“ΤΟ ΦΥΛΛΟ, ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΚΑΙ Τ’ ΑΓΓΕΛΙΑΣΜΑ” του Βασίλη Βασιλικού

Η δεκαετία του ’60 γέννησε πολλά καλά έργα που άλλαξαν την εικόνα της μυθιστοριογραφίας στην Ελλάδα περνώντας την ίσως για τα καλά σ’ αυτό που ονομάζουμε σήμερα σύγχρονο ελληνικό μυθιστόρημα.

Pasta Flora:

Βασίλης Βασιλικός
“ΤΟ ΦΥΛΛΟ, ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΚΑΙ Τ’ ΑΓΓΕΛΙΑΣΜΑ”
1961

          Η τριλογία απέκτησε, απ’ όσο γνωρίζω, κοινή στέγαση από τυχαίους λόγους, αφού στην αρχή τα έργα ήταν τρεις άσχετες μεταξύ-τους νουβέλες. Το βιβλίο αναδεικνύει το συγγραφικό πνεύμα, κυρίως των πρώτων χρόνων, του Βασιλικού, καθώς φαίνεται η αξία-του σε τομείς όπως η καλοδουλεμένη πλοκή, η ποιητική υποστήριξη, η ζωντανή αφήγηση, η εικονοποιητική περιγραφή, ο καθημερινός στοχασμός κ.ο.κ. Αυτό όμως που συνδέει όλα τα παραπάνω είναι ο λογοτεχνικός αρμός της αλληγορίας, η οποία δημιουργεί το κυμαινόμενο ενδιαφέρον, την αναγνωστική περιέργεια και τη μυστηριώδη ατμόσφαιρα εξόδου από την καθημερινότητα.

          “Το φύλλο” αναφέρεται στην ιστορία ενός φυτού που τοποθετήθηκε σε διαμέρισμα πολυκατοικίας και σταδιακά ρίζωσε, μπήκε σε τοίχους και πατώματα, μεγάλωσε, αντρώθηκε και κατέλαβε έτσι όλο το κτήριο. Ο αναγνώστης παρατηρεί τη γιγάντωση του φυτού και προβληματίζεται για το νόημα μιας τέτοιας αληθοφανούς αλλά μαζί και ακραίας, εξωλογικής ιστορίας.

“Το πηγάδι” αναφέρεται στην απόπειρα του Θάνου και της Μαλάμως να αντλήσουν νερό από ένα πηγάδι, το οποίο τελικά αποδεικνύεται στερεμένο. Τελικά, το πηγάδι συνδέεται με μεταφυσικά στοιχεία, ενώ στο τέλος επέρχεται ο αδόκητος θάνατος του Θάνου.

“Τ’ αγγέλιασμα” παρωδεί αφενός τις ιστορίες περί μετά θάνατον ζωής και κυρίως τη στρατιωτική ιεραρχία και πειθαρχία. Οι άγγελοι κατατάσσονται σε λόχους, τάγματα κ.ο.κ. σε μια στρατοκεντρική διάρθρωση, που οφείλει πολλά στη ρομφαία και στη στρατιωτική μορφή των αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ.

Το βιβλίο κέρδισε το βραβείο των 12, το σημαντικότερο βραβείο της εποχής, και πρόσφατα το 1997 γυρίστηκε τηλεοπτική σειρά από τον σκηνοθέτη Δημήτρη Παναγιωτάτο για την ΕΤ1. Οι τρεις νουβέλες ασχολούνται με θέματα όπως την αντίθεση φύσης και αστικού τοπίου, την αναζήτηση ταυτότητας από τον άνθρωπο, την ιεραρχία της κοινωνίας, τη μετά θάνατο ζωή, τον έρωτα κ.ο.κ.

“Το φύλλο” στηρίζεται πάνω στον εξαστισμό που θέριευε την εποχή εκείνη στην Ελλάδα και καταθέτει τους προβληματισμούς του συγγραφέα για τη δυνατότητα της φύσης να καταλάβει με έναν έμμεσο αλλά καταλυτικό τρόπο το τσιμέντο και να υπερβεί την προσπάθεια του ανθρώπου να την παραμερίσει. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο Λάζαρος, ο πρωταγωνιστής της νουβέλας, δεν συμβιβάζεται με το κοινωνικό πλαίσιο, στοιχείο που τον φέρνει πιο κοντά με το φυτό, και γενικά προσπαθεί να βρει την ταυτότητά-του, γεγονός που τον κάνει αντικοινωνικό και εν πολλοίς εχθρικό [1].

“Το πηγάδι” κινείται πάνω σε συνεχείς αντιθέσεις που ξεκινούν από τη διαφυλική σχέση άνδρα και γυναίκας, την απλότητα και την πολυπλοκότητα, την άγνοια και τη γνώση, την αγνότητα και την αμαρτία, τη ζωή και τον θάνατο κ.ο.κ. Τελικά, το αδιέξοδο είναι το επιστέγασμα, αφού πολλές συζητήσεις και προτάσεις είναι αδιέξοδες, είναι ατελέσφορες. Το πηγάδι χωρίς νερό συμβολίζει ίσως τη σημερινή ζωή που είναι άδεια, στεγνή, απονευρωμένη [2][3].

“Τ’ αγγέλιασμα” είναι πιο ευχάριστο, πιο χιουμοριστικό, στηριγμένο πάνω στην παρωδία δεδομένων τρόπων ζωής και κοινωνικής πρακτικής. Η ιδέα της ζωής στον άλλο κόσμο παρομοιάζεται με στρατόπεδο, όπου η πειθαρχία συγκρούεται με την ατομικότητα και η ιεραρχία με τη ματαιότητα μιας άλλης ζωής. Ο αναγνώστης χαίρεται το παρωδιακό πλαίσιο, γελά και προβληματίζεται, αναπηδά από τις έξυπνες ιδέες και ψάχνει να βρει το βαθύτερο νόημα στιγμών και επεισοδίων [4].

          Τρεις έξυπνες ιδέες –το πηγάδι λιγότερο- που δουλεύονται αλληγορικά και μπορούν να κεντρίσουν το ενδιαφέρον αλλά και να προκαλέσουν προβληματισμό και ενδιαφέρον.

[1] Δ. Τζιόβας, “Το Φύλλο του Β. Βασιλικού. Αλληγορία, ταυτότητα και σεξουαλικότητα”, Διαβάζω (517), Απρίλιος 2011, σ. 81-85.
[2] Α. Σαχίνης, Νέοι πεζογράφοι, Εστία, 1984, 3^η έκδοση, σ. 183-184.
[3] Α. Κοτζιάς, Μεταπολεμικοί πεζογράφοι, Κέδρος, 1982, σ. 214-215.
[4] Α. Σαχίνης, Νέοι πεζογράφοι, Εστία, 1984, 3^η έκδοση, σ. 184-185.
 

Πατριάρχης Φώτιος