Wednesday, May 18, 2011

Από τη μία όχθη του αναγνωστικού ποταμού στην άλλη

Το βιβλίο είναι μια μηχανή διακτινισμού που με λίγες γραμμές ή σελίδες διάβασμα σε μεταφέρει στην αντίπερα όχθη, για να συναντήσεις το παραμύθι ή τον εφιάλτη, το ρετιρέ ή το υπόγειο, το δάσος ή τη χωματερή τού συγγραφέα. Συχνά βλέπεις από πριν τι θα συναντήσεις, συχνά όμως μένεις έκπληκτος με αυτό που θα βρεις να σε περιμένει.

Χυμός κεράσι με φράουλα:
Από τον ένα κόσμο στον άλλο

            Είναι το βιβλίο μια γέφυρα που συνδέει δύο άγνωστες όχθες; Είσαι εσύ από τη μία και διαβάζεις κι από την άλλη, πριν από μερικούς μήνες ή χρόνια, κάποιος άγνωστός-σου έγραψε στην απέναντι όχθη το έργο-του για να κοινοποιήσει τις σκέψεις ή τους προβληματισμούς-του; Είναι το βιβλίο μια οθόνη που φέρνει σε διάδραση τον δημιουργό με το κοινό-του, τον αναγνώστη με τον συγγραφέα;
            Σκεφτόμουν τις προάλλες, καθώς διάβαζα, πως ένας άγνωστός-μου άνθρωπος κάθισε να φτιάξει έναν κόσμο από λέξεις και ιδέες, έναν κόσμο που είτε τον έζησε είτε τον έπλασε εξ αρχής, είναι ένα φανταστικό σύμπαν, ένα σύμπαν δημιουργημένης πραγματικότητας, έστω κι αν στηρίζεται σε αληθινά ή βιωμένα γεγονότα. Ο δημιουργός λοιπόν αποφασίζει πως μια ιστορία η οποία κόβει βόλτες στο μυαλό-του, αξίζει να δημοσιευτεί. Κάθεται λοιπόν, ο καθένας με τον τρόπο-του, και μετατρέπει σε λέξεις τον γαλαξία που έχει σκαρφιστεί, γεμίζοντάς-τον με αστέρια, κομήτες, αστερόσκονη, ούφο ή οτιδήποτε άλλο πιστεύει ότι θα τον κάνουν παραστατικό ή κρυπτικό, μαγικό ή ωμό, γεμάτο συναισθήματα ή σκέψεις, ρεαλιστικό ή υπερρεαλιστικό κ.ο.κ.
            Όλα τα χιλιάδες-(δις)εκατομμύρια βιβλία που γράφτηκαν είναι μια ατελείωτη σειρά δημιουργημένων οχθών, μια terra incognita ανεξερεύνητων ηπείρων, με ιστορία και κουλτούρα, με φυσικό περιβάλλον και πόλεις, με ανθρώπους που ζουν τη δική-τους ζωή μέσα στις σελίδες-τους. Μια τεράστια χάρτινη κοσμοθήκη μπορεί να δώσει στον καθένα-μας το πλήθος των επιλογών που θα τον μεταφέρουν (με ένα είδος διακτινισμού) σε άλλα μήκη και πλάτη της ανθρώπινης συνείδησης και κοσμοθεωρίας, σε άλλα επίπεδα ζωής.
            Ο αναγνώστης έτσι ανοίγει το βιβλίο, περνάει τη γέφυρα και εισέρχεται βαθμιαία στον νεοανακαλυφθέντα κόσμο, προσπαθεί να τον αποκωδικοποιήσει και να καταλάβει τι έχει να του δώσει. Ένας εκούσιος εξερευνητής που βουλιάζει στον χάρτη που ανοίγεται μπροστά-του και έτσι ταξιδεύει έξω από το σπίτι-του, την πόλη-του, τη χώρα-του, έξω από την πραγματικότητα όπως αυτός τη βιώνει. Αυτό ίσως είναι και το μεγαλείο ενός βιβλίου: πολλαπλασιάζει τις εμπειρίες-μας, μας μεταφέρει στον γαλαξία μιας άλλης ζωής, όχι αυτής του συγγραφέα αλλά αυτής των ηρώων-του, μας ανοίγει μια πόρτα δίνοντας στη μερικότητά-μας έναν φανταστικό πλουραλισμό.
            Με κάθε βιβλίο που διαβάζουμε, με κάθε ταινία που βλέπουμε, με κάθε θεατρικό έργο που απολαμβάνουμε, γινόμαστε για λίγο κάποιοι άλλοι. Μια ψυχαναλυτική διχοστασία, ένα déjà vu που ποτέ ίσως δεν είχαμε ζήσει πραγματικά, μια ταύτιση με έναν ξένο… Κι ακόμα περισσότερο, γεμίζουμε με εμπειρίες που στον πραγματικό κόσμο δεν θα μπορούσαμε, δεν θα προλαβαίναμε καλύτερα, να γευτούμε. Η ζωή-μας έτσι, από 70-80 χρόνια που διαρκεί, εκτείνεται σε ώρες, μέρες, μήνες, έτη μέσα από τον χωροχρόνο του βιβλίου, από την έκτασή-της που συνήθως καταλαμβάνει μερικές εκατοντάδες στρέμματα απλώνεται σε παγκόσμιες διαστάσεις.
            Η ανάγνωση μάς βγάζει από το αποκλεισμένο νησί του κόσμου-μας, ένα νησί που περιρρέεται από ρεύματα ποταμού, και μας περνά –όχι πάντα αβρόχοις ποσί- στην άλλη όχθη.
Πατριάρχης Φώτιος

5 comments:

Pellegrina said...

