Hans Fallada, “Και τώρα, ανθρωπάκο;”

Η Γερμανία του μεσοπολέμου κι η φτώχια που λυμαίνεται τα χαμηλά στρώματα. Κι εκεί μέσα ένας ανθρωπάκος σαν καρικατούρα κάνει τα πάντα για να μη χάσει τη θέση του.

Hans Fallada “Kleiner Mann –Was nun?” 1932 “Και τώρα, ανθρωπάκο;” μετ. Ι. Αβραμίδου εκδόσεις Gutenberg -2017

Μια ιστορία αλήθειας και κλείνει το τραύμα (MC Yinka):

Το έργο που έκανε γνωστό τον Fallada; Αλήθεια είναι ο Fallada ένας συγγραφέας που θάπρεπε να ξέρω; Αυτό το βιβλίο ίσως απαντήσει στο ερώτημά μου.

Τα κακά τα κείμενα / Τη δική μου τη φθορά / Τα ψευτοπαλίκαρα (MC Yinka):

Η ιστορία κινείται σ’ ένα πνεύμα ανάλαφρο και χαλαρό, σαν να υπάρχει παντού ένα κλίμα ιδεαλισμού. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση με τη σκληρή πραγματικότητα της Γερμανίας του 1930-1932.

Ο νεαρός 23άχρονος Johannes Pinneberg αφήνει έγκυο τη νεαρή Ema, ή αλλιώς Μανάρι. Και παρά τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση αποφασίζουν να παντρευτούν. Εκεί αρχίζει μια αλυσίδα γεγονότων, από τη δουλειά του Johannes και τις δυσκολίες της έως τη μετακίνησή τους απ’ το Ducherov στο Berlin δίπλα στην αέρα-πατέρα μάνα του και στον εραστή της. Οι αντιξοότητες δεν δίνονται με δραματικές πινελιές. Η κατάσταση φαιδρύνεται με δόσεις αμυαλοσύνης, τρέλας και χαλαρότητας. Επαναλαμβάνω σαν να μπορούν όλα να ξεπεραστούν κι ο συγγραφέας να μην ανησυχεί για τους ήρωές του. Σαν να μη ζουν όλοι το Krach του 1929 και την επικείμενη άνοδο του Hitler… OMG.

Διαβάζοντας το έργο, δεν είχα την αίσθηση ότι διαβάζω μυθιστόρημα. Πιο πολύ είχα την εντύπωση ότι φυλλομετρώ ένα cartoon. Μια σειρά από sketch που συνδέονται μεταξύ τους. Ο Fallada φτιάχνει ήρωες καρικατούρες και επεισόδια σαν comics. Ανάλαφρη γραφή, αδρές γραμμές, γρήγορες πινελιές. Ένα graphic novel χωρίς εικόνες.

Μικρές σκηνές δίνουν το στίγμα της εποχής. Εκτός φυσικά από την ανέχεια και την οικονομική δυσπραγία όλων των φτωχών στρωμάτων, που υπολογίζουν και ξαναϋπολογίζουν τα έσοδα και τα έξοδά τους. Ένας συνάδελφος του Johannes, ο Lauterbach είναι ναζιστής στο ανερχόμενο κόμμα που στις επόμενες εκλογές θα πάρει την εξουσία. Ένας άλλος συνάδελφος, ο Hailbut, είναι γυμνιστής και απολύεται όταν αυτό μαθαίνεται. Μικρές παράμετροι μιας κοινωνίας που αλλάζει. Όμως ο συγγραφέας δεν θέλει να έχει συνείδηση της ιστορικότητας της εποχής. Ή τουλάχιστον δεν θέλει να κάνει focus σ’ αυτήν. Επιδιώκει πιο πολύ να δείξει κοινωνιολογικά την εξάρτηση του ανθρώπου από την εργασία, εξάρτηση η οποία τον κάνει δουλοπρεπή, αναξιοπρεπή, υποτακτικό. Η ανάγκη για τον επιούσιο μετατρέπει τον εργαζόμενο σε ένα πλάσμα άβουλο, ανήμπορο, που προτίθεται να κάνει τα πάντα για να διατηρήσει τη δουλειά του.

 

Το μυαλό μου ν’ ανοίξει να δώσει τροφή στην πένα (MC Yinka):

Είδα την καρικατούρα μιας εποχής μ’ έναν ανθρωπάκο να παλεύει να μείνει όρθιος σ' ένα γελοίο περιβάλλον. Είδα το τραγικό μέσα στο κωμικό. Μάλλον όμως η ταχύτητα και η φαιδρότητα της σκιαγράφησης μ’ άφησε απέξω από την ψυχή του Pinneberg.

