Sunday, November 11, 2007

Βότκα με λεμόνι

Περί κριτικής


Η σημασία των βιβλιοκρισιών είναι πολύ σημαντική, αφού δεν αποτελούν απλώς καταγραφή των χαρακτηριστικών ενός βιβλίου, αλλά πολύ περισσότερο συμβάλλουν στη θέσπιση κριτηρίων ποιότητας, αναδεικνύουν τα γνωρίσματα της εκάστοτε εποχής και καταθέτουν την πρώτη αντίδραση του “επαρκούς” αναγνώστη ως ορίζοντα προσδοκιών του αναγνωστικού κοινού της εποχής τους. Ο κριτικός δεν είναι διαφημιστής βιβλίων, προκειμένου αυτά να πουλήσουν, αλλά αξιολογητής· είναι το πρώτο κόσκινο που διυλίζει τη λογοτεχνική παραγωγή, προκειμένου να φανεί η πρώτη γραμμή πρόσληψης κάθε έργου.
Γι' αυτό, λοιπόν, μια βιβλιοκριτική οφείλει, αν γράφεται με περίσκεψη, να συντίθεται με άξονα το μέλλον και όχι το παρόν, με άξονα τη διαχρονία της λογοτεχνίας και όχι την τυχόν παροδικότητα των βιβλίων της.
- Ως αναγνώστες δεν θέλουμε να δίνεται έκταση στην εξιστόρηση της υπόθεσης, παρά μόνο στο ποσοστό που αυτό κρίνεται απαραίτητο για την ανάδειξη των αρετών του έργου.
- Αναζητούμε μια γενικότερη τοποθέτηση, είτε στο πλαίσιο του έργου του ίδιου του λογοτέχνη, είτε –καλύτερα- στα ομοειδή του κείμενα. Αυτό μπορεί να βοηθήσει τον καθένα να καταλάβει τις προσδοκίες που μπορεί να έχει από το έργο, αν λάβει υπόψη του τα προηγούμενα αναγνώσματά του.
- Δεν ζητάμε ad hoc κρίσεις και εκτιμήσεις, που κατ’ ανάγκην έχουν χαρακτήρα υποκειμενικό και εφήμερο, αλλά προτιμούμε τις θεωρητικές πρώτα συλλήψεις μέσα στις οποίες εντάσσεται και το παρόν λογοτέχνημα, κι έπειτα τις επί τούτου απόψεις. Μια κριτική που θα πεθάνει την άλλη μέρα της δημοσίευσης δεν αξίζει να την κρατήσει κανείς όχι μόνο στο αρχείο του αλλά ούτε στο νου του.
- Αρνούμαστε να πιστέψουμε στο δόγμα ότι η κριτική οφείλει να εγκωμιάσει το καθετί, μόνο και μόνο για να ανυψωθεί κι η ίδια μέσα από την καταξίωση τού εν λόγω κειμένου.
- Αποστρεφόμαστε τις εμπειρικές κριτικές όποιου τυχαίου βρήκε βήμα σε εφημερίδα ή περιοδικό. Αν εξετάσουμε ποιοι είναι κριτικοί βιβλίου, θα απογοητευτούμε με τις ειδικότητές τους, άσχετα αν είναι ή όχι καλοί. Επιπλέον, δεν δικαιούται κάθε συγγραφέας να γράφει βιβλιοκρισίες, μόνο και μόνο πουλώντας το όνομά του και όχι την τεκμηριωμένη άποψή του. Γι’ αυτό συμφωνώ με τον Γ. Ξενάριο (διαβάζω, τευχ. 479, Νοέμβριος 2007, σελ. 36-37), που καταρρίπτει τον μύθο πως μόνο όσοι γράφουν λογοτεχνία -και μάλιστα καλή- μπορούν να κρίνουν τους άλλους. Δεν εμπιστευόμαστε έναν γιατρό, επειδή πέρασε κι αυτός από την ίδια αρρώστια, ούτε έναν σεισμολόγο, επειδή το σπίτι του πλήγηκε από τον σεισμό, αλλά επειδή έχουν σπουδάσει και καταρτιστεί σ’ αυτά.
- Απαυδούμε με τις κριτικές κολακείας· συμφωνώ με την Κ. Σχινά (Ελευθεροτυπία, Βιβλιοθήκη, 2/11/2007) ότι κάθε αρνητική κριτική είναι αποτέλεσμα συνωμοσίας. Αντίθετα, μια αρνητική κριτική συχνά είναι προς όφελος και του ίδιου του συγγραφέα αλλά και της αναγνωστικής μας αυτογνωσίας.



