Λέο Περούτς, “Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα”

Παραμύθια απ’ την παλιά Praha, την Praha του 17ου αιώνα. Ανάπλαση ιστοριών για απλούς ανθρώπους και για τον βασιλιά. Για την Εβραιούπολη και τον Πύργο της πόλης. Για ανθρώπους και φαντάσματα…

Leo Perutz “Nachts under der steinernen Brücke” 1953 Λέο Περούτς “Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα” μετ. Ι. Κοπερτί εκδόσεις Πόλις -2017

Μια ιστορία αλήθειας και κλείνει το τραύμα (MC Yinka):

Όταν πρωτοδιαβάσαμε Perutz, τον “Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας”, είχαμε πάθει την πλάκα μας. Ιστορία ελκυστική, και λόγω γραφής και λόγω ατμόσφαιρας και λόγω μεταφυσικής. Ψυχολογικό science fiction. Ουάου! Τώρα με χαρά ξαναπιάνω βιβλίο του.

Τα κακά τα κείμενα / Τη δική μου τη φθορά / Τα ψευτοπαλίκαρα (MC Yinka):

Μυθιστόρημα, λέει, σε δεκατέσσερις ιστορίες, λέει, από την παλιά Πράγα. Λέει. Κι αναρωτιέμαι ενώ έχω μπει στην τρίτη ιστορία, αν είναι ένα αλυσιδωτό μυθιστόρημα ή διηγήματα που έχουν απλώς την ίδια βάση. Την Praha του τέλους του 16ου αιώνα και των αρχών του 17ου. Κι ακόμα πιο συγκεκριμένα την Εβραιούπολη της βοημικής πρωτεύουσας. Μια βουτιά στην Ιστορία. Μια βουτιά σε μια γοητευτική ιστορία.

“Η πανούκλα στην Εβραιούπολη” συνδέει την περιβόητη επιδημία που αποδεκάτισε την Ευρώπη με το μεταφυσικό στοιχείο. Και μάλιστα μέσα στην μελαγχολία και τη γκρίζα ατμόσφαιρα μια κόκκινη πινελιά ξαφνιάζει. “Το τραπέζι του αυτοκράτορα” αναμιγνύει το σοβαρό με το χιουμοριστικό. Την ιστορία με τις προλήψεις. Την εποχή που χτίζεται με βάση το παρόν της αλλά και με βάση το απειλητικό παρελθόν. “Οι σκυλοκουβέντες” συνεχίζουν να περιφέρουν τον θάνατο, ο οποίος ήταν status της εποχής, με μικρές παραδοξότητες που θέτουν τα πάντα σε ένα πρίσμα παραλλαγής. “Ο Χάινριχ από την κόλαση” παίζει ευτράπελα με τη θρησκευτική αφέλεια του αυτοκράτορα και τη δεισιδαίμονα φύση του, η οποία ωστόσο τον κάνει αφερέγγυο ακόμα κι εκεί πούχει δίκιο. “Το κλεμμένο τάληρο” αναφέρεται στην περιπετειώδη μετακίνηση ενός τάληρου από άτομο σε άτομο ώσπου να φτάσει στον Μορδεχάι Μάισελ, παιδί εδώ που εμφανίζεται και σε άλλα διηγήματα ως μεγάλος έμπορος. “Το άστρο του Βάλλενσταϊν” αναφέρεται στην αποστολή που ανέλαβε ένας τυχοδιώκτης στρατιωτικός να απαγάγει τον Μορδεχάι Μάισελ, αλλά τελικά πέφτει στα νύχια μιας ερωτύλης αρχόντισσας. “Ο ζωγράφος Μπραμπάντσιο” αναδεικνύει έναν ιδεαλιστή ζωγράφο που προτιμά να πεινά παρά να ζωγραφίζει πλουτίζοντας. “Ο λησμονημένος αλχημιστής” έχει στο επίκεντρό του τον απατεώνα αλχημιστή που γλιτώνει τη ζωή του, αν και δεν μπόρεσε να κάνει τον μόλυβδο χρυσάφι, κ.ο.κ.

Να μερικά από τα διηγήματα του βιβλίου. Διηγήματα ή σπονδυλωτό μυθιστόρημα όμως; To make the long way short, τα κείμενα συνδέονται μεταξύ τους. Σαν δωμάτια επικοινωνούν με ενδιάμεσες πόρτες. Και δεν είναι μόνο το ίδιο κτήριο, η Praha, που τα συν-αρμόζει. Είναι και δύο τουλάχιστον πρόσωπα που εμφανίζονται από το ένα διήγημα στο άλλο. Αρχικά, ο Μορδεχάι Μάισελ, ο δαιμόνιος Εβραίος, που κάνει με το εμπόριό του το οτιδήποτε χρυσάφι. Πλουτίζει και είναι το σημείο αναφοράς σε κάθε σημαντικό συμβάν στην πόλη. Κι απ’ την άλλη ο αυτοκράτορας Ροδόλφος ο Β΄, καρικατούρα ηγεμόνα, θρησκόληπτος, αφελής και δεισιδαίμων, συλλέκτης έργων τέχνης αλλά και κακοπληρωτής, φαντασιόπληκτος κ.ο.κ. 

Και γύρω απ’ αυτούς ένας ζωντανός θίασος. Από αυλικούς, στρατιώτες, συνωμότες, παλιάτσους, αστρολόγους και αστρονόμους όπως ο Kepler, αλχημιστές, πανδοχείς, μεροκαματιάρηδες, καρβουνιάρηδες, ζωγράφους. Ανθρώπους της πόλης και του παλατιού. Του πολέμου και της ειρήνης. Της υψηλής κοινωνίας και του λαού. Ο πίνακας που στήνει μπροστά μου ο Perutz είναι πολύανθρωπος και απεικονίζει την Praha σε μια ευρεία κλίμακα. Ο κόσμος της εποχής ζωντανεύει. Απ’ την πανούκλα μέχρι την αυλική πρόκληση. Κι απ’ την αμάθεια ως την καλλιτεχνική και επιστημονική μοναξιά. Απ’ την απατεωνιά έως τον ταραγμένο ύπνο των Εβραίων.

Ο Perutz νομίζω ότι παίζει. Παίρνει με την ιστορία της Τσεχίας και την καραμελώνει με κουταλιές ανατρεπτικού humor. Βρίσκει το μικρό και το καρυκεύει με το αστείο. Γλυκαίνει την πίκρα των φτωχών και άτυχων ηρώων του με ζαχαρίνες γέλιου και σάτιρας. Τα κείμενά του έτσι, παρόλο που κουβαλάνε την οδύνη των αιώνων ειδικά για τις διώξεις των Εβραίων, τελικά σερβίρουν τα θέματά τους με ανάλαφρη διάθεση.

Κι αν αναρωτιέται κανείς τι δουλειά έχει το ιστορικό μυθιστόρημα και η φυγή προς το παρελθόν, το 1953, λίγα χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα, η απάντηση είναι διπλή: απ’ τη μια, ο Perutz ήθελε να διώξει το βαρύ κλίμα, “γιατί οι πολίτες της Πράγας αρέσκονταν να ακούν γι’ αλλοτινές εποχές, αφού το σκοτεινό παρόν τούς προξενούσε τόση κατάθλιψη και ανασφάλεια”. Thus Spoke Perutz… Απ’ την άλλη, η αναφορά στους Εβραίους και τα δεινά τους είναι μια δυνατή υπενθύμιση ότι το παρόν συνδέεται με το παρελθόν.

Το μυαλό μου ν’ ανοίξει να δώσει τροφή στην πένα (MC Yinka):

Πέρασα καλά, μπήκα στο κλίμα, διάβαζα και προχωρούσα μαγεμένη. Παραμύθια που θέλγουν. Δεν βρήκα σημεία αναζήτησης, αλλά βρήκα σημεία απόλαυσης. Γλώσσα ποιητική όσο επιτρέπει η αφήγηση. Και ένα πνεύμα διερεύνησης μιας εποχής αφέλειας και κοινωνικών ζυμώσεων. Και μαζί με το μυθιστόρημά του ο Perutz μένει πολύ ψηλά στον νου μου, πολύ ψηλά.

> Ο Λέο Πέρουτς (1882-1957) γεννήθηκε στην Πράγα από ευκατάστατους γονείς εβραϊκής καταγωγής. Φοίτησε σε γερμανόγλωσσα γυμνάσια της Πράγας, του Κρούμλοβ και στη συνέχεια της Βιέννης, όπου η οικογένειά του εγκαταστάθηκε το 1901. Εργάστηκε σε ασφαλιστικές εταιρείες από το 1907 ώς το 1923· έκτοτε αφοσιώθηκε στη λογοτεχνία. Τακτικός θαμώνας των περίφημων βιεννέζικων λογοτεχνικών καφέ, συναναστρεφόταν καθημερινά με πολλούς συγγραφείς και καλλιτέχνες. Την περίοδο του Μεσοπολέμου ο Πέρουτς υπήρξε ιδιαίτερα δημοφιλής συγγραφέας. Τα μυθιστορήματά του γνώρισαν ευρύτατη απήχηση, μεταφράστηκαν σε διάφορες γλώσσες και ορισμένα διασκευάστηκαν για τον κινηματογράφο και το θέατρο: "Η τρίτη σφαίρα" (1915), "Μεταξύ εννέα και εννέα" (1918), "Ο Μαρκήσιος του Βολιβάρ" (1920), "Μήλο, μηλαράκι μου, πού πας;" (1928), "Το χιόνι του Αγίου Πέτρου" (1933), "Ο Σουηδός ιππότης" (1936) κ.ά.

"Ο μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας" (1923) απέσπασε διθυραμβικές κριτικές, αλλά, λόγω της αστυνομικής πλοκής του, κατατάχθηκε από την κριτική στην ποιοτική ψυχαγωγική λογοτεχνία. Χαρακτηριστική είναι η αντίδραση του Πέρουτς, όταν ο Βάλτερ Μπένγιαμιν σύστησε σε όσους ταξιδεύουν τον "Μαιτρ της Δευτέρας Παρουσίας" ως ευχάριστο αστυνομικό ανάγνωσμα: "Δεν έγραψα ποτέ αστυνομικό μυθιστόρημα". Το 1938, μετά την προσάρτηση της Αυστρίας από τη ναζιστική Γερμανία, ο Πέρουτς μεταναστεύει στο Ισραήλ, όπου θα ζήσει μέχρι το τέλος της ζωής του. Από το 1950 και εξής επισκέπτεται ωστόσο τακτικά την Αυστρία. Το 1953 εκδόθηκε το μυθιστόρημα "Νύχτες κάτω από την πέτρινη γέφυρα" (ελλ. έκδ.: μτφρ. Ιάκωβος Κοπερτί, επιμ. Α. Περιστέρη, Πόλις, Αθήνα 1995), και το 1959, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του στο αυστριακό θέρετρο Μπαντ Ισλ, ο "Ιούδας του Λεονάρντο". Η Hilde Spiel έγραψε στη νεκρολογία της για τον Πέρουτς: "Έσβησε ένα απομεινάρι της μεγάλης παλιάς Αυστρίας". Κατά τη δεκαετία του '80 η ριζική επανεκτίμηση του έργου του από την κριτική θα αναζωπυρώσει και το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού.

Πάπισσα Ιωάννα