“Η έξωση από την κόλαση” του Robert Menasse

Πώς διαμορφώνεται μια συλλογική στάση για τις διώξεις των Εβραίων μέσα από τη λογοτεχνία; Και πώς η ιστορία επαναλαμβάνεται με άλλους όρους, αλλά πάντα με τα ίδια συμπεράσματα;

Robert Menasse “Die Vertriebung aus der Hölle” Frankfurt 2001 “Η έξωση από την κόλαση” μετ. Θ. Παρασκευόπουλος εκδόσεις Πόλις 2016

            Από τις πιο δυνατές ενάρξεις που έχω διαβάσει!!! Μέσα σε λίγες σελίδες ένα αφόρητο χαστούκι στον καθωσπρεπισμό! Ένα ισχυρό ράπισμα αλήθειας. Όταν ο Βίκτορ βρίσκεται στο εστιατόριο όπου γίνεται το reunion του σχολείου-του κι έρχεται να μιλήσει για τον εαυτό-του μπροστά στους συμμαθητές και τους πρώην καθηγητές-του, αρχίζει να παραθέτει ονόματα καθηγητών που συμμετείχαν στις ναζιστικές οργανώσεις με τον αριθμό του μητρώου του καθενός! Η συνάθροιση διαλύθηκε μέσα σε καπνό και σκόνη κι αυτός έμεινε μόνος με τη Χίλι, μία από τις συμμαθήτριές-του την οποία παλιά αγαπούσε.

            Ο Βίκτορ Αμπραβανέλ κατάγεται από τους Εβραίους της Ισπανίας κι η οικογένειά-του περιλαμβάνει μια σειρά από φημισμένους ανθρώπους. Νυν ιστορικός σκαλίζει το παρελθόν-του και γι’ αυτό παράλληλα με την τωρινή αφήγηση ξεδιπλώνεται η ιστορία του Μανέ, νεαρού κρυφοεβραίου της Λισαβόνας των αρχών του 17^ου αιώνα. Οι διώξεις και η λύσσα της Ιεράς Εξέτασης κατά των Εβραίων παραλληλίζεται συνειρμικά με τη ναζιστική θηριωδία του 20ού αιώνα. Οι δύο παράλληλες ιστορίες (τρεις αν συνυπολογίσει κανείς και την τωρινή συζήτηση με τη Χίλντεγκουντ) εναλλάσσονται, όσο ο αφηγητής Βίκτορ εξιστορεί στη Χίλι συμβάντα που τον οδήγησαν σ’ αυτή τη συνταρακτική αποκάλυψη.

            Ο μικρός Μανέ βρέθηκε μετά από την απώλεια της οικογένειάς-του σε ένα ίδρυμα Ιησουιτών, απ’ όπου αποφοιτώντας αναζητούσε, μαζί με τον πατέρα-του, τρόπο να φύγουν, για να γλιτώσουν από την πυρά. Ο δρόμος τους οδηγεί στο Άμστερνταμ κι ο Μανέ μεταλλάσσεται σε Μενασέ… Ο Βίκτορ σπουδάζει στην Αγγλία σε ένα summer school…

Στην ουσία οι δύο ιστορίες αντικατοπτρίζουν η μία την άλλη, αφού αντανακλούν κι δυο τον ίδιο τον συγγραφέα σε διαφορετικές φάσεις μιας οικογενειακής ιστορίας. Ο πρόγονος του συγγραφέα Σαμουήλ Μενασέ και ο Αυστριακός σύγχρονός του Βίκτορ Αμπραβανέλ είναι οι αντικατοπτρισμοί μιας ενιαίας φύσης, αυτής του Εβραίου, που άλλοτε και τώρα, από την Ιερή Εξέταση ή τους Ναζί, υφίσταται διώξεις και αναζητά την αλήθεια και την ταυτότητά-του. Και μάλιστα προς το τέλος του έργου συγκλίνουν, καθώς η Εσθήρ, η αδελφή του Σαμουήλ Μενασέ, παντρεύεται έναν από την οικογένεια των Αμπραβανέλ, που κατάγονταν μάλιστα από τον Δαβίδ…

            Το βιβλίο κάνει μεγάλες ωραίες καμπύλες, άλλοτε στην κορυφή με την εναρκτήρια σκηνή ή την επίσκεψη στη Βιβλιοθήκη του Βατικανού κι άλλοτε κοιλιές με μακρόσυρτες μικροϊστορίες και αναδρομές. Η ένταση αυξομειώνεται άναρχα, άρρυθμα, πολλές αδιάφορες πεδιάδες, λίγοι λόφοι με θέα, πράγμα που υποσκάπτει την πολύ καλή ιδέα της εναλλαγής. Στο μέρος που αφορά στον 17ο αιώνα θυμίζει τον δικό-μας Ζουργό στο “Σκηνές από τον βίο του Ματίας Αλμοσίνο” αλλά δεν είναι τόσο παραστατικός όσο ο Έλληνας ομότεχνός-του. Ο Menasse επιχειρεί μια διπλή πλοκή, με επίπεδα αλληλένδετα, που όντως δείχνουν συσχετισμούς και παραλληλίες… Αλλά τελικά άλλη μια ιστορία εβραιοδιώξεων πόσο λογοτεχνικά και ιδεολογικά πρόσφορη είναι;

[Οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο αντλήθηκαν από: jewsdownunder.com,  www.eca.ed.ac.uk και  atalayaenelcaucaso.wordpress.com]

Πατριάρχης Φώτιος