Agatha Christie, “Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές”

ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -6. Μέσα σε ένα τρένο δολοφονείται με δώδεκα μαχαιριές ένας στυγερός απαγωγέας και δολοφόνος. Ποιος από τα δεκατρία άτομα που επιβαίνουν τον σκότωσε και γιατί;

Agatha Christie “Murder on the Orient Express” 1934 “Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές” μετ. Φ. Φιλίππου εκδόσεις Ψυχογιός 2018

Συνεχίζω ακάθεκτη. Πήρα στη σειρά αστυνομικά έργα και ξαναγυρίζω στις πηγές τους, στην καθαρή λογική αφήγηση της Agatha Christie και στους έλλογους συλλογισμούς του Ηρακλή Πουαρό.

> Άγκαθα Κρίστι (1890-1976). Η βασίλισσα του εγκλήματος γεννήθηκε στο Torquay του Ντέβον της Αγγλίας με το όνομα Agatha Mary Clarissa Miller. Ο πατέρας της, Frederick Alvah Miller, ήταν ένας επιτυχημένος αμερικανός χρηματιστής και η μητέρα της, Clarissa Margaret Boehmer, κόρη αξιωματικού του βρετανικού στρατού. To 1914 παντρεύτηκε τον συνταγματάρχη Archibald Christie της βρετανικής βασιλικής αεροπορίας, με τον οποίο απέκτησαν μία κόρη, αλλά ο γάμος τους δεν ήταν ευτυχισμένος και τελικά χώρισαν το 1928. Είχε μεσολαβήσει μια σοβαρή κρίση κατάθλιψης της Άγκαθα, όταν έμαθε ότι ο άντρας της την απατούσε, αλλά και η έκδοση του πρώτου της μυθιστορήματος, "Το μυστήριο στο Στάιλς" ("The Mysterious Affair at Styles"), το 1920. Έγραψε πολυάριθμα αστυνομικά μυθιστορήματα και διηγήματα που μεταφράστηκαν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου και υπολογίζεται ότι έχουν πουλήσει περισσότερα από δύο δισεκατομμύρια αντίτυπα. Με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου δημιούργησε τον Ηρακλή Πουαρό, τον μικρόσωμο, πανέξυπνο ντετέκτιβ. Ο Πουαρό, η Μις Μαρπλ και οι άλλοι ήρωές της έχουν κάνει την εμφάνιση τους σε κινηματογραφικές ταινίες, ραδιοφωνικές εκπομπές, τηλεταινίες και θεατρικά έργα βασισμένα στα βιβλία της. Η Άγκαθα Κρίστι συμμετείχε επίσης σε πολλές αρχαιολογικές αποστολές που διοργάνωσε ο δεύτερος, κατά δεκατέσσερα χρόνια νεώτερός της σύζυγος, ο επιφανής αρχαιολόγος Sir Max Mallowan, στη Μέση Ανατολή. Το 1971 τιμήθηκε με τον τίτλο της Λαίδης του Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (Dame Commander of the British Empire, DBE).

ΚΛΑΣΙΚΟ έργο αστυνομικής λογοτεχνίας. Αυτό του κλειστού χώρου. Ένα τρένο που ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη με προορισμό το Καλέ αποκλείεται κάπου στη Γιουγκοσλαβία από τα χιόνια. Κι εκεί, μια νύχτα γύρω στη 1.00, δολοφονείται ο Ratchet, πλούσιος Αμερικανός, ο οποίος είχε αλλάξει όνομα, επειδή είχε απαγάγει και δολοφονήσει τη μικρή Daisy Armstrong. Όλοι μόλις μαθαίνουν ποιος ήταν επιδοκιμάζουν τη δολοφονία του, αφού ήταν ένα τέτοιο τέρας. Αλλά ποιος απ’ όλους, 13 τον αριθμό, τον σκότωσε;

ΤΑ ΙΧΝΗ και οι ενδείξεις περιορίζονται στις δώδεκα μαχαιριές που επιβεβαίωσε ο Έλληνας γιατρός Κωνσταντίνου, στον χώρο της κουκέτας του, στις καταθέσεις που παίρνει με τη σειρά ο Πουαρό και στις χρονικές ενδείξεις που, όταν μπαίνουν σε μια ακολουθία, χαρτογραφούν το τοπίο της νύχτας. Ποιος ντύθηκε φροντιστής και μπήκε στην κουκέτα του, προφανώς από τη διπλανή με την οποία συνδεόταν με μια πόρτα; Ποια γυναίκα περιφερόταν με ένα άλικο κιμονό; Ποιοι κρύβουν στοιχεία από τους επιβάτες, που «έτυχε» να συνταξιδεύουν μαζί του; Αλλά κι ο ίδιος, που είχε δεχτεί απειλητικά γράμματα, τι ακριβώς φοβόταν;

