Thursday, September 08, 2016

“Υπουργός νύχτας” του Γιώργου Σκαμπαρδώνη

Νεκροθάφτης – Νονός της νύχτας – Υπουργός: τρεις διακριτές σταδιοδρομίες ή τρεις φάσεις μιας παρασκηνιακής ζωής που εν τέλει κάνουν αυτά τα τρία να μοιάζουν πιο πολύ απ’ ό,τι φαίνεται. Κι όλο αυτό μια πολιτική αλληγορία ή μια περιπετειώδης εκδίκηση;



Φραπέ με πάγο:

Γιώργος Σκαμπαρδώνης
“Υπουργός νύχτας”

εκδόσεις Πατάκη
2016
 


Συγ-γραφείο κηδειών και υπουργός παρα-οικονομίας

Πριν το διαβάσω:
          Γιατί το διάλεξα; Επειδή πιστεύω πολύ στον συγγραφέα Σκαμπαρδώνη και στα κείμενά-του. Είναι μια σίγουρη γραφή, καλύτερη στα μικρά κείμενα, όχι πάντα καλή στα μεγάλα.

Καθώς το διάβαζα:
          Η νύχτα και η παράλληλη ζωή που περιλαμβάνει θα μπορούσε όντως να θεωρηθεί μια δεύτερη πραγματικότητα, όχι μόνο σε ατομικό επίπεδο αλλά και σε κοινωνικό. Δεκάδες εκατοντάδες μαγαζιά, χιλιάδες εργαζόμενοι, νόμιμα και παράνομα κέρδη, δοσοληψίες και μπράβοι, ιερόδουλες και βαποράκια, μαφία και προστασία, μαύρο χρήμα και ξέπλυμα, μια παράλληλη οικονομία που προφανώς θα χρειαζόταν έναν …Υπουργό για να αναλάβει το χαρτοφυλάκιό-της.
          Ο Πρίμο, κληρονόμησε ένα γραφείο κηδειών, το οποίο κι έτρεξε με συνέπεια και επιμονή, κερδίζοντας αρκετά χρήματα, αλλά ο τζόγος και το πάθος-του γι’ αυτόν διώχνει τη γυναίκα-του και τον αναγκάζει να δανειστεί από τον Υπουργό νύχτας ένα μεγάλο ποσό, με αντάλλαγμα δύο μεταφορές Ρώσων μαφιόζων και ιερόδουλων όπως και ποσότητας ναρκωτικών. Όταν ο Υπουργός πεθαίνει αναμενόμενα όσο και εσπευσμένα…, ο Πρίμο αναλαμβάνει (λίγο απότομα) επικεφαλής μιας καλοστημένης επιχείρησης που προάγει την ελληνική παραοικονομία. Κι ύστερα ανέρχεται χωρίς να το πολυεπιδιώξει, στην πραγματική πολιτική και μετά τις εκλογές γίνεται Υπουργός Ανάπτυξης!       
            Η νύχτα και ο κόσμος-της έχουν χρησιμοποιηθεί από τη λογοτεχνία για να εξιχνιαστεί το παράλληλο σύμπαν-της, άλλοτε με σκηνές θρίλερ και τραγικές εικόνες, κι άλλοτε με κωμικό και σατιρικό τρόπο. Θυμάμαι τη «Φωνή» του Χωμενίδη, τα “Φίδια στο σκορπιό” του Μουζουράκη, το “Ο άσος στο μανίκι” του Πλιάγκου και πολλά αστυνομικά έργα που επικεντρώνονται στον υπόκοσμο της νύχτας.
          Ο Σκαμπαρδώνης ξέρει πολύ καλά να χειρίζεται τις επιμέρους σκηνές-του. Με εύφημη θητεία στο διήγημα είναι ικανότατος να στήνει μικρά σκηνικά, διαλόγους και μεμονωμένα επεισόδια που άλλοτε είναι απολαυστικά ευτράπελα κι άλλοτε σοβαρά και γεμάτα συγκίνηση. Ο συγγραφέας φτιάχνει μια δυναμική αντίθεση μεταξύ ενός επαγγέλματος θλιβερού που ωστόσο γεννά και πολλά ανεκδοτολογικά πιασίματα, του νεκροθάφτη, και του υπόκοσμου που κανοναρχεί τη νύχτα. Σ’ αυτήν πάνω επιχειρεί να αναδείξει το σοβαρό-ασόβαρο πρόσωπο της Ελλάδας, που έχει φιλοδοξίες αλλά και που τρώγεται με τα ρούχα-της, που κινείται στο σκοτάδι μιας δεύτερης οικονομίας και ενσωματώνει ειδικότητες που είναι… υπεράνω υποψίας.
