“Αυτό που η μέρα οφείλει στη νύχτα” του Γιασμίνα Χάντρα

Ένας αξιωματικός του αλγερινού στρατού που γράφει στα γαλλικά με γυναικείο ψευδώνυμο: μια από τις πιο ιδιαίτερες περιπτώσεις στην ιστορία της λογοτεχνίας, όπου το ψευδώνυμο πρόσωπο κρύβει μια μεγάλη πένα. Όταν μου ζήτησαν από το περιοδικό FAQ να γράψω ένα μικρό σημείωμα για όποιο βιβλίο μου άρεσε, η επιλογή του αλγερινού λογοτέχνη προέκυψε βέβαια από τα αναγνώσματα των τελευταίων ημερών, αλλά ανταποκρίνεται και στην ανάγκη να μιλήσω για αυτόν τον σημαντικό γαλλόφωνο συγγραφέα.

Γαλλικός με λικέρ σοκολάτα:

Yasmina Khandra

“Ce que le jour doit à la nuit“
Julliard

2008

Γιασμίνα Χάντρα

“Αυτό που η μέρα οφείλει στη νύχτα”

μετ. Γ. Στρίγκος

εκδόσεις Καστανιώτη

2010

Ιδού η σύντομη βιβλιοπαρουσίαση (FAQ, 7-13 Οκτωβρίου 2010, σελ. 36):

Με φόντο τη γαλλοκρατούμενη Αλγερία ο μικρός Γιουνές μεγαλώνει ξεκινώντας από τη φτωχή ζωή σε μια παραγκούπολη του Οράν ώς την ενήλικη ζωή του ως φαρμακοποιού στο Ρίο Σαλάδο. Στην ουσία, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα μαθητείας, στο οποίο ο Χάντρα καταφέρνει να δώσει τη σκληρή ζωή των Αράβων της πατρίδας του και τον αγώνα τους τόσο για προσωπική επιβίωση σε άθλιες συνθήκες όσο και την εθνική υπόθεση της ανεξαρτησίας (1) (2). Γεγονός καθοριστικό στάθηκε η αγάπη του Γιουνές για την όμορφη Εμιλί, την οποία όμως αναγκάστηκε να αρνηθεί, με αποτέλεσμα η πορεία που ακολούθησαν να τους γεμίσει με δυστυχία (3). Ο πρωταγωνιστής ζει την τραγικότητα των αντιφατικών πλευρών που τον συνιστούν, από τη μία Άραβας κι από την άλλη γαλλοτραφής, από τη μια φτωχός και ξαφνικά πλούσιος στο σπίτι του θείου του, από τη μία ερωτευμένος κι από την άλλη δέσμιος της υπόσχεσής του να απαρνηθεί τον έρωτά του, από τη μια φιλήσυχος κι από την άλλη εκών άκων βοηθός στην απελευθέρωση της χώρας του (4). Οι καμπές της προσωπικής και εθνικής ιστορίας ρίχνουν αλάτι σε καθεμιά από αυτές τις πληγές, σε ένα μυθιστόρημα που με λελογισμένο ρυθμό κρατάει ζωντανό το ενδιαφέρον του αναγνώστη σε κάθε του φάση (5).

Και τώρα μια πιο αναλυτική ματιά σε όσα έγραψα και μερικές επεξηγήσεις:

1.       Καταρχάς, η άγνωστη Αλγερία, γνωστή ίσως από τη λεγεώνα των ξένων των Γάλλων συγγραφέων, αποτυπώνεται με τη συνταρακτική έναρξη του μυθιστορήματος. Η σκληρή ζωή στα χωράφια, η φτωχή οικογένεια που αγκομαχά πάνω από τα σιτηρά-της, η καταστροφή και έπειτα η παραγκούπολη του Ζενάν Ζατό, όπου αναδεικνύεται όλη η εξαθλίωση ανθρώπων που δουλεύουν για μια μπουκιά ψωμί και συχνά πέφτουν θύματα εξαπάτησης ή ληστείας.

2.       Η μορφή του πατέρα ήταν έκδηλα αποκαλυπτική. Ομολογώ πως μου θύμιζε τον πατέρα-μου, ή καλύτερα την ηθική τέτοιων ανθρώπων που έχουν πάνω απ’ όλα την τιμή-τους, που δαγκώνουν το κόκκαλο και αγωνίζονται, που δεν καταδέχονται να υποχρεωθούν ούτε στο ελάχιστο, που βάζουν τη δουλειά-τους θεμέλιο του είναι-τους και γι’ αυτό, αν δεν τα καταφέρουν, τρελαίνονται.