> O Χανς Φάλαντα (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Rudolf Ditzen) γεννήθηκε το 1893 στο Γκράιφσβαλντ και πέθανε το 1947 στο Βερολίνο. Άσκησε διάφορα επαγγέλματα (τοπογράφος, λογιστής, νυχτοφύλακας, έμπορος δημητριακών και διαφημιστής). Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εργάστηκε ως μεταφραστής και δημοσιογράφος. Επηρεασμένος αρχικά από τον εξπρεσιονισμό, εμφανίζεται στα γράμματα το 1920 με το μυθιστόρημά του "Der junge Goedeschal". To 1926 καλύπτει ως δημοσιογράφος την περίφημη δίκη της εξέγερσης των αγροτών στο Neumunster. Από το πρακτικά της δίκης αυτής είναι εμπνευσμένο το μυθιστόρημά του "Bauern, Boyren und Bowbe"· Ο Φάλαντα προσχωρεί στο καλλιτεχνικό κίνημα "Νέα Αντικειμενικότητα" και ασπάζεται τον κοινωνικό νατουραλισμό με τη συνειδητή χρήση του απλού ύφους. Το 1932 κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του "Kleiner Mann - was nun?" (αγγλ. έκδ. "Little Man, What Now?"), το οποίο περιγράφει την καθημερινή ζωή των προλεταριοποιημένων μικροαστών. Με το βιβλίο αυτό ο Φάλαντα αποκτά παγκόσμια φήμη. Αγοράζει τότε ένα αγρόκτημα στο Μέκλεμπουργκ και ασχολείται με την καλλιέργειά του. Ακολουθούν δώδεκα περίπου μυθιστορήματα και ένα βιβλίο με αυτοβιογραφικές αναμνήσεις. Ξεχωρίζουν το "Wolf unter Wolfen" (1932), μια ακριβής σκιαγράφηση του κοινωνικού χάους κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, το "Wer einmal aus dem Blechnapf frisst?" (1934) και το "Der eiserne Gustav" (1938), μυθιστόρημα-ποταμός, μια τοιχογραφία της ζωής στο Βερολίνο από το 1914 έως το 1924, μια σκοτεινή και σκληρή περιγραφή της παρακμής και σταδιακής εξαθλίωσης των μικροαστικών στρωμάτων. Ο Φάλαντα εγκαταλείπει το αγρόκτημά του και εγκαθίσταται στο Βερολίνο, όπου τον Φεβρουάριο του 1947 πεθαίνει από υπερβολική δόση υπνωτικών, έχοντας ολοκληρώσει το μυθιστόρημα "Μόνος στο Βερολίνο" ("Jeder stirbt fur sich allein", αγγλ. μτφρ. "Every Man Dies Alone"), σχετικά με την πραγματική ιστορία του ζεύγους Otto και Elise Hampel, που εκτελέστηκαν από τους Ναζί, κατά τη διάρκεια του πολέμου, εξαιτίας της αντιφασιστικής τους δράσης. Το 1950 κυκλοφορεί το πιο προσωπικό του βιβλίο "Der Trinker" ("Ο πότης", αγγλ. έκδ. "The Drinker", 1944), μια βαθιά αυτοβιογραφική εξιστόρηση της ζωής με τους Ναζί. Ο Χανς Φάλαντα παρέμεινε δημοφιλής συγγραφέας στη Γερμανία και μετά το θάνατό του, ωστόσο ορισμένα από τα ανέκδοτα έργα του θεωρείται ότι χάθηκαν ή πουλήθηκαν, εν μέρει εξαιτίας της αμέλειας και εν μέρει εξαιτίας του εθισμού στα ναρκωτικά της δεύτερης γυναίκας και μοναδικής κληρονόμου του, Ulla Losch. Η ανάδυση του σημαντικού αυτού συγγραφέα από τη λήθη έγινε το 2009, όταν ο αμερικανικός εκδοτικός οίκος Melville House Publishing εξέδωσε και πάλι στα αγγλικά τα βιβλία του "Little Man, What Now?", "The Drinker" και "Every Man Dies Alone", που γνώρισαν, στη συνέχεια, μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες.

Πάπισσα Ιωάννα