          Γιατί όμως ο συγγραφέας να βάλει έναν νεκροθάφτη να εξελίσσεται –λίγο απότομα και απίθανα, θα έλεγα- σε μεγαλομαφιόζο; Για να δείξει την Ελλάδα της νύχτας; Για να θέσει προβληματισμούς για τον παράλληλο γαλαξία που κινείται δίπλα στη ζωή της μέρας; Για να δοκιμάσει την ανθεκτικότητα ενός ανθρώπου που ούτως ή άλλως είναι επιρρεπής στο καζίνο και στους πειρασμούς-του; Είναι η συλλογική ζωή που τίθεται στο μικροσκόπιο ή ο ατομικός βίος που εξετάζεται σε συνθήκες νύχτας; Κι έπειτα πώς ο παράλληλος κόσμος της νυχτερινής πολιτικής αναμειγνύεται με αυτόν της επίσημης εξουσίας;
          Αν ο συγγραφέας είχε σκοπό να γράψει ένα πολιτικό μυθιστόρημα, θα μπορούσε να αξιοποιήσει περαιτέρω αυτήν την εξαιρετική ιδέα-του. Ο κοινός νεκροθάφτης μετεξελίσσεται σε πολιτικό νύχτας κι έπειτα σε πραγματικό Υπουργό. Τι κοινό έχουνε όλα αυτά μεταξύ-τους; Καταρχάς, η βιτρίνα της επίσημης πολιτικής κρύβει πίσω-της παρασκηνιακές ραδιουργίες, δοσοληψίες με την παραοικονομία της νύχτας και διαπλοκή, κρύβει πρακτικές εξόντωσης των αντιπάλων-της, αλλά και νόμους καρμανιόλες για τους ζωντανούς πολίτες, θάβει όνειρα και υποσχέσεις, κηδεύει το μέλλον πριν γεννηθεί, κάνει μνημόσυνα σε παλιές αξίες… Η ιδέα θα μπορούσε να συνεχιστεί με αλληγορίες και συμβολισμούς, για να αναδείξει το σκοτεινό πρόσωπο της πολιτικής.
          Όμως ο Σκαμπαρδώνης στρέφει όλη την προσοχή σε μια εκδίκηση από τον χώρο του υποκόσμου που οδηγεί σε εξοντώσεις μεταξύ των νονών της νύχτας και σε απόπειρα θανάτωσης του ίδιου του Υπουργού. Αυτή η επιλογή υποβιβάζει το πολιτικό στην αναζήτηση της προσωπικής πορείας που ανέρχεται σταδιακά, αλλά πάντα μια στιγμή τη στήνει και καραδοκεί, ώστε να πάρει το αίμα-της πίσω. Σχεδόν κυριολεκτικά.

Αφού το διάβασα:
          Τελικά, πέρασα τα σλαβικά όρη από την αρχή έως το τέλος του κειμένου. Καλές στιγμές χιούμορ, υπονόμευση ό,τι σοβαρού χτιζόταν με επιστροφή στο ευτράπελο, σκηνές με γνήσια υπαρξιακό χρώμα, αφήγηση δράσης που θυμίζει ευπώλητο, πολιτικοί απόηχοι, στροφή σε δουλειές του υποκόσμου… Το τέλος μένει στυφό με την επιλογή που δεν έγινε, με το πολιτικό που θυσιάζεται στον βωμό του ατομικού και του μικρού.
[Μου άρεσε πολύ το εξώφυλλο: μαύρο της νύχτας σε φόντο, αλλά γεμάτο σκασίματα σαν ρωγμές σε σοβά, και πάνω ένα φεγγάρι-ημισέληνος που σαν δρεπάνι καρφώνει μια ανθρώπινη φιγούρα: ένα μπράβο στον Θανάση Γεωργίου για τον σχεδιασμό του εξωφύλλου].

[Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενό-μου είναι παρμένες από:  www.teletes-belias.gr,  www.voria.gr,  www.teletes-katsaounis.gr,  www.visitkievukraine.com,  www.denofgeek.com,  www.buddhabarhotelbudapest.com  και  kouvoutsaki.aristovathmio.gr]


Εις μνήμην Μάρης Θεοδοσοπούλου








Πατριάρχης Φώτιος 

11 comments:

Unknown said...

Καλημέρα Πατριάρχα,
το βιβλίο μου άρεσε πολύ γιατί είναι σαρκαστικό και παρουσιάζει με ειρωνικό χιούμορ τη βρωμιά όλων αυτών που μας κανοναρχάνε!
Τα ονόματα που χρησιμοποιεί και οι εκφράσεις είναι πολύ εύστοχα.
Χειρίζεται άψογα το λόγο και το αποτέλεσμα τουλάχιστον για μένα είναι αξιοσημείωτο.
Τα σέβη μου
Σουμέλα

Πάπισσα Ιωάννα said...

Σουμέλα, καλημέρα.
Αν εξαιρέσεις τον προσανατολισμό που πήρε η ιστορία,
κι εμένα μου άρεσε το αποκαλυπτικό χιούμορ-του, μερικές εύστοχες αποφθεγματικές ατάκες
και η άνεση της αφήγησης.
Π.Φ.

Νώντας Τσίγκας said...

Χμμ, "τον προσανατολισμό που πήρε η ιστορία"...
Μα τί άλλο από ευτράπελο; Γκροτέσκο προσανατολισμό πήρε...
Αν σκεφτούμε τις ελπίδες, το στόμφο, τον ενθουσιασμό, την αριστεροσύνη της μεταπολιτευσης και τις χρηματιστηριακές που στήθηκαν πάνω τους αργότερα συν τις μεζονέτες που αυθαιρέτως οικοδομηθηκαν σε νησιά του Αιγαίου με το απαραίτητο εκκλησάκι στον περίβολο και τα πούρα που καπνίστηκαν , τις κοιλούμπες που αποκτήθηκαν και απόμειναν... ευκολα θα αντιληφθουμε γιατί στον ...τυχάρπαστο [τζόγος] υπουργό του ο Σκαμπαρδωνης κάνει νεκροθάφτες τους παλιούς αριστεριστες σπουδαστες της Ιταλίας.
Το "τότε έχτιζα καθ' ύψος [=αρχιτεκτονας] τώρα σε βάθος [=νεκροθάφτης]" είναι η φράση κλειδί για το έργο.
Ο Σκαμπαρδώνης όπως πάντα με τεντωμένες κεραίες, της πιάτσας [εννοώ της αγοράς] , ευφυής, ενεργός, , ευρηματικός, άξιος. Και φυσικά κάτοχος της τέχνης της γραφής.
Αν μη τι άλλο το απολαμβάνεις το βιβλίο.
[ Η δολοφονία με ζωντανά ...χταπόδι και ...σπάρο δεν έχει ξαναγίνει λλλλλέμμμε :) ]

ΥΓ. Αύριο -φυσικάααα- παίρνουμε "Εποχή" όλοι.
Για το απορφανισμένο στρουθίο της κριτικής μας το μονάζον...
Ας μην εκληφθεί παρακαλώ για διαφήμιση. [Ίσως κι όλας να είναι η τελευταία Κυριακή που αγοράζουμε το συγκεκριμένο έντυπο...]

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα, ενώ το βιβλίο έχει αφηγηματική στόφα και πολιτικό εδραίο υπόβαθρο,
η κατάληξή-του οδηγεί στο ατομικό και στην εκδίκηση
και όχι στο δημόσιο και συλλογικό.
Δηλαδή, σαν να μας λέει ο Σκαμπαρδώνης ότι όλα ανάγονται στο ατομικό
κι εκεί επέρχεται -αν επέρχεται- η κάθαρση.
Αλλιώς τίποτα...
Αυτό με χάλασε!
Π.Φ.

Νώντας Τσίγκας said...

Μα ...αυτό δεν έχει φαει τη "ρωμιoσύνη";
το [ΑΘΛΙΟ] "εγώ" ενάντια στο εμείς...
Υστερα, ο ατομισμός [η κομματοκρατία και η οικογενειοκρατία ατομισμός είναι] -μέγα και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εξηκονταετίας που περασε- οδήγησε στην φαυλοκρατία και την ...μαφιοζοποίηση της κοινωνικής ζωής πράγμα που με απλουστευτικό και κωμικοτραγικό ίσως τρόπο δίνονται εδω...
κάποτε το αλληλοφαγωμα και η εκδίκηση είναι μοιραία επακόλουθα σε τέτοιες καταστάσεις.
Ο -ολότελα!- αντιηρωϊκός Πριμο ποτέ δεν σε παίρνει με το μέρος του. Ποτέ δεν σε κάνει να τον συμπαθήσεις.
Και φαίνεται ότι επιζεί.
Γιατί όμως τον αφήνει να ζήσει ο Σκαμπαρδώνης;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Καλημέρα, Νώντα.
Ξεδιάλυνέ-μου, σε παρακαλώ, το εξής:
η προσωπική εκδίκηση που έρχεται στο τέλος δείχνει ότι όλα τα κοινωνικά και πολιτικά εγκλήματα σ' αυτή τη χώρα
μόνο με μια προσωπική φιλοδοξία μπορεί να καθαρθούν;
Δηλαδή, ο συγγραφέας οδηγεί το πολιτικό στο ατομικό για να δείξει ότι μόνο εκεί θα αποδοθεί ένα είδος "δικαιοσύνης";
Εγώ δεν το είδα έτσι, αλλά θέλω να ακούσω τις ιδέες-σου.
Π.Φ.

Anonymous said...

Να αποτολμήσω μια ερμηνεία χωρίς να έχω διαβάσει το βιβλίο; Η συγκεκριμένη πραγμάτευση είναι απλά πιο εύκολη. Είναι πιο εύκολο να αφηγηθείς ένα ευτράπελο πικαρέσκο με έναν κεντρικό χαρακτήρα απ' τον οποίο προέρχεται στο τέλος και η λύση, από το να απλωθείς πολυεστιακά στις δυνάμεις που κινούν μια ολόκληρη κοινωνία. Το ίδιο κάνουν αρκετοί Έλληνες συγγραφείς, πχ ο Χωμενίδης, που στο παρελθόν -και πολύ προ κρίσης- αντιμετώπιζε με παρωδιακούς όρους την Ελλάδα της ευμάρειας, στήνοντας παρόμοια -και πολύ ευφάνταστα- σκηνικά. Μ' αυτό τον τρόπο βέβαια ο μέσος αναγνώστης αποστασιοποιείται από τα τεκταινόμενα, αθωώνει πανηγυρικά τον εαυτό του και πηγαίνει για ύπνο πιο ήσυχος από πριν...

Νώντας Τσίγκας said...

Όχι δεν νομιζω ότι θελει να πει αυτό... Αντίθετα...
Ο Πριμο είναι ο απόλυτος looser [και τυχοδιωκτης]
Η κυρία παραμετρος που ορίζει τα δρωμενα λέγεται τυχη.
Που μαλιστα κάποτε έρχεται με οιωνούς εξ ουρανού [το γεράκι.../η αρχαία /αώνια αμετακινητη αγριότητα και ...άνωθεν κανοναρχία του παιχνιδιου].
Τα μηνυμα του βιβλιου παραμένει ένα πικρό εσταντανε αποχωρησης του ήρωα απο τη σκηνή.
Ούτε νικητής ούτε νικημένος.
Μετα απο τέτοιο κακό κανενας νικητής. Κανείς που να δικαιώθηκε.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Anonyme,
ωραία και μεστή ουσίας η ερμηνεία-σου, όχι ακριβώς για τον Σκαμπαρδώνη,
αλλά για πολλά έργα της λογοτεχνίας-μας,
που όντως αναλώνονται σε μια ευτράπελη (όχι πικαρέσκο, μάλλον γκροτέσκο) σκηνοποιία και δράση.
Και σήμερα θα αναρτήσω το κείμενό-μου για τον Χωμενίδη, όπου όλα αυτά φαίνονται οφθαλμοφανώς.
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα,
η τύχη, αυτός ο παράγοντας που κάνει το μεταμοντέρνο μια αν-αιτιώδη αλληλουχία,
δεν εξηγεί πολιτικά όλα αυτά τα δεινά που εξιστορεί ο Σκαμπαρδώνης.
Εξακολουθώ να βλέπω, προβληματισμένος βέβαια απ' όσα λες,
ότι η τύχη που οδήγησε λίγο άναρχα τον Πρίμο ψηλά
και μετά τον έριξε
είναι μέρος μιας ατομικής ιστορίας.
Αν ο συγγραφέας ήθελε να μείνει εκεί, τότε όλα τα σχετικά με την Ελλάδα ξεθωριάζουν και κατεβαίνουν στην ιστορία ενός προσώπου χωρίς συλλογικό ενδιαφέρον.
Μ' αρέσει που διαφωνούμε (ξέρεις πόσο έχω ξανασκεφτεί χάρη σε σένα το βιβλίο!)
Καλημέρα
Π.Φ.

Νώντας Τσίγκας said...

Σήμερα είδα κι αυτό:

«Ψάχνοντας θυμήθηκα πως είχα γνωρίσει τέτοιους τύπους όταν για διάστημα κάποιων χρόνων, ως φοιτητής, χαρτόπαιζα. Διάλεξα έναν-δύο μασίφ χαρτοπαίχτες που ζούσαν μόνο για την τράπουλα και όλες οι άλλες εκφάνσεις της ζωής τούς φαίνονταν αδιάφορες, φαιδρές, άνευ σημασίας. Ζούσαν σαν αδειούχοι της ανυπαρξίας. Η αντίληψή τους προσέγγιζε αθέλητα τον Παράλογο Ανθρωπο του Καμύ, τη βαθιά αίσθηση της ορφάνιας, της παραφροσύνης των πραγμάτων, της έλλειψης νοήματος αλλά και του παιγνίου ως μάταιου αυτοσκοπού. Εφτιαξα απ' αυτούς τους αυτοκαταστροφικούς χαρτοπαίχτες έναν δικό μου ήρωα που διασχίζει την κοινωνία ως εντελώς ξένος. Στο βιβλίο εκφράζεται απλά, αλλά πίσω του, πέραν του Μύθου του Σίσυφου, υπάρχει και ο Ηράκλειτος που λέει ότι "Ο αιώνας είναι ένα παιδί που παίζει ζάρια". Μέσα απ' τη διαδρομή και την όραση του ήρωα φωταγωγείται τραγικά και ειρωνικά όλο αυτό που ζούμε τα τελευταία χρόνια, αλλά βέβαια μεταπλασμένο, προβαλλόμενο σε ένα λογοτεχνικό Αντιπέραν. Δεν σερβίρω τα κουκιά, αλλά το μεταφυσικό τους κουκόζουμο»

Γιώργος Σκαμπαρδώνης: Η σάτιρα είναι το αντίδοτο σε κάθε είδους φανατισμό

ΥΓ. Το βιβλίο είναι επίσης και μια επαρκέστατη λαογραφική πραγματεία γύρω από "τα κοράκια" , "τους πεθαμενατζήδες". Το βιβλίο όμως των φίλων μου Σίμου και Λένα Οφλιδη που κυκλοφόρησε πριν πέντε χρόνια και πέρασε δυστυχώς απαρατήρητο με τον τίτλο "Λίαν προσεχώς" έχει σαν backround περισσότερο υλικό μαζεμένο επί χρόνια και μι πιό επίπονη ερευνητική προσπάθεια [νομίζω είχε αυτή την τύχη επειδή πολλούς τους πιάνει σύγκρυο με "το θέμα"]