Thursday, December 01, 2011

“ΤΟ ΦΥΛΛΟ, ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΚΑΙ Τ’ ΑΓΓΕΛΙΑΣΜΑ” του Βασίλη Βασιλικού

Η δεκαετία του ’60 γέννησε πολλά καλά έργα που άλλαξαν την εικόνα της μυθιστοριογραφίας στην Ελλάδα περνώντας την ίσως για τα καλά σ’ αυτό που ονομάζουμε σήμερα σύγχρονο ελληνικό μυθιστόρημα.


Pasta Flora:
Βασίλης Βασιλικός
“ΤΟ ΦΥΛΛΟ, ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΚΑΙ Τ’ ΑΓΓΕΛΙΑΣΜΑ”
1961

          Η τριλογία απέκτησε, απ’ όσο γνωρίζω, κοινή στέγαση από τυχαίους λόγους, αφού στην αρχή τα έργα ήταν τρεις άσχετες μεταξύ-τους νουβέλες. Το βιβλίο αναδεικνύει το συγγραφικό πνεύμα, κυρίως των πρώτων χρόνων, του Βασιλικού, καθώς φαίνεται η αξία-του σε τομείς όπως η καλοδουλεμένη πλοκή, η ποιητική υποστήριξη, η ζωντανή αφήγηση, η εικονοποιητική περιγραφή, ο καθημερινός στοχασμός κ.ο.κ. Αυτό όμως που συνδέει όλα τα παραπάνω είναι ο λογοτεχνικός αρμός της αλληγορίας, η οποία δημιουργεί το κυμαινόμενο ενδιαφέρον, την αναγνωστική περιέργεια και τη μυστηριώδη ατμόσφαιρα εξόδου από την καθημερινότητα.
          “Το φύλλο” αναφέρεται στην ιστορία ενός φυτού που τοποθετήθηκε σε διαμέρισμα πολυκατοικίας και σταδιακά ρίζωσε, μπήκε σε τοίχους και πατώματα, μεγάλωσε, αντρώθηκε και κατέλαβε έτσι όλο το κτήριο. Ο αναγνώστης παρατηρεί τη γιγάντωση του φυτού και προβληματίζεται για το νόημα μιας τέτοιας αληθοφανούς αλλά μαζί και ακραίας, εξωλογικής ιστορίας.
“Το πηγάδι” αναφέρεται στην απόπειρα του Θάνου και της Μαλάμως να αντλήσουν νερό από ένα πηγάδι, το οποίο τελικά αποδεικνύεται στερεμένο. Τελικά, το πηγάδι συνδέεται με μεταφυσικά στοιχεία, ενώ στο τέλος επέρχεται ο αδόκητος θάνατος του Θάνου.
“Τ’ αγγέλιασμα” παρωδεί αφενός τις ιστορίες περί μετά θάνατον ζωής και κυρίως τη στρατιωτική ιεραρχία και πειθαρχία. Οι άγγελοι κατατάσσονται σε λόχους, τάγματα κ.ο.κ. σε μια στρατοκεντρική διάρθρωση, που οφείλει πολλά στη ρομφαία και στη στρατιωτική μορφή των αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ.