Το πρόβλημα είναι οτι, για να νιώσεις ενδιαφέρον γι' αυτο τον "αλλο" κόσμο που σου ανοίγει κάθε βιβλίο, θα πρέπει να έχεις εκ των προτέρων ή ενδιαφέρον για το προσωπο που τον έφτιαξε (ειναι κάποιος γνωστός σου και θέλεις να δεις τον κόσμο του -συχνά αυτο είναι παραπλανητικό, δ ε ν βλέπεις τον κόσμο του, όμως ψυχολογικά ισχύει), ή εμπιστοσύνη οτι ειναι καποιος αξιόλογος άνθρωπος, α ν ω τ ε ρ ο ς από σένα και θα σου ανοίξει εναν κόσμο ανώτερο. Πολύ απλά, τα περισσότερα βιβλία μας ειναι αδιαφορα γιατι αυτος που τα εχει γραψει δεν μας λέει, ως προσωπικότητα,τίποτα. Αυτός είναι κι ενας ακόμα λόγος προτίμησης στα "κλασικά" (σταθερές αξίες), στα "λάιφ στάιλ" (ενα κριτήριο επιλογής) και στα "ξένα", που είναι εξ ορισμού πιο γοητευτικά, ακριβώς επειδή είναι ..ξένα.
(Ο κόσμος τους, ακόμα κι αν είναι μικρός και ασήμαντος για τον ¨Αγγλο πχ, είναι για μας ένα "άλλος" κόσμος που ανοίγεται)Για να το πω πιο "στα ίσα", το βιβλίο της μικροαστής γειτόνισσας δεν μου λέει τίποτα, γιατι δεν μου λέει τίποτα η ίδια. Τι να μας πει για τη ζωή της και τον κόσμο; Η "δημοκρατικοποίηση" του γραψίματος εχει αυτό το αποτέλεσμα. Δεν το παραδεχόμαστε, αλλά ετσι ειναι: αμοιβαίες κολακείες (χρυσή μου, εξαιρετικό!", σαν έπαινοι για το καινούργιο σαλονάκι. Τους ορίζοντες μόνο μυαλά με ορίζοντα μπορούν να ανοίξουν, κι αυτό το ξέρουν ακόμα και τα μυαλά με μικρό ορίζοντα.

υγ: επίσης για τον ίδιο λόγο (επειδή εκλείπουν οι άνθρωποι με ορίζοντα), επιμένουμε, στην Ελλάδα τουλάχιστον στη "γλωσσική" πλευρά της λογοτεχνίας ως κριτήριο αξιολόγησης: είναι το μόνο

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
στον βασικό άξονα της θέσης-σου θα διαφωνήσω, γιατί είναι σαν λες ότι στήνεις γέφυρα λ.χ. μαζί-μου επειδή με εκτιμάς ως πρόσωπο, αν και δεν με ξέρεις!

Αλλά ας ξεκινήσω από την αρχή:
πάντα υπήρχε και θα υπάρχει το star system που προβάλλει το πρόσωπο του καλλιτέχνη και όχι το έργο (το δεύτερο να κερδίζει πόντους χάρη στο πρώτο). Και συχνά το κοινό παρασύρεται από αυτό και αγοράζει τα βιβλία-του.
Αλλά, τώρα πρέπει να τεθεί στη συζήτηση το διαβόητο θέμα του "θανάτου του συγγραφέα". Τις περισσότερες φορές δεν ξέρω ποιος είναι (εννοώ τη ζωή-του) και όμως το ίδιο το βιβλίο λειτουργεί ως κράχτης του εαυτού-του (συνεπικουρουμενο με τις γνώμες φίλων, κριτικών, ιστολόγων κ.ο.κ.). Πολλές φορές μάλιστα η γέφυρα για την οποία γράφω με φέρνει απέναντι, στον κόσμο που φτιάχνει ο δημιουργός και μαγεμένος απο αυτόν αναζητώ αντίστροφα το πραγματικό-φυσικό πρόσωπο του συγγραφέα.

