“Καρδιά σκύλου” του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ

Καρδιά σκύλου, μυαλό ανθρώπου: είναι πάντα ένας αποτελεσματικός συνδυασμός; Στη Σοβιετική Ένωση του 1925 μπορεί και να είναι μια τραγελαφική κατάσταση που ανατρέπει τις αναμορφωτικές διαθέσεις της εξουσίας.

 

Στιγμιαίος καφές με βότκα: Михаил Афанасьевич Булгаков “Собачье сердце” 1925 (γράφτηκε), 1968 (εκδόθηκε) Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ “Καρδιά σκύλου” μετ. Ε. Μπακοπούλου εκδόσεις Αντίποδες 2014

 

          Ο Μπουλγκάκοφ είναι ένας μικρός θρύλος, ειδικά με το κορυφαίο έργο του “Ο μαιτρ και η Μαργαρίτα”. Ζώντας το σοβιετικό καθεστώς και αρνούμενος ουσιαστικά να υποταχθεί στον σοβιετικό ρεαλισμό, που ισοπέδωνε τη γραφή προς χάρη της λαϊκής επιμόρφωσης, στην “Καρδιά σκύλου” επιχειρεί, μόλις οκτώ χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της Επανάστασης, μια σατιρική διακωμώδηση των προσπαθειών των υπευθύνων να αναμορφώσουν τον απλό άνθρωπο με …σαρωτικές παρεμβάσεις.

          Παρεμβάσεις … ή καλύτερα επεμβάσεις, δηλαδή εγχειρίσεις, σαν αυτή που υπέστη ο άμοιρος αλανόσκυλος Σάρικ. Σ’ αυτόν ο επιφανής γιατρός Πρεομπράζεφσκι έκανε μια μεταμόσχευση υπόφυσης εγκεφάλου και όρχεων, αμφότερων παρμένων από άνθρωπο, με αποτέλεσμα ο σκύλος να αρχίσει να φέρεται όπως ο προκάτοχος των οργάνων-του λαϊκός τύπος. Άρχισε να βρίζει, να φέρεται απρεπώς, να ασχημονεί, οδηγώντας το όλο πείραμα σε μια τραγελαφική φαρσοκωμωδία.

          Το κείμενο έχει δύο εμφανείς γονείς: από τη μία, η επιστημονική φαντασία και οι δυνατότητες της ιατρικής για θαύματα ή για τέρατα (βλέπε Φράνκενσταϊν αλλά και γενικότερα την αγάπη του μοντερνισμού για την ευγονική) κι από την άλλη ο Γκογκόλ με το ρώσικο χιούμορ και η καρναβαλική παράδοση που ανατρέπει την ισορροπία του κόσμου. Η μετατροπή του σκύλου Σάρικ στον κύριο Πολυγκράφ Πολυγκράφοβιτς Σάρικοφ είναι μια προσπάθεια τεχνητής αλλαγής, που αντικατοπτρίζει το ουτοπικό, επειδή είναι προϊόν επιβολής και επέμβασης, όνειρο της Σοβιετίας να αλλάξει τον απλό μουζίκο σε ευπρεπή Πολίτη μιας Σοσιαλιστικής Συνομοσπονδίας. Κι αυτό το σόλοικο κατασκεύασμα περιπαίζει με την παρουσία-του όλους τους επίδοξους αναμορφωτές, τους καθωσπρέπει Προκρούστηδες, οι οποίοι επιχειρούν χειρουργικές αλλαγές και ριζικές κοινωνικές αναμορφώσεις. Και γενικά κάθε τεχνητή επέμβαση που αλλάζει άρδην τους κανόνες της φύσης φαίνεται και είναι αναποτελεσματική, για να μην πει κανείς καταστροφική.

          Η σάτιρα συνήθως έχει συγχρονικό χαρακτήρα, αφού αφορά σε μια συγκεκριμένη περίοδο, με τα χαρακτηριστικά-της να είναι γνωστά σε όσους τη ζουν αλλά να διαφεύγουν στις επόμενες γενιές. Έτσι και ο Μπουλγκάκοφ, καυτηριάζοντας τη σοσιαλιστική ισοπεδωτική αλλαγή, γράφει ένα ευφρόσυνο μυθιστόρημα με κοινωνικές και πολιτικές παραπομπές, αλλά ο σημερινός αναγνώστης νιώθει αποξενωμένος από τα πρωταρχικά ερεθίσματα και γι’ αυτό ανίκανος να γελάσει, να προβληματιστεί και να αντιληφθεί όλο το background της καρναβαλικής γραφής-του. 

[Πρωτοδημοσιεύτηκε στις 10/3/2015 στον ιστότοπο In2life. Τις εικόνες τις δανείστηκα από: www.buzzfeed.com, www.mywebs.su, www.e-reading.club και www.dog-training-excellence.com]

Πατριάρχης Φώτιος