“Η υπέροχη φίλη μου” της Έλενα Φερράντε

Στη Νάπολη της δεκαετίας του 1950 κι εξής δυο φίλες δοκιμάζουν τη φιλία-τους μα πιότερο ενηλικιώνονται τόσο σε προσωπικό επίπεδο (μέσα στις σχέσεις με τους συνομήλικούς-τους) όσο και σε κοινωνικό (σε μια πόλη που προσπαθεί να βγει από τη φτώχεια και να αναπτυχθεί).

Cappuccino fredo: Elena Ferrante “L’ amica geniale” Edizioni 2011
Έλενα Φερράντε “Η υπέροχη φίλη μου” μετ. Δ. Δότση εκδόσεις Πατάκη 2016

          Υπάρχει ποιοτικό μπεστ-σέλερ; Δηλαδή, ένα βιβλίο που πουλάει τρελά, που συζητιέται σε Ιταλία και Ελλάδα (αλλά και αλλού), που έχει ένα εξώφυλλο φτηνού ευπώλητου γυναικείας γραφής και ερωτικής ανέλιξης ή περιπέτειας, που αναφέρεται στενά σε σχέσεις, μπορεί να είναι ένα ποιοτικό ανάγνωσμα. Ξέρω, θα πει κάποιος ότι όλα αυτά είναι προκαταλήψεις. Όλα αυτά είναι στερεότυπες αντιλήψεις για το τι είναι καλό και τι μαζικό, τι ποιοτικό και το εμπορικό. Φυσικά, θα απαντήσει ο άλλος, κάπως έτσι επιλέγουμε ένα βιβλίο, πριν το διαβάσουμε, και πρέπει να έχουμε υπόψη-μας τι θα περιμένουμε.

          Η γηραιά κυρία Έλενα Γκρέκο αναθυμάται την κοινή-της πορεία με την παιδική-της φίλη Λίλα Τσερούλλο απ’ όταν ήταν μαθήτριες του Δημοτικού. Αυτό καθεαυτό παραπέμπει σε μια συναισθηματική ιστορία φιλικής αγάπης αλλά, όσο προχωράει η ανάγνωση, ανακαλύπτουμε κάτι περισσότερο. Πάνω στο δίπολο της φιλίας-τους, η αφηγήτρια δεν χτίζει μόνο μια αυτοβιογραφική αφήγηση, αλλά και ένα σκιώδες μυθιστόρημα μαθητείας με μικρές περιπέτειες και πολλές σκηνές ενηλικίωσης μέσα από βιώματα και ανοίγματα στον κόσμο των μεγάλων, ο οποίος μοιάζει φοβερός και απειλητικός. Το πέρασμα προς αυτόν μοιάζει με την έξοδο των αρχαίων από τις Ηράκλειες Στήλες (νυν Γιβραλτάρ) προς τον άγνωστο και θανατηφόρο ωκεανό.

           Εμείς οι αναγνώστες παρακολουθούμε όντως την κοινή-τους ενηλικίωση, με τη Λίλα να είναι πάντα πιο αποφασιστική, πιο τολμηρή, πιο θρασεία και καπάτσα. Στην ουσία όμως η Έλενα πέτυχε πιο πολλά, καθώς προχώρησε το Γυμνάσιο με εξετάσεις, ενώ η Λίλα έμεινε στο τσαγκαράδικο του πατέρα-της. Παράλληλα, όμως εκπλησσόμαστε που η Λίλα διαβάζοντας μόνη-της, δανειζόμενη βιβλία και μελετώντας, ήξερε παραπάνω απ’ όσα η Έλενα που έφτασε μέχρι το Λύκειο.

          Πέρα όμως απ’ αυτό το ντουέτο, η ματιά της συγγραφέως απλώνεται σε όλο τον περίγυρο της φτωχικής γειτονιάς της Νάπολης, συλλαμβάνοντας τον αγώνα των λαϊκών στρωμάτων, την αδυναμία να προχωρήσουν εκπαιδευτικά, τη θέση των κοριτσιών, τον ξυλοδαρμό των γυναικών, τα επαγγέλματα και τις συνήθειες, τις αντιλήψεις μιας πόλης που θυμίζει λίγο Πειραιά, μια ολόκληρη συνοικία, μια πόλη θα έλεγα και γιατί όχι μια χώρα που βγήκε από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στον νότο-της έμεινε καθηλωμένη στη στασιμότητα και στη μιζέρια. Μαζί με την Έλενα και τη Λίλα εξελίσσεται κι η Νάπολη, που από τη δεκαετία του 1950 φτάνει έως τα σήμερα με αλλαγές κοινωνικές και ιστορικές-πολιτικές, με τον κομμουνισμό και τους απόηχους του φασισμού κ.ο.κ.. Η μικρή ζωή των δυο φιλενάδων εξεικονίζει τη μεγάλη ζωή μιας χώρας.

          Γιατί αρέσει εν τέλει το βιβλίο; Η Anagnostria πιστεύει ότι αρέσει επειδή οι αναγνώστες αναγνωρίζουμε τη δική-μας, δύσκολη, προσπάθεια διαμέσου της παιδικής ηλικίας να καταξιωθούμε. Ίσως η φίλη Κίκα βλέπει ομοιότητες με την Κύπρο των δεκαετιών ’50 και ’60, ενώ εγώ που είμαι λίγο πιο μικρός βλέπω αυτήν την πορεία της Έλενα και της Λίλα ως μια σαγηνευτική ιστορία σε χώρους και χρόνους, που ναι μεν θυμίζουν Ελλάδα, αλλά ταυτόχρονα μοιάζουν μυθικοί. Μέσα σ’ αυτούς του χρόνους καθετί φαίνεται ήρεμο, παρά τις δυσκολίες, δεν υπάρχουν συγκρούσεις που να φτάνουν ως τον αναγνώστη, σε σημείο που το μυθιστόρημα να γειτνιάζει με τα μπεστ-σέλερ.

[Πρώτη δημοσίευση στο In2life στις 21/6/2016. Εδώ αναδημοσίευση με εικόνες από:  www.my-entdecker.de,  medreruno.blogspot.com,  theredlist.com  &  www.pinterest.com]

Πατριάρχης Φώτιος