“Υπουργός νύχτας” του Γιώργου Σκαμπαρδώνη

Νεκροθάφτης – Νονός της νύχτας – Υπουργός: τρεις διακριτές σταδιοδρομίες ή τρεις φάσεις μιας παρασκηνιακής ζωής που εν τέλει κάνουν αυτά τα τρία να μοιάζουν πιο πολύ απ’ ό,τι φαίνεται. Κι όλο αυτό μια πολιτική αλληγορία ή μια περιπετειώδης εκδίκηση;

Φραπέ με πάγο: Γιώργος Σκαμπαρδώνης “Υπουργός νύχτας” εκδόσεις Πατάκη 2016

Συγ-γραφείο κηδειών και υπουργός παρα-οικονομίας

Πριν το διαβάσω:

          Γιατί το διάλεξα; Επειδή πιστεύω πολύ στον συγγραφέα Σκαμπαρδώνη και στα κείμενά-του. Είναι μια σίγουρη γραφή, καλύτερη στα μικρά κείμενα, όχι πάντα καλή στα μεγάλα.

Καθώς το διάβαζα:

          Η νύχτα και η παράλληλη ζωή που περιλαμβάνει θα μπορούσε όντως να θεωρηθεί μια δεύτερη πραγματικότητα, όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο αλλά και σε κοινωνικό. Δεκάδες εκατοντάδες μαγαζιά, χιλιάδες εργαζόμενοι, νόμιμα και παράνομα κέρδη, δοσοληψίες και μπράβοι, ιερόδουλες και βαποράκια, μαφία και προστασία, μαύρο χρήμα και ξέπλυμα, μια παράλληλη οικονομία που προφανώς θα χρειαζόταν έναν …Υπουργό για να αναλάβει το χαρτοφυλάκιό-της.

          Ο Πρίμο, κληρονόμησε ένα γραφείο κηδειών, το οποίο κι έτρεξε με συνέπεια και επιμονή, κερδίζοντας αρκετά χρήματα, αλλά ο τζόγος και το πάθος-του γι’ αυτόν διώχνει τη γυναίκα-του και τον αναγκάζει να δανειστεί από τον Υπουργό νύχτας ένα μεγάλο ποσό, με αντάλλαγμα δύο μεταφορές Ρώσων μαφιόζων και ιερόδουλων όπως και ποσότητας ναρκωτικών. Όταν ο Υπουργός πεθαίνει αναμενόμενα όσο και εσπευσμένα…, ο Πρίμο αναλαμβάνει (λίγο απότομα) επικεφαλής μιας καλοστημένης επιχείρησης που προάγει την ελληνική παραοικονομία. Κι ύστερα ανέρχεται χωρίς να το πολυεπιδιώξει, στην πραγματική πολιτική και μετά τις εκλογές γίνεται Υπουργός Ανάπτυξης!       

            Η νύχτα και ο κόσμος-της έχουν χρησιμοποιηθεί από τη λογοτεχνία για να εξιχνιαστεί το παράλληλο σύμπαν-της, άλλοτε με σκηνές θρίλερ και τραγικές εικόνες, κι άλλοτε με κωμικό και σατιρικό τρόπο. Θυμάμαι τη «Φωνή» του Χωμενίδη, τα “Φίδια στο σκορπιό” του Μουζουράκη, το “Ο άσος στο μανίκι” του Πλιάγκου και πολλά αστυνομικά έργα που επικεντρώνονται στον υπόκοσμο της νύχτας.

          Ο Σκαμπαρδώνης ξέρει πολύ καλά να χειρίζεται τις επιμέρους σκηνές-του. Με εύφημη θητεία στο διήγημα είναι ικανότατος να στήνει μικρά σκηνικά, διαλόγους και μεμονωμένα επεισόδια που άλλοτε είναι απολαυστικά ευτράπελα κι άλλοτε σοβαρά και γεμάτα συγκίνηση. Ο συγγραφέας φτιάχνει μια δυναμική αντίθεση μεταξύ ενός επαγγέλματος θλιβερού που ωστόσο γεννά και πολλά ανεκδοτολογικά πιασίματα, του νεκροθάφτη, και του υπόκοσμου που κανοναρχεί τη νύχτα. Σ’ αυτήν πάνω επιχειρεί να αναδείξει το σοβαρό-ασόβαρο πρόσωπο της Ελλάδας, που έχει φιλοδοξίες αλλά και που τρώγεται με τα ρούχα-της, που κινείται στο σκοτάδι μιας δεύτερης οικονομίας και ενσωματώνει ειδικότητες που είναι… υπεράνω υποψίας.

          Γιατί όμως ο συγγραφέας να βάλει έναν νεκροθάφτη να εξελίσσεται –λίγο απότομα και απίθανα, θα έλεγα- σε μεγαλομαφιόζο; Για να δείξει την Ελλάδα της νύχτας; Για να θέσει προβληματισμούς για τον παράλληλο γαλαξία που κινείται δίπλα στη ζωή της μέρας; Για να δοκιμάσει την ανθεκτικότητα ενός ανθρώπου που ούτως ή άλλως είναι επιρρεπής στο καζίνο και στους πειρασμούς-του; Είναι η συλλογική ζωή που τίθεται στο μικροσκόπιο ή ο ατομικός βίος που εξετάζεται σε συνθήκες νύχτας; Κι έπειτα πώς ο παράλληλος κόσμος της νυχτερινής πολιτικής αναμειγνύεται με αυτόν της επίσημης εξουσίας;

          Αν ο συγγραφέας είχε σκοπό να γράψει ένα πολιτικό μυθιστόρημα, θα μπορούσε να αξιοποιήσει περαιτέρω αυτήν την εξαιρετική ιδέα-του. Ο κοινός νεκροθάφτης μετεξελίσσεται σε πολιτικό νύχτας κι έπειτα σε πραγματικό Υπουργό. Τι κοινό έχουνε όλα αυτά μεταξύ-τους; Καταρχάς, η βιτρίνα της επίσημης πολιτικής κρύβει πίσω-της παρασκηνιακές ραδιουργίες, δοσοληψίες με την παραοικονομία της νύχτας και διαπλοκή, κρύβει πρακτικές εξόντωσης των αντιπάλων-της, αλλά και νόμους καρμανιόλες για τους ζωντανούς πολίτες, θάβει όνειρα και υποσχέσεις, κηδεύει το μέλλον πριν γεννηθεί, κάνει μνημόσυνα σε παλιές αξίες… Η ιδέα θα μπορούσε να συνεχιστεί με αλληγορίες και συμβολισμούς, για να αναδείξει το σκοτεινό πρόσωπο της πολιτικής.

          Όμως ο Σκαμπαρδώνης στρέφει όλη την προσοχή σε μια εκδίκηση από τον χώρο του υποκόσμου που οδηγεί σε εξοντώσεις μεταξύ των νονών της νύχτας και σε απόπειρα θανάτωσης του ίδιου του Υπουργού. Αυτή η επιλογή υποβιβάζει το πολιτικό στην αναζήτηση της προσωπικής πορείας που ανέρχεται σταδιακά, αλλά πάντα μια στιγμή τη στήνει και καραδοκεί, ώστε να πάρει το αίμα-της πίσω. Σχεδόν κυριολεκτικά.

Αφού το διάβασα:

          Τελικά, πέρασα τα σλαβικά όρη από την αρχή έως το τέλος του κειμένου. Καλές στιγμές χιούμορ, υπονόμευση ό,τι σοβαρού χτιζόταν με επιστροφή στο ευτράπελο, σκηνές με γνήσια υπαρξιακό χρώμα, αφήγηση δράσης που θυμίζει ευπώλητο, πολιτικοί απόηχοι, στροφή σε δουλειές του υποκόσμου… Το τέλος μένει στυφό με την επιλογή που δεν έγινε, με το πολιτικό που θυσιάζεται στον βωμό του ατομικού και του μικρού.

[Μου άρεσε πολύ το εξώφυλλο: μαύρο της νύχτας σε φόντο, αλλά γεμάτο σκασίματα σαν ρωγμές σε σοβά, και πάνω ένα φεγγάρι-ημισέληνος που σαν δρεπάνι καρφώνει μια ανθρώπινη φιγούρα: ένα μπράβο στον Θανάση Γεωργίου για τον σχεδιασμό του εξωφύλλου].

[Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενό-μου είναι παρμένες από:  www.teletes-belias.gr,  www.voria.gr,  www.teletes-katsaounis.gr,  www.visitkievukraine.com,  www.denofgeek.com,  www.buddhabarhotelbudapest.com  και  kouvoutsaki.aristovathmio.gr]

Εις μνήμην Μάρης Θεοδοσοπούλου

Πατριάρχης Φώτιος