3.       Παρόλο που αυτό το δεύτερο μέρος ξεκινά με μια κοινότοπη σκηνή (ο μικρός που ξεπαρθενεύεται από μια ώριμη, την κα. Καζενάβ), η συνέχεια απομακρύνεται από τέτοιες ευκολίες. Ο κρυφός έρωτας για την Εμιλί, η οποία διεκδικείται από όλους τους φίλους της τετραμελούς παρέας, οδηγεί τα πέντε άτομα, αλλά και πολλά άλλα, σε περίπλοκες συναισθηματικές καταστάσεις και σε ορατές και αόρατες συγκρούσεις. Η αιτία είναι ότι η Εμιλί είναι κόρη της κας Καζενάβ κι ο μικρός Γιουνές δεσμεύεται με όρκο απόστασης από τη μικρή αγαπημένη-του.

4.       Οι ποικίλες ανατροπές, οι καμπές της ιστορίας, οι εναλλαγές στην ψυχολογία στηρίζονται στα συγκρουσιακά διλήμματα του πρωταγωνιστή και κυρίως στους διπλούς ρόλους που καλείται να παίξει. Γεννημένος Άραβας μεγαλώνει σαν Γάλλος, κάτι που θα αναδυθεί ως πρόβλημα κατά τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας, όταν και θα κληθεί να βοηθήσει. Με παιδικά χρόνια στη φτώχια και στην εξαθλίωση ζει πλουσιοπάροχα στο σπίτι του θείου-του, αλλά ποτέ δεν ξεχνά το περιβάλλον απ’ το οποίο προήλθε. Βαθιά ερωτευμένος και γνώστης ότι η ευτυχία-του αλλά και η ευτυχία της Εμιλί είναι να ζουν μαζί, παλεύει και καταφέρνει να μην εμπλακεί σε δεσμό μαζί-της, συγκρατημένος από μια μύχια αίσθηση τιμής.

5.       Ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας περιγράφεται πότε πότε, άλλοτε ως απόηχος κι άλλοτε ως βασικό σκηνικό, αλλά πάντα δίνει την εντύπωση ότι είναι απλώς το φόντο μιας εσωτερικής διαπάλης.

Το συνταρακτικό ιστορικό μιας διχασμένης ζωής δεν είναι μόνο αυτό που κρατάει ζωντανό τον αναγνώστη. Είναι και η ίδια η γραφή του Χάντρα, ζεστή και καίρια, ακριβής και ποιητική, παραστατική και ακμαία σε κάθε-της σημείο. Ξέρεις από την πρώτη σελίδα ότι έχεις να κάνεις με έναν δουλεμένο τεχνίτη της γλώσσας που δεν διεκπεραιώνει απλώς την ιστορία-του αλλά δημιουργεί ατμόσφαιρα και μέσω του λόγου-του.

Ευχαριστώ την κα. Βασιλική Γεωργά, υπεύθυνη της στήλης για το βιβλίο, που είχε την καλοσύνη να μου παραχωρήσει το βήμα στο FAQ για μια σύντομη βιβλιοπαρουσίαση.

* Οι δύο πίνακες που παρατίθενται είναι του Pierre August Renoir.

Λογοτεχνία, πολιτική και βραβεία

Μπαίνω στον πειρασμό να βάλω έναν δεσμό προς το άρθρο του Παντελή Μπουκάλα στην Καθημερινή της Κυριακής (24.10.2010), που αναφέρεται στα πολιτικά κριτήρια του Νόμπελ αλλά και κάθε επιλογής στη λογοτεχνία (http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_24/10/2010_1293045 ).

Το διάβασα με απληστία, γιατί πιστεύω ότι με εκφράζει απόλυτα, ειδικά το σκεπτικό που αναφέρεται σε επιλογές βραβευθησομένων όχι τόσο με καθαρά αισθητικά κριτήρια όσο με πολιτικοκοινωνικά. Είναι γνωστό κάτι τέτοιο ως προς την Ακαδημία της Σουηδίας, είναι γνωστό ότι πολλά βραβεία στην Ελλάδα είχαν πολιτική (με την ευρεία ή τη στενότερη έννοια) κατεύθυνση, είναι γόνιμος ο προβληματισμός των αναγνωστών της Καθημερινής, όπως διατυπώθηκε κάτω από το άρθρο του Μπουκάλα στη διαδικτυακή-της ιστοσελίδα. Δυστυχώς, οι προσωπικές προτιμήσεις και η κοσμοθεωρία του καθενός επηρεάζει τις εκτιμήσεις-του, αλλά, αν δεν γίνεται σκόπιμα, απλώς ανήκει στην υποκειμενικότητα που δεν μπορεί να αποφευχθεί. Αν όμως γίνεται σκόπιμα, τότε έχουν φανατισμό και κοινωνικό αποκλεισμό…

Λέτε παρεμπιπτόντως ο Χάντρα να φτάσει ποτέ ως το Νόμπελ;

Πατριάρχης Φώτιος