Το βιβλίο κέρδισε το βραβείο των 12, το σημαντικότερο βραβείο της εποχής, και πρόσφατα το 1997 γυρίστηκε τηλεοπτική σειρά από τον σκηνοθέτη Δημήτρη Παναγιωτάτο για την ΕΤ1. Οι τρεις νουβέλες ασχολούνται με θέματα όπως την αντίθεση φύσης και αστικού τοπίου, την αναζήτηση ταυτότητας από τον άνθρωπο, την ιεραρχία της κοινωνίας, τη μετά θάνατο ζωή, τον έρωτα κ.ο.κ.
“Το φύλλο” στηρίζεται πάνω στον εξαστισμό που θέριευε την εποχή εκείνη στην Ελλάδα και καταθέτει τους προβληματισμούς του συγγραφέα για τη δυνατότητα της φύσης να καταλάβει με έναν έμμεσο αλλά καταλυτικό τρόπο το τσιμέντο και να υπερβεί την προσπάθεια του ανθρώπου να την παραμερίσει. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο Λάζαρος, ο πρωταγωνιστής της νουβέλας, δεν συμβιβάζεται με το κοινωνικό πλαίσιο, στοιχείο που τον φέρνει πιο κοντά με το φυτό, και γενικά προσπαθεί να βρει την ταυτότητά-του, γεγονός που τον κάνει αντικοινωνικό και εν πολλοίς εχθρικό [1].
“Το πηγάδι” κινείται πάνω σε συνεχείς αντιθέσεις που ξεκινούν από τη διαφυλική σχέση άνδρα και γυναίκας, την απλότητα και την πολυπλοκότητα, την άγνοια και τη γνώση, την αγνότητα και την αμαρτία, τη ζωή και τον θάνατο κ.ο.κ. Τελικά, το αδιέξοδο είναι το επιστέγασμα, αφού πολλές συζητήσεις και προτάσεις είναι αδιέξοδες, είναι ατελέσφορες. Το πηγάδι χωρίς νερό συμβολίζει ίσως τη σημερινή ζωή που είναι άδεια, στεγνή, απονευρωμένη [2][3].
“Τ’ αγγέλιασμα” είναι πιο ευχάριστο, πιο χιουμοριστικό, στηριγμένο πάνω στην παρωδία δεδομένων τρόπων ζωής και κοινωνικής πρακτικής. Η ιδέα της ζωής στον άλλο κόσμο παρομοιάζεται με στρατόπεδο, όπου η πειθαρχία συγκρούεται με την ατομικότητα και η ιεραρχία με τη ματαιότητα μιας άλλης ζωής. Ο αναγνώστης χαίρεται το παρωδιακό πλαίσιο, γελά και προβληματίζεται, αναπηδά από τις έξυπνες ιδέες και ψάχνει να βρει το βαθύτερο νόημα στιγμών και επεισοδίων [4].
          Τρεις έξυπνες ιδέες –το πηγάδι λιγότερο- που δουλεύονται αλληγορικά και μπορούν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον αλλά και να προκαλέσουν προβληματισμό και ενδιαφέρον.

[1] Δ. Τζιόβας, “Το Φύλλο του Β. Βασιλικού. Αλληγορία, ταυτότητα και σεξουαλικότητα”, Διαβάζω (517), Απρίλιος 2011, σ. 81-85.
[2] Α. Σαχίνης, Νέοι πεζογράφοι, Εστία, 1984, 3η έκδοση, σ. 183-184.
[3] Α. Κοτζιάς, Μεταπολεμικοί πεζογράφοι, Κέδρος, 1982, σ. 214-215.
[4] Α. Σαχίνης, Νέοι πεζογράφοι, Εστία, 1984, 3η έκδοση, σ. 184-185.
 
Πατριάρχης Φώτιος

6 comments:

anagnostria said...

Καλημέρα και καλό μήνα. Να 'σαι καλά, μου θύμισες ένα απ' τα ωραία νεανικά μου διαβάσματα. Συχνά σκέφτομαι εκείνο το "φύλλο", όταν βλέπω τα βιβλία να "φυτρώνουν" γύρω μου...

Pellegrina said...

Έχω διαβάσει μονο το Φύλλο (Ήταν σε σχολικό βιβλίο) Μου ελυσες και την απορία τι σήμαινε "Αγγέλιασμα" Η γνωμη μου ειναι οτι έχει ολα αυτα τα χαρίσματα που λες και κι ακομα περισσότερα: η ταυτιση του ήρωα με το φυτο του, η "αγαπη" του, η αφοσιωση σε αυτο που μεγαλώνει αποπνικτικά, οδηγεί και σε ένα διαφορετικό νήμα συμβολισμού, με το σπιτι ως συμβολο της "ψυχής', του είναι μας. Και πολλά άλλα. Ειναι ενδιαφερον πόσο στα 1960 ο Β.Β. εγραψε κατι που τοτε ήταν πολύ συγχρονο ( και μοντερνιστικό και μοντέρνο, για να παραφράσω ενα σχολιο του Αλέξη Πανσεληνου στον Τζέιμς Τζόυς!) Μού θυμίζει από τους συγχρονους τον Δημήτρη Σωτάκη ('Θαύμα της αναπνοής')
Το Φυλλο ήταν παλιά σε σχολικό βιβλίο. θα ηθελα να ξαναπω οτι οι μαθητές έκαναν τα ευστοχότερα (αλλα και τα πιο κοινότυπα) σχόλια στη λογοτεχνία. Δεν υπάρχει σχεδόν τιποτα που να λενε οι κριτικοί και που να μην μπορούν το δουν, απλώς δεν ξερουν τις ορολογίες, τη θεωρία. Μοιάζει κλισέ, αλλα πιστευω (ακόμα!) πως ο άνθρωπος που δεν ειναι ακόμα εντελώς χαλασμένος από σίριαλ και σκυλάδικη κουλτούρα εχει την "αγνη ψυχή' να προσλάβει και να απολαύσει την καλή λογοτεχνία και τέχνη.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Να είσαι καλά, Anagnostria.
Αυτό που θα ήθελα να ξέρω είναι αν το βιβλίο είναι όντως διαχρονικό ή απλώς άγγιξε παλιότερες γενιές αναγνωστών, όπως τις δικές-μας, και τώρα είναι ξεχασμένο.
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Pellegrina,
και εμένα μου είχε αρέσει πιο πολύ το Φύλλο, επειδή βρήκα πολύ έξυπνη την ιδέα αλλά και την πραγμάτωσή-της: ένα φυτό απλώνεται σε όλη την πολυκατοικία, γιατί απλά η φύση δεν μπορεί να τιθασευτεί από τον άνθρωπο.
Την καλημέρα-μου
Πατριάρχης Φώτιος

Johnny Panic said...

Κι εγώ μόνο το "Φύλλο" έχω διαβάσει,εδώ και αρκετά χρόνια,αλλά θυμάμαι ότι το είχα εκλάβει περισσότερο σαν έναν ψυχαναλυτικής εικονοπλασίας εφιάλτη,μια φυτική εξάπλωση που προκαλεί τριγμούς στο κλειστό οικοδόμημα του ατόμου,σαν απειλητική εισβολή του έξω στο μέσα(βλ.το καφκικό Κτίσμα).Βέβαια και αυτή η "οικολογική" ανάγνωση ωραία είναι,μου θυμίζει και λίγο κάτι πίνακες του Μαξ Ερνστ(τι ωραίος ο Ερνστ!),με τη φύση να ανακτά την (παγερή!) κυριαρχία της.
Πάντως αυτό που λέει η Πελεγκρίνα,αν και φαίνεται ρομαντικό,μάλλον ρεαλιστικό είναι. Π.χ. αυτό με τη στρατιωτική ιεραρχία των Αγγέλων θυμάμαι να το παρατηρεί ένας συμμαθητής μου στο Γυμνάσιο.Μάλιστα είχε ρωτήσει πώς παίρνουν προαγωγή! (έξαλλος ο καθηγητής θρησκευτικών)

Pellegrina said...

Δεν ειναι καθόλου ρομαντικό: ΔΕΝ εννοω το συνολο των μαθητών, αντιθετως εννοω μάλλον λίγους (Δυστυχώς οι εξυπνοι -και περιεργοι- άνθρωποι ειναι λιγοι. Ας δεχτούμε οτι ειναι θεμα συνθηκών..) Γι αυτους τους λιγους λοιπόν ισχυει απόλυτα: αυτά τα λίγα παιδιά τα βρίσκουν όλα, και μαλιστα δεν το θεωρούν και τιποτα σπουδαίο. Απλως δεν τα διατυπώνουν περισπούδαστα