“Κάτω” της Δώρας Κασκάλη

Οι ιστορίες των γυναικών που κουβαλούν την άδηλη ιστορία, που βιώνουν τον μυστικό πόνο είναι πολλές φορές οι φωνές που δεν ακούγονται αλλά κι αυτές που μπορούν να εκφράσουν το παρασκήνιο μιας κοινωνίας. 

Ελληνικός καφές με καϊμάκι:

Δώρα Κασκάλη

“Κάτω”

εκδόσεις Γαβριηλίδη

2011

            Η Δώρα Κασκάλη ξεκίνησε με συλλογή διηγημάτων που διακρίνονταν για το χαμηλόφωνο ύφος, την αυτοβιογραφική παρατήρηση, την προσπάθεια να βρεθεί το βάθος πίσω από τους επιβάτες ενός τρένου (βλ. ανάρτηση της 15/5/2011). Μπήκε μάλιστα στη μικρή λίστα των βραβείων του «Διαβάζω».

            Τώρα προχωρά σε ένα μυθιστόρημα γραμμένο στην ίδια οκτάβα που δεν ανέρχεται στις ψηλές νότες, αλλά προτιμά να κυλάει απρόσκοπτα στο χαμηλότονο επίπεδο της αφήγησης και του βουβού συναισθηματικού κύματος. Σε πρώτη ανάγνωση ο αναγνώστης πιστεύει ότι στην ουσία ξαναγράφει διηγήματα με διαφορετικές φωνές και «ηρωίδες», αν και δηλώνει ότι επιχειρεί ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα. Στη δεύτερη ανάγνωση καταλαβαίνει ότι η αποσπασματικότητα δεν είναι συρραφή διηγημάτων αλλά ένα γαϊτανάκι αφηγήσεων με προσπαθούν να κάνουν μια κυκλική πορεία επαναλήψεων και αλληλοσυμπληρώσεων. Τελικά τι από τα δύο συμβαίνει;

Κάθε κεφάλαιο διαδέχεται το προηγούμενο με εναλλαγή αφηγητριών, οπτικών γωνιών και κεντρικών χαρακτήρων σε μια μίξη που αφήνει τον αναγνώστη να ψάξει ποιος είναι ποιος, χωρίς όμως και να σπαζοκεφαλιάζει περιηγούμενος στον λαβύρινθο του βιβλίου. Η ιστορία σχηματίζεται σταδιακά σαν παζλ που συμπληρώνεται κομμάτι το κομμάτι, καθώς κάθε πρόσωπο προσθέτει τη δική-του κατάθεση. Ως προς αυτό μοιάζει ελάχιστα, αλλά έστω κι έτσι φέρνει στον νου, το «Θυμάμαι» της Βασιλικής Πέτσα.

            Σε ένα απόμερο χωριό στο νησί δυο φίλες, η άνεργη φιλόλογος Άννα (αυτοβιογραφικό στοιχείο;) και η επίδοξη συγγραφέας Αντιγόνη παραθερίζουν και έτσι γνωρίζουν τους ντόπιους. Το μέρος, το οποίο άλλοτε λεγόταν Αρνησάνη και τώρα λέγεται Καλλιρρόη, στοιχειώνει η παρουσία δύο γυναικών, η Φωτεινή που πέθανε στις αρχές του 20ού αιώνα (φήμες λένε ότι γέννησε τον γιο-της ύστερα από αναγκαστική αιμομιξία με τον πατέρα-της) και η Καυκάσια Όλγα που κατηγορήθηκε ότι αποπλάνησε τον Κώστα, ιδιοκτήτη του ξενώνα «Διώνη» και τελικά έφυγε από την περιοχή σαν αρρώστησε βαριά.

            Το έργο έχει έντονο γυναικείο χαρακτήρα, αφού οι γυναίκες κυριαρχούν ως αφηγήτριες και ως κρίνουσες συνειδήσεις, αν και πολλά μαθαίνονται από τους άντρες που ξέρουν αλλά γενικά ζουν περιθωριακά. Ώρες ώρες το βιβλίο δίνει την εντύπωση ότι μιλάει για ένα νησί αμαζόνων όπου οι άντρες έχουν κοινωνικά ευνουχιστεί και αυτό είναι η πιο μεγάλη τιμωρία απ’ όλες. Αλλά και οι γυναίκες, δυναμικές και δραστήριες, βασανίζονται από τα άγη του παρελθόντος, από τις σχέσεις-τους με τις άλλες γυναίκες, από τις φιλοδοξίες και τις ζήλιες-τους, από μυλόπετρες που δεν τις αφήνουν να αναπνεύσουν.

            Η Κασκάλη δίνει την εντύπωση ότι γράφει καλά στη μικρή φόρμα και μπορεί να στήνει σκηνές και πρόσωπα. Τώρα όμως που ανέλαβε μια μεγάλη σύνθεση, δεν κατάφερε να συγκροτήσει ενιαίο λόγο και να συνθέσει τις πολυπρόσωπες ιστορίες σε μια ενιαία αφήγηση. Κι αν πίστευα ότι το κάνει από μεταμοντέρνα διάθεση, θα έψαχνα αλλιώς να διαβάσω το μυθιστόρημά-της. Αλλά καθώς το τελείωνα, όταν δηλαδή οι ποικίλες ιστορίες έμειναν εκκρεμείς, η Αντιγόνη άλλαξε ρότα κι αποφάσισε να γράψει πολιτικό μυθιστόρημα αναιρώντας την υφή του ίδιου του μυθιστορήματος που διαβάζουμε, η ζωή των γυναικών προχωρά όχι πάντα προοικονομημένη από τα παρατεθειμένα έως τότε κ.ο.κ., σχημάτισα τη γνώμη ότι η συγγραφέας δεν έμεινε σε πλείστες αυτόνομες ιστορίες, δεν αρκέστηκε σε ένα μωσαϊκό εικόνων και μικροαφηγήσεων, αλλά θέλησε (κατά τη γνώμη-μου με μικρότερη επιτυχία) να ποιήσει μύθον, πολυπρόσωπο και πολυεπίπεδο χωρίς τελικά να συναρμόσουν μεταξύ-τους τα επιμέρους επεισόδια.

            Φυσικά κρατώ τον γυναικείο προβληματισμό σε διάφορα επίπεδα, από την άνεργη νέα έως τη φιλόδοξη συγγραφέα, από την δυναμική επιχειρηματία στην προδομένη σύζυγο κ.ο.κ. Όλα αυτά μεμονωμένα διαμορφώνουν έναν θήλυ μικρόκοσμο με τις δικές-του κοιλάδες, ρυάκια και γκρεμούς.

            Ευχαριστώ και πάλι τη συγγραφέα που μου εμπιστεύτηκε το βιβλίο-της και πίστεψε -και πιστεύει- στη δύναμη του αναγνώστη.

            Ο πίνακας κορυφής είναι ο "Deux femmes dans un jardin en été" του Henri Lebasque.

Πατριάρχης Φώτιος