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ στηρίζεται στον περιορισμένο χώρο ενός τρένου, που μειώνει τις πιθανότητες. Στηρίζεται στον περιορισμένο αριθμό παρισταμένων και δη υπόπτων, γεγονός που ορίζει συγκεκριμένες εκδοχές. Βέβαια, δεν υπάρχουν τα απαραίτητα αστυνομικά μέσα. Γι’ αυτό όλα πρέπει να περάσουν από τα “μικρά φαιά κύτταρα” του Ηρακλή Πουαρό κι εκεί να γίνουν οι αναγκαίες συνάψεις. Λόγια, μικρά ευρήματα, αδιόρατες κινήσεις, αλλά πάνω απ’ όλα σκέψεις και συλλογισμοί που συνδέουν μικρά και μεγάλα. Η αστυνομική λογοτεχνία της εποχή, το ξανασκέφτομαι, αποθεώνει τη λογική ως την ύψιστη δύναμη του ανθρώπου, η οποία μπορεί να λύσει κάθε πρόβλημα.

ΑΠ’ ΤΗΝ ΑΛΛΗ, είναι και το πεδίο της δικαιοσύνης και της εκδίκησης. Ο Ratchet είχε σκοτώσει μια αθώα ύπαρξη και το δικαστήριο δεν μπόρεσε να βρει αδιάσειστα στοιχεία, ώστε να τον καταδικάσει. Επομένως, η δικαιοσύνη δεν μπορεί πάντα να αποδοθεί μέσω των δικαστηρίων. Όμως όλοι ξέρουν ότι ο αθωωθείς θύτης ήταν ένοχος. Και μάλιστα ειδεχθής. Τι κάνει λοιπόν μια τέτοια κοινωνία; Ίσως κάποιος αναλαμβάνει να πάρει τον νόμο στα χέρια του, να τον τιμωρήσει με θάνατο και όλοι οι άλλοι θα του πουν “μπράβο”, ακόμα κι αν, σύμφωνα με τον γράμμα του νόμου, είναι δολοφόνος. Όλοι εκφράζουν τη χαρά τους που σκοτώθηκε ένα τέτοιο κάθαρμα, αλλά φυσικά κανείς δεν αναλαμβάνει τη νομική ευθύνη της πράξης.

Η AGATHA Christie επιδιώκει να ξεπεράσει τον εαυτό της. Όποιος έχει διαβάσει μερικά έργα της κλασικής αστυνομικής λογοτεχνίας, θα έχει καταλάβει ότι ο ένοχος πρέπει να είναι αυτός που δεν υποπτεύεται εύκολα κανείς. Επομένως, οι συγγραφείς σκαρφίζονται ένα σωρό δαιδάλους, για να βγάλουν έναν καινούριο κάθε φορά λαγό απ’ το καπέλο τους. Ο πιο αθώος, ο πιο μακρινός, το πιο ισχυρό άλλοθι, ο ίδιος ο γιατρός που επιβεβαιώνει τον φόνο, ο πιο αξιόπιστος μάρτυρας, ο ίδιος ο αστυνόμος σε νεότερες εκδοχές κ.ο.κ. Η Αγγλίδα συγγραφέας τα έχει δοκιμάσει όλα αυτά σε άλλα της έργα. Επομένως, τώρα θέλει να βάλει ένα στοίχημα πάνω απ’ όλα αυτά, να ξεπεράσει τον εαυτό της, να στήσει την πιο πολύπλοκη υπόθεση.

ΕΝΤΕΛΕΙ το “Οριάν Εξπρές” είναι από τα πρώτα μυθιστορήματα που ξέρω το οποίο ανακαλύπτει τον ένοχο, αλλά δεν τον οδηγεί στη δικαστική εξουσία για να δικαστεί. Όπως είχα ξαναγράψει στο “Έγκλημα και εκδίκηση: η οπτική της λογοτεχνίας” το 2013, η δίκαιη τιμωρία ενός στυγερού δολοφόνου από κάποιον άλλον μερικές φορές συγχωρείται και, παρόλο που αποκαλύπτεται εξωδικαστικά ο ένοχος, δεν οδηγείται σε δίκη. Γιατί; Μα γιατί ακόμα και η Αγγλίδα συγγραφέας λύνει το αίνιγμα, αλλά θεωρεί και προβάλλει ότι η δολοφονία είχε πολύ μεγάλη ηθική βάση.

Πάπισσα Ιωάννα