“ΤΟ ΝΟΥΜΕΡΟ 31328” του Ηλία Βενέζη

Όταν ο άνθρωπος βγαίνει ζωντανός από τη μανία του πολέμου, συνήθως πιστεύει σε όσα έζησε και γαλβανισμένος από τη φρίκη νιώθει την ανάγκη να τα αποτυπώσει. 

Γλυκό περγαμόντο:

Ηλίας Βενέζης

“Το νούμερο 31328”

εφ. Καμπάνα Μυτιλήνης

1924

Βιβλιοπωλείον της Εστίας

1931 

          Μετά το σοκ του Α΄ παγκοσμίου πολέμου (και κυρίως στην Ελλάδα της Μικρασιατικής καταστροφής) δημοσιεύονται μια σειρά αντιπολεμικών έργων σε όλη την Ευρώπη, το πιο γνωστό ίσως εκ των οποίων είναι το «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο» του Ρίλκε. Στα καθ’ ημάς, θυμίζω την «Ιστορία ενός αιχμαλώτου» του Στρατή Δούκα, τη «Ζωή εν τάφω» του Στράτη Μυριβήλη και τα «Ματωμένα χώματα» της Διδώς Σωτηρίου.

“Το νούμερο 31328” του Ηλία Βενέζη είναι νομίζω το πιο αντιπροσωπευτικό της φρίκης όχι μόνο του πολέμου αλλά και της μετέπειτα αιχμαλωσίας. Πρόκειται για τα βιώματα του ίδιου του συγγραφέα στα «Αμελέ ταμπουρού», τα περιβόητα τάγματα εργασίας στα οποία οδηγούνταν οι έλληνες όμηροι των Τούρκων μετά την ήττα στο μικρασιατικό μέτωπο. Το νούμερο αυτό ήταν ο αριθμός της στολής του Βενέζη και το μυθιστόρημα αποτελεί πιο πολύ μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση βιωματικού τύπου που ξεκινά από την αιχμαλωσία-του και φτάνει μέχρι την απελευθέρωσή-του.

Η πείνα, η δίψα, οι κακουχίες, ο φόβος, η ανθρώπινη εξαθλίωση και όλα τα άλλα που συνοδεύουν τη μοίρα του αιχμαλώτου περνάνε και στον αναγνώστη, που μέσω της έντονης φόρτισης συμ-πάσχει με τον ήρωα. Παράλληλα, η ελληνοτουρκική διαμάχη σε επίπεδο εθνικιστικής έξαρσης, η βίωση της ιστορίας εκ των ένδον, αλλά και η αλληλοκατανόηση των ανθρώπων, ακόμα και εχθρικών παρατάξεων, εντείνει τη μαρτυρία και θυμίζει δεινά αλλά και ανθρώπινα πάθη μέσα στη δίνη του πολέμου.

Γενικά θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει τη λογοτεχνική αξία του έργου, εφόσον η ωμή πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώρια για συγγραφικές επεμβάσεις και αισθητικές αναλύσεις. Πρόκειται ίσως για μια αυτοβιογραφία που δεν ανάγεται σε λογοτεχνικό γεγονός, καθώς η πιστότητά της εμποδίζει τον αναγνώστη να δει με ανοίκειο τρόπο την πραγματικότητα. Η αφήγηση μένει στα γεγονότα, ιδωμένα από την οπτική γωνία του αφηγητή, η γλώσσα αποτυπώνει το σύμπαν των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, η ατμόσφαιρα φωτογραφίζει το αίμα που χτυπά στις φλέβες των ζωντανών και χύνεται από τις πληγές των νεκρών. Ωστόσο, η ίδια η υφή της ιστορίας και ο τρόπος με τον οποίο αποδίδεται χαρακτηρίζεται από δραματικότητα, ενώ θα μπορούσε κανείς να διακρίνει και το τραγωδιακό στοιχείο που δεν λείπει από τη μοίρα κάθε ανθρώπου, είτε είναι νικητής είτε ηττημένος.

Το βιβλίο αποκτά έτσι οικουμενικό χαρακτήρα, εφόσον δεν αναφέρεται μονόπλευρα στους Έλληνες, ούτε μόνο στον συγκεκριμένο πόλεμο. Γίνεται μαρτυρία καθολικής φύσης που διαβάζεται σε κάθε εποχή κι ίσως από κάθε λαό, γιατί μέσα-του αντικατοπτρίζει την αγριότητα του πολέμου. Η βία, είτε είναι σωματική είτε κυρίως ψυχολογική, αφορά τον καθένα κι ο Βενέζης φροντίζει να μη μας τη δώσει με μια τεχνική σπλας, αλλά με την πειστικότητα της βιωμένης εμπειρίας. Η βία βιώνεται ως ψυχολογική μέγγενη και όχι ως θέαμα του αίματος και θρίλερ της ανθρώπινης κτηνωδίας.

Το ζητούμενο πάντα σε τέτοια βιβλία είναι κατά πόσον διαβάζονται έξω από την ιστορικότητά-τους, πόσο δηλαδή μπορούν να διαβαστούν με λογοτεχνικές αξιώσεις σε άλλη εποχή από μια γενιά που δεν έζησε αυτόν τον πόλεμο. Κι ακόμα περισσότερο αν μπορούν να διαβαστούν από έναν άλλο λαό και να περάσει διά της συγκίνησης «την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν». Γιατί, αν θεωρήσουμε ότι έχει ενταχθεί στον Νεοελληνικό Κανόνα, επειδή συνθέτει τη μεγάλη αφήγηση του Ελληνισμού, αν δηλαδή εκφράζει την ιδεολογία των χαμένων πατρίδων και δεν αποτελεί λογοτεχνική αξία, τότε έχει ιστορική και εθνική σημασία. Αν όμως μπορεί και αποτυπώνει τον ανθρώπινο πόνο της αιχμαλωσίας, τότε είναι από μόνο-του ενταγμένο στο πανανθρώπινο δράμα.

Καλό μήνα

Πατριάρχης Φώτιος