Υποστηρίζεται εκτενώς ότι ο κριτικός αναλαμβάνει να σώσει την κριτική. Η γνώμη μου είναι ότι πρώτα πρέπει να σώσει τη λογοτεχνία κι αυτό θα το πετύχει, αν δεν καταφεύγει σε βερμπαλισμούς μόνο και μόνο για να χρίσει αυθεντίες τις απόψεις του, αλλά αν με σύστημα μεταφέρει τα πορίσματα μιας σθεναρής κριτικής ματιάς –αν είναι αρδευμένη από τη θεωρία της λογοτεχνίας λ.χ. ακόμα καλύτερα- στον αναγνώστη, φυσικά εκλαϊκευμένα. Γι' αυτό το αίτημα κάθε φιλαναγνώστη είναι να εκτιμήσει το κείμενο που κρίνεται βάσει γενικότερων κριτηρίων και παραμέτρων και όχι με γνώμονα την υποκειμενικότητα κάθε σχετικού ή άσχετου. Τελικό συμπέρασμα νομίζω πως είναι ότι μια κριτική που σέβεται τον εαυτό της βοηθάει τον αναγνώστη να κρίνει ο ίδιος με βάση τη πολύπλευρη βάση κι όχι να του υποβάλλει την εμπειρική τοποθέτηση του κριτικού.

Πατριάρχης Φώτιος
10.11.2007

16 comments:

Anonymous said...

καλά τα λες φώτιε, έπιασες και το τρικ της εξιστορισης που το ζητάει η αγορά και το παραγγελνει ο αρχισυντακτης. αλλά μακάρι αυτά να ήθελαν οι αναγνώστες. ο μπορχες που ηξερε, ενας απ αυτους, πως οι αναγνωστες πέρα βρεχει εγραφε μαζι με τους φίλους του τα ψευτοδοκιμια για να σπανε πλακα. το ξερεις ισως. κι οι αναγνωστες δεν εβγαζαν κιχ οπως δεν βγαζουν κι οταν ερχονται τα νόμπελ. νομιζαν πως κατι πολυ σοβαρο ηταν που δεν το καταλαβαιναν.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φυσικά και δεν θέλω να ξέρω αναλυτικά την υπόθεση (εύκολες γραμμές για να γεμίζουνε σελίδες). Συμφωνώ ότι ο μέσος αναγνώστης ζητά απλώς το στόρι και δυο λόγια παρουσίασης-διαφήμισης. Αδιαφορώ. Ούτως ή άλλως πρέπει και η κριτική να ανυψώσει τα κριτήρια του κόσμου κι όχι να εκλαϊκεύεται η ίδια. Συνεπώς, τι άλλα κριτήρια μπορεί κανείς να προσθέσει σε όσα γράφω;
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

συμφωνώ απολύτως φώτιε μ αυτά που γράφεις. τίποτε δεν εισηγουμαι να προσθεσεις αντιθετα ειναι too good to be true.και μ αυτο που προσθετεις στο σχολιο σου το τελευταιο καιβεβαια συμφωνω. εχεις μεγαλο δικιο. σε ολα αυτα προσθεσα εναν αναστεναγμό και μια καταγεγραμμένη info για μπόρχες.

librarian said...

Τα βιβλία κρίνονται από τους αναγνώστες και ο κάθε αναγνώστης κρίνει διαφορετικά το κάθε βιβλίο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι για κάθε βιβλίο υπάρχει και ένας τουλάχιστον αναγνώστης.

Anonymous said...

Σε γενικές γραμμές θα συμφων΄σω μαζ΄θ σας πατριάρχα μου με μια νικρλη ένσταση, ο κάθε καλοπροαίρετος και σωστός ανανγνώστης μπορεί να γράψει μια κριτική.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Librarian και Akamas, πιστεύω ότι δεν μπορούμε να βλέπουμε την κριτική τόσο εμπειρικά όσο θέλετε. Είναι δυνατόν να συνταγογραφήσει φάρμακα ένας "καλοπροαίρετος και σωστός" άρρωστος για την αρρώστια ενός άλλου; Απαλείφουμε δηλαδή τους ειδικούς, παραγνωρίζουμε τον ρόλο των σπουδών, αδιαφορούμε για τα διδάγματα της σύγχρονης φιλολογίας, της θεωρίας της λογοτεχνίας, της συγκριτικής φιλολογίας κλπ.; Επιστρέφουμε έτσι σε μια προεπιστημονική αντιμετώπιση της τέχνης, την οποία (θέλουμε να) έχουμε ξεπεράσει προ πολλού.
Πατριάρχης Φώτιος

librarian said...