Μάλλον λοιπόν τείνω στην άποψη ότι δεν ψάχνω το συγκεκριμένο πρόσωπο διαβάζοντας ένα βιβλίο αλλά το θέμα, το κοσμοείδωλο, αυτή καθεαυτήν την όχθη που αχνοφαίνεται στο τέλος του γεφυριού.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

το "ενδιαφέρον για το πρόσωπο' δημιουργείται μεσω του εργου. Αρα σε ξερω, κι εσένα και τον Καζούο Ισιγκούρο και τον Μουρακάμι κλπ. Και με ενδιαφερει ο κοσμος που θα μου δώσετε.
Εννοείται πως ξερω οτι αντιφάσκω: αν ΔΕΝ διαβάσω κάποιον (επειδή εκ των προτέρων "δεν με ενδιαφερει") πώς θα τον 'γνωρίσω"; Ειμαι λοιπόν προκατειλημμένη;
Εδώ απαντώ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ και ΜΟΝΟ: (γι αυτο μην αρχισετε τα αντεπιχειρήματα) : ΝΑΙ, ΕΙΜΑΙ. α) δεν ειμαι μια αθωα αναγνωστρια, διαλέγω ότι με ωφελεί στο δικό μου γράψιμο. Ακόμα κι όταν διαβάζω μονο για απόλαυση ξέρω πως αυτό (η επίδραση) θα συμβεί, οπότε εκ των προτέρων επιλέγω, συνειδητά ή ασυνείδητα) β) Ετσι αποκλείω πχ συγγραφεις που ΔΕΝ εχουν γερή δομή-για μενα πολύ σημαντικό, συγγραφείς ε π ι φ α ν ε ι α κ ά νάρκισσους, συγγραφείς φλύαρους (δεν μπορούν να με διδαξουν ποιες λεπτομέρεις θα αποδίδω και γιατί), συγγραφείς "λυρικούς" (παρά το ..επίθετό μου, δεν κατανοώ την τεχνική)συγγραφείς που ο κεντρικός πυρήνας τους και το ΟΛΟ θεμα είναι ο ερωτας, η γειτονιά, ο εμφύλιος, τ απιδικα΄τράυματα κλπ.κλπ
Αυτά ολα τωρα, μπορώ εκ των προτέρων να τα πληροφορηθώ. Συχνά βεβαίως τα πληροφορούμαι ΛΑΘΟΣ κι αν τυχει και διαβασω κατι, μενω έκπληκτη από το πως οι παρουσιαστές λένε άλλα αντ άλλων. Αλλά τι να κάνουμε έτσι είναι..

(το θεμα ειναι βαθυτερο και αφορα για μενα τη μορφωση, τις εμπειρίες ζωής και το κοινωνικο στρωμα από το οποίο προερχονται σημερα οι συγγραφεις, σε σχεση με άλλες εποχές. Αλλά περί αυτού ισως αλλη φορά..)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Μα ούτως ή άλλως όλοι ξεκινάνε να διαβάσουν ένα βιβλίο επειδή κάτι ακούσαν ή διάβασαν γι' αυτό που τους κίνησε το ενδιαφέρον. Αρα δεν διαφέρεις από εμένα ή από άλλους.

Επανέρχομαι στο βασικό θέμα: η γεφύρωση των δυο κόσμων είναι αυτή που θα με βγάλει απο το καβούκι-μου και θα με κάνει να δω (και μετά γιατί όχι και να υιοθετήσω, όπως λες) στοιχεία για τη ζωή-του ή τη γραφή-του.
Πατριάρχης Φώτιος

Pellegrina said...

μάλλον ειμαι ακατάλληλη για συνομηλίτρια: είμαι πολύ "συγγραφέας" (και σχεδόν τίποτε άλλο, πια): δεν εχω να γεφυρώσω τον κόσμο "μου" με σχεδόν τίποτα apό τον κόσμο των (πιο πολλών) άλλων γύρω μου: πριν η χ συγγραφέας μού γραψει, σε μυθιστόρημα 300 σελίδων, τι τραβάει πχ από την επαρχιώτισσ μητερα της, εγώ το εχω διαβάσει σε μια κουβέντα, ένα βλέμμα, μια έκφραση στο πρόσωπο του αντιγράφου της συγγραφέως, που εχω πχ ως συναδερφο στο σχολείο-και εχω "γράψει" (νοερά) ενα πολύ πιο διεισδυτικό μυθιστόρημα, για θεμα όμως που δεν με ενδιαφερει. με άλλα λόγια, γεφυρωθήκαμε πολλαπλώς, so what;

υγ: αυτο που περιγράφω πάντως νομίζω οτι συμβάινει σε παρα πολλούς ευφυείς ανθρώπους που ουδέποτε σκέφτηκαν να γίνουν συγγραφείς, αλλά που για αυτο το λόγο δεν διαβάζουν λογοτεχνία. Κάποιος νεαρός μέτριας μόρφωσης μου εχιε κάνει καόοτε την ερώτηση: γιατί να γράφονται βιβλία για τα ίδια θέματα που συζητάμε στις παρέες;(εννοώντας: και να αναπτύσσουν τους ίδιους διαλόγους στην ουσία;)

(Η λογοτεχνία ειναι δημιουργική φαντασί. Το εχουμε ξεχάσει, Πατριάρχη -όχι εσύ. Δημιουργική φαντασία δεν ειναι η αφήγηση μιας ιστορίας. Είανι η κ α τ α σ κ ε υ ή μιας ιστορίας, για να πει κατι περά από τα τετριμμένα. )
υγ2 μη "μαγεύεσαι" τόσο πολύ. Δεν σου πάει!