν έχει κατασταλάξει και αφενός φαίνεται ζωύφιο μπροστά στους άλλους, αφετέρου δεν έχει ούτε ο ίδιος καταφέρει να ισορροπήσει την ανωριμότητά του με την ιδεολογία του, τα συναισθήματά του με τις ιδέες.

Ο PAMUK είναι ακόμα στα πρώτα του βήματα. Φυσικά ξέρει να γράφει, φυσικά κοιτάζει την Τουρκία της δεκαετίας του ’80 με ευρύ, πανοραμικό βλέμμα. Αλλά συνάμα δεν έχει μάθει ακόμα να απογειώνει τον αναγνώστη, να χρησιμοποιεί την ιστορία, τη μικρή και τη μεγάλη, ώστε να φτιάξει γοητευτικές αφηγήσεις. Ο τόνος του είναι μουντός, σχετικά αργός και μόνο σε ορισμένα σημεία, προς το τέλος, οδηγεί σε δραματικές κορυφώσεις.

Πάπισσα Ιωάννα