Μα για ποιους εκδίδονται τα βιβλία; για τους αναγνώστες ή για τους κριτικούς; Θέλοντας και μη υπάρχουν βιβλία τα οποία δε χρειάζεται να είσαι ειδικός για να τα κρίνεις. Αρνούμαι να δεχτώ τον παραλληλισμό των αναγνωστών με τους αρρώστους. Ας μη συγκρίνουμε ανόμοια μεταξύ τους πράγματα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Librarian,
ένα ιστορικό π.χ. βιβλίο διαβάζεται φυσικά από τους αναγνώστες αλλά ελέγχεται για την ιστορική του ακρίβεια, τη μέθοδο κλπ από τους ιστορικούς. Ένα λογοτεχνικό βιβλίο λ.χ. φυσικά διαβάζεται από το φιλαναγνωστικό κοινό, αλλά αξιολογείται, ερμηνεύεται, περνάει εντέλει στην ιστορία των γραμμάτων από τους κριτικούς και τους μελετητές. ΠΟΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΝΑ ΚΡΙΝΕΙ ΑΝ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΙΔΙΚΟΣ;
Η ανάγνωση από μόνη της είναι βέβαια μια ερμηνεία, αλλά υποκειμενική και βιωματική. Μια περισσότερο -όσο γίνεται- αντικειμενική ανάλυση των αρετών και των ατελειών του, δεν μπορεί να γίνει αν δεν ασχοληθεί κάποιος ειδικός μ' αυτό.
[Το παράδειγμα με τους αρρώστους μπορεί να επαναληφθεί παραλλαγμένο με ένα σωρό άλλες περιπτώσεις όπου ο ειδικός κάτι ξέρει περισσότερο]
Ευχαριστώ για τον διάλογο
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

είναι γνωστό πως ο μπόρχες ήταν βιβλιοθηκάριος; τα βιβλία εκδίδονται για να τα διαβάζουν οι αναγνώστες και να τα κρίνει η κριτική. η ιστορία των βιβλίων γράφεται από την ανταπόκριση των αναγνώστων και τους κριτικών. αναγνώστης είναι ο κοινός παρανομαστής των δύο κλασμάτων. ο αριθμητής όμως του ένός κλάσματος είναι ΚΡΙΤΙΚΟΣ και αυτό δίνει ενα αποτέλεσμα διαφορετικό στην Ε Ξ Ι Σ Ω Σ Η

Πάπισσα Ιωάννα said...

Aporimene,
δεν κατάλαβα ξεκάθαρα αν συμφωνείς με μένα ή με τον Librarian (μου φαίνεται με μένα ή κάνω λάθος;).
Όντως οι σύγχρονες θεωρίες πρόσληψης πιστεύουν ότι η ανταπόκριση ενός βιβλίου σε κάθε γενιά καθορίζει και τη διαχρονική αξία του έργου. Φυσικά, οι αναγνώστες διαμορφώνουν ένα τρέχον επίπεδο μπεστ σέλλερ, το οποίο όμως ξεφουσκώνει σε λίγους μήνες. Επομένως, μένουν οι κριτικές και οι κάθε είδους μελέτες...
Περιμένω τις διευκρινίσεις σου.
Ευχαριστώ
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

συμφωνώ μαζί σου φώτιε και ζητω συγνωμη για το βιαστικό της γραφης μου που άφησε ασάφειες. θέλω όμως να διαφοροποιηθώ στο εξης απο τη δική σου πάποψη: η ιστορία σηαλδή ενός βιβλιου είναι αποτέλεσμα της εξίσωσης που περιέγραψα βιαστικά. ο αναγνώστης δηλαδή πιστεύω πως έχει μεγάλο μερίδιο και ευθύνη και πως οι προτημίσεις του αναγνωστικού κοινού έχουν παίξει μεγάλο ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας της λογοτεχνίας. γι αυτό και η εξίσωση έχει ττρία μέρη αναγνώστης και ένα κριτικός. αλλά το ότι ο ΚΡΙΤΙΚΟΣ διαφοροποιείται ως ως ως προς το έργο, αυτό δίνει και την εκάστοτε αποτίμηση των έργων στην εκάστοτε εποχή. απο τον ΚΡΙΤΙΚΟ δηλαδή είναι διαφορετικά τα ζητούμενα. και δεν μπορεί να νομίζουμε πως ο κάθε αναγνώστης είναι και κριτικός ή ο κάθε συγγραφέας είναι και κριτικός ή ή ή γιατί τότε έχουμε απλώς τη λογοτεχνία που μας αξίζει. εκεινη που μπερδεύει τη δημοσιογραφική παρουσίαση ενός βιβλίου με την κριτική ενός βιβλίου.

