ΝΟΜΠΕΛ Λογοτεχνίας 1961: Ίβο Άντριτς

“Το χρονικό του Τράβνικ”

Η καθημερινότητα στη Βοσνία του 19^ου αιώνα συνάπτεται με τις διπλωματικές και πολιτικές εξελίξεις της Ευρώπης του Ναπολέοντα. Κι ο Ίβο Άντριτς φτιάχνει μια τοιχογραφία με πολλές περιγραφές και μικροϊστορίες, με σκηνικά και επεισόδια, με χρώματα και λήψεις.

 

Μπισκότο με παγωτό κρέμα: Ivan (Ivo) Andrić “Travnička hronika” 1945 (εκδόθηκε το 1962) Ίβο Άντριτς “Το χρονικό του Τράβνικ” μετ. Χ. Γκούβης εκδόσεις Καστανιώτη 2013 (επανέκδοση)

 

          Ο Ίβο Άντριτς σημάδεψε τη λογοτεχνική ιστορία του 20ού αιώνα με το εμβληματικό μυθιστόρημα “Το γεφύρι του Δρίνου”. Σ’ αυτό βλέπει τη σπειροειδή πορεία της ιστορίας, η οποία επαναλαμβάνεται γύρω από σταθερά σημεία, καθώς αλλάζουν πρόσωπα, θεσμοί και εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά η βασική νοοτροπία και κουλτούρα παραμένουν πάντα οι ίδιες. Κέντρο του έργου είναι η πόλη Βίσιενγκραντ της Βοσνίας, όπου βρίσκεται το γεφύρι του Δρίνου και στην οποία κατοικούν Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί και Εβραίοι με το ίδιο modus vivendi, όπως αυτό παρουσιάζεται σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Καθώς ο χρόνος κυλάει, κοντά τέσσερις αιώνες, και επέρχονται αλλαγές στα Βαλκάνια, εμείς βλέπουμε μόνο τα αποτελέσματά-τους σαν κυματισμοί να διαπερνούν την αργή ζωή των κατοίκων της περιοχής. Και το γεφύρι, συνεκτικός δεσμός των αισθημάτων-τους, παραμένει σημείο αναφοράς για κάθε αλλαγή στο τοπίο. Αυτή η ιστορική σάγκα μοιάζει λίγο με τον δικό-μας Πετσάλη, μαγεύει με τη ζωγραφική-του, θέτει το γεφύρι του Δρίνου στο κέντρο της ιστορίας των πολυεθνικών Βαλκανίων.

          Το κοινό σημείο με “Το χρονικό του Τράβνικ”, που γράφτηκε την ίδια περίοδο, είναι αυτή η πολύχρωμη παλέτα με την οποία σκιαγραφεί μια εποχή. Το 550σέλιδο βιβλίο, τυπωμένο μάλιστα με μικρή γραμματοσειρά, σου φαίνεται ογκώδες και βαρύ, αν τρέχεις για να δεις το παρακάτω, αλλά, αν μάθεις να βλέπεις τις αποχρώσεις και τις σκιές στον καμβά, αν δηλαδή μάθεις να βλέπεις πινελιά πινελιά τα χρώματα στην απεικόνιση, αποζημιώνεσαι με μια πλούσια σε εμπειρίες ανάγνωση.

          Έτος 1807. Περιοχή Τράβνικ Βοσνίας. Ο πρόξενος της Γαλλίας Νταβίλ γίνεται δεκτός από τον βεζίρη Μεχμέτ, αλλά όλα σ’ αυτήν την επαρχία της αυτοκρατορίας του φαίνονται μίζερα και βαριά. Μόνη-του δύναμη η δόξα του Ναπολέοντα, μόνη-του παρηγοριά η προσηνής μορφή του φιλοδυτικού Βεζίρη. Κι εκεί αρχίζουν να φαίνονται οι ραδιουργίες των Οθωμανών, οι κληρονομημένοι βυζαντινισμοί, τα παρασκήνια και ο έμμεσος τρόπος διπλωματίας, που δεν μπορεί να τα συλλάβει …Γάλλου νους. Μια πρώτη λοιπόν επισήμανση αφορά στο χάσμα που υπάρχει μεταξύ Ανατολής και Δύσης, μεταξύ της πολιτισμένης Ευρώπης και της ανατολίτισσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κι αυτό το πολιτισμικό σοκ το υφίσταται ο πρόξενος, βλέποντας άλλη νοοτροπία τόσο στον λαό όσο και στις αρχές.   

          Τα ντράβαλα εντείνονται, όταν φτάνει στην πόλη ο εκπρόσωπος του μισητού αντίπαλου δέους, ο πρόξενος της Αυστρίας. Οι ντόπιοι ουδέποτε είδαν με καλό μάτι τέτοιες κινήσεις από τις ξένες δυνάμεις αλλά κι οι πρόξενοι μεταξύ-τους δεν έδειχναν παρά αμοιβαία καχυποψία και εθνικιστική επιφυλακτικότητα.  

          Ο Άντριτς βρίσκει έτσι ευκαιρία να οργανώσει τον τοίχο με τις προσωπογραφίες-του. Μέσα στο συνονθύλευμα ανώτερων και κατώτερων αξιωματούχων, βεζίρηδων και στρατιωτικών, μεθυσμένων και βλοσυρών, λογιστών και γιατρών, αρπάζει το νήμα και πλάθει για τον καθένα απ’ αυτούς την προσωπική-του ιστορία. Με αυτόν τον τρόπο, παρελαύνουν μέσα στο πολυδαίδαλο μυθιστόρημα πολλές μορφές, οι οποίες όχι μόνο περιγράφονται με αγιογραφική ευλάβεια αλλά και εξιστορείται το παρελθόν-τους, αναλύονται οι φήμες που κυκλοφορούν γι’ αυτές και σκιαγραφούνται οι αντιδράσεις-τους σε οξυμένες καταστάσεις. Ο συγγραφέας προσεγγίζει τότε τις πολυσέλιδες συνθέσεις του 19^ου αιώνα, όταν η αφήγηση και η περιγραφή απλώνονται σαν αυτοσκοπός, όταν πορτρέτα ανθρώπων και πίνακες σκηνικών διακλαδίζονται σε όλο το έργο.

[Οι φωτογραφίες/εικόνες αντλήθηκαν από: www.devimtours.com (2 πρώτες), en.wikipedia.org και www.visitmycountry.net]

Καλή Πρωτομαγιά

Πατριάρχης Φώτιος