“Έξω χιονίζει” του Σάκη Σερέφα

Γιατί έξω να χιονίζει; Κι ενώ λευκαίνεται η Θεσσαλονίκη, γιατί μέσα στο θέατρο μονόλογοι ολογραμμάτων από στρατιώτες που βρέθηκαν στην πόλη τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταθέτουν τη γνώμη-τους;

Πολυποικιλιακός καφές Θεσσαλονίκης: Σάκης Σερέφας “Έξω χιονίζει” εκδόσεις Πόλις 2016

Πριν το διαβάσω:

          Γιατί το διάλεξα; Επειδή ήξερα το “Θα σε πάρει ο δρόμος”, ένα βιβλίο με πολλά μικρά κειμενάκια όπου συνδυάζεται η κωμικότητα με το σοβαρό, και το “Μαμ”, έργο με εξ αρχή δεδηλωμένη τη θεατρική-του δομή. Τα λέω αυτά γιατί και το “Έξω χιονίζει” είναι νουβέλα με έντονη θεατρικότητα ή θεατρικό με τη μορφή πεζού, με αφηγητή, με τη βιβλιακή αύρα της λογοτεχνίας που διαβάζεται.

Καθώς το διάβαζα:

          Ένα μέντιουμ στη σκηνή ενός θεάτρου αναβιώνει σε εκτοπλασματική μορφή παρόντες τον 1915 στη Θεσσαλονίκη, όταν μαινόταν ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και πολυεθνικές δυνάμεις είχαν έλθει στην πόλη. Έτσι, ένας Άγγλος, ένας Γάλλος, ένας Ρώσος, ένας Ινδός στον βρετανικό στρατό διηγούνται ιστορίες που έζησαν στη Θεσσαλονίκη σε ένα είδος stand-up comedy, που συνδυάζει το κωμικό με το τραγικό, το σατιρικό με το πένθιμο, το χαλαρό με το προβληματισμένο. Οι θεατές εισπράττουν ζωντανά αυτή τη μεταφορά στον χρόνο που τους πάει πίσω και τους μυεί από πρώτο χέρι στο κλίμα της εποχής, στη φρίκη του πολέμου και στη τραγελαφική ατμόσφαιρα αντι-ηρώων.

          Το έργο ξεκινάει με αφετηρία τις αναβιώσεις αυτοπτών μαρτύρων μέσω ενός διαμεσολαβητή μέντιουμ και οδηγείται μέσω εξιστορήσεων στον πόλεμο και τη θεσσαλονικιώτικη εμπειρία. Σ’ αυτή τη βάση το κείμενο διέπεται από αποσπασματικότητα, διαλογικότητα, θεατρικότητα, συνδυασμό κωμικών και τραγικών λόγων, πολυπρισματική θέαση, αντιηρωική διάθεση. Φυσικά, θα περίμενα κάθε ομιλητής να έχει τον δικό-του ιδιαίτερο λόγο, να υπάρχει δηλαδή πολυγλωσσία, και όχι μια παραπλήσια γλώσσα σε όλους. Και επιπλέον το μήνυμα του καθενός, ενώ αφορμάται από διαφορετική εκδοχή του πολέμου, συγκλίνει μονοφωνικά στον ίδιο διακωμωδητικό, αντιηρωικό τρόπο. Άρα, αυτή η κοινή, ετερογενής αλλά συνάμα συγκλίνουσα, γραμμή των μαρτυριών δείχνει μια λιγότερο μυθιστορηματική πολυμέρεια απ’ ό,τι θα έπρεπε.

          Επί της ουσίας τώρα, ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε ελάχιστα ίχνη στο σώμα της Ιστορίας-μας και ελάχιστα τραύματα. Η επιλογή αυτού του πολέμου για να αποτελέσει καμβάς του έργου του Σερέφα είναι ένα ερωτηματικό. Μια πρώτη εξήγηση έχει να κάνει με τη Θεσσαλονίκη και την πολυπολιτισμική-της σύνθεση που δέχτηκε και τα ξένα στρατεύματα να πληθύνουν αυτό τον πλουραλισμό. Μια δεύτερη σχετίζεται με την ουδετερότητα αυτού του πολέμου για την Ελλάδα, που επιτρέπει στον συγγραφέα να δείξει τον ίδιο τον πόλεμο και τη δυστυχία την οποία επιφέρει ξέχωρα από τις εθνικές και ιδεολογικές προεκτάσεις.

          Κι από την άλλη, αντί ο Σερέφας να δώσει μια τραγική διάσταση στις αφηγήσεις-τους, προτιμά τις ισχυρές δόσεις χιούμορ και παρωδίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο υπονομεύει το ηρωικό ιδεώδες, διαμορφώνει μια κατάσταση αντίθετη με τη θρηνωδία της καταστροφής και δείχνει μέσω της φαιδρής πλευράς τη φρίκη. Ωστόσο δεν ξέρω αν αυτή η οδός είναι πρόσφορη για αντιπολεμικό κήρυγμα, όχι μόνο εξαιτίας των φαρσικών υπερβολών-του, αλλά κυρίως επειδή η χαλαρή, ειρωνική, ευτράπελη ατμόσφαιρα αποπροσανατολίζει από το κέντρο του προβλήματος, την οδύνη δηλαδή του θανάτου και του άλογου πολέμου.

Αφού το διάβασα:

          Έμεινα μετέωρος σε μια σάτιρα που φαίνεται εν μέρει παράλογη, που θα ήθελε να κάνει σοβαρές αντιπολεμικές κατηγορίες, που θα ήθελε να γίνει βάση ενός ξανακοιτάγματος, αλλά τελικά μένει …στον αέρα.

[Οι εικόνες αντλήθηκαν από: ardin-rixi.gr,  wikipedia.org,  maviboncuk.blogspot.com,  news247.gr  και  maxitis.gr]

Εις μνήμην Μάρης Θεοδοσοπούλου

Πατριάρχης Φώτιος