Anonymous said...

και μια καιο λόγος για την Κριτική, θα έλεγα βλ. Μιχ. Γ. Μπακογιάννης, Το περιοδικό του Μανόλη Αναγνωστάκη Κριτική (1959-1961).
Ρήγματα στην εσωστρέφεια. εξαιρετικά φωτεινό παράδειγμα και μια καλή επισκόπηση είναι πάντα ωφέλιμη για τους αναγνώστες. και υπενθύμιση.
http://www.eens-congress.eu/?main__page=1&main__lang=de&eensCongress_cmd=showPaper&eensCongress_id=182

librarian said...

Μα συμφωνώ κι εγώ μαζί σας, η κριτική καλείται να ξεχωρίσει τους αξιόλογους τίτλους και, δεδομένου ότι ο αναγνώστης έχει να επιλέξει ανάμεσα σε 9.000 τίτλους που εκδίδονται ετησίως, πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως πυξίδα που θα κατευθύνει το άτομο στις επιλογές του. Απλά είμαι της άποψης ότι ο τελικός κριτής είναι το αναγνωστικό κοινό.
Δεν είναι λίγες οι φορές που μολονότι ένα βιβλίο δεν απέσπασε τις καλύτερες δυνατές κριτικές αγαπήθηκε και διαβάστηκε από το αναγνωστικό κοινό. Το γεγονός ότι ένα βιβλίο αγαπιέται και διαβάζεται εμένα με ευχαριστεί ανεξαρτήτως θετικών ή αρνητικών κριτικών.
Στην περίπτωση αυτή κατηγορούμε την έκδοση ενός «κακού» βιβλίου ή επιβραβεύουμε για τυχόν νέους αναγνώστες που δημιουργήθηκαν;

ore.karamitros said...

διαφωνούμε τοτε αγαπητέ βιβλιοθηκάριε. γιατί ξεχωρίζοντας την ΚΡΙΤΙΚΗ από την ΑΝΑΓΝΩΣΗ ελπίζουμε η ιστορία της λογοτεχνίας να καταγράψει το σκουπιδάκι που όλοι χαρήκαμε που διαβάσαμε ως ένα σκουπιδάκι που εκατομύρια αναγνώστες χάρηκαν που το διαβασαν εκείνη την εποχή. αλλιώς η ΚΡΙΤΙΚΗ σαν "πυξίδα" θάχει χασει τον μπππουσουλα. δεν κατηγορούμε καμμία έκδοση γιατί μακάρι να γίνονταν κι άλλες αφου τόσα πολλά δέντρα έχει αυτός ο πλανήτης, δεν υπάρχουν καλά η κακά βιβλία τα βιβλιά είναι βιβλία κι όσο περισσότερος κόσμος διαβάζει τόσο καλύτερα. ατυή είναι η πλατφόρμα. και πάνω της συζητιέται ένα μικρό θεματάκι που λέγεται κριτική και πως ορίζεται, διαχωρίζεται, υποστηρίζεται, υπονομεύεται κοκ

Πάπισσα Ιωάννα said...

Aporimene και Librarian, είπα και προηγουμένως ότι η αξιολόγηση είναι ένας κοινός παρονομαστής που τον μοιράζονται κριτικοί και κοινό. Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι το κοινό θα καθορίσει διαχρονικά το μέλλον του βιβλίου. Κανένα μπεστ σέλλερ δεν στάθηκε διαχρονικά, αν δεν το αγκαλιάσει πρώτα (αν ποτέ γίνει αυτό) και ο κριτικός και φιλολογικός λόγος. Θυμάμαι χαρακτηριστικά την "Μαντάμ Μποβαρύ", η οποία στην εποχή της δεν είχε συναντήσει ευρεία αποδοχή, ενώ ένα άλλο έργο, άγνωστο σε μας, ήταν το μεγάλο "σουξέ". Το άλλο βιβλίο χάθηκε, ενώ πάμπολλοι (κριτικοί, συγγραφείς) εξακολουθούν να μελετούν τις προσέφερε η "Μαντάμ Μποβαρύ" στη μετέπειτα λογοτεχνία.
Πατριάρχης Φώτιος
ΥΓ. Καλή η ανάγνωση αλλά ακόμα καλύτερη η ανάγνωση ποιοτήτων. Έτσι, τα μπεστ σέλλερ ωφελούν μόνο όταν οδηγούν τον αναγνώστη και σε κάτι ουσιαστικότερο (δεν συμβαίνει πολύ συχνά αυτό)

librarian said...

Ευχαριστώ για το τόσο ενδιαφέρον διάλογο.
Καλή συνέχεια και καλές αναγνώσεις.