“Rewind” της Μαρίας Ξυλούρη

Οι μικρές λίστες του περιοδικού «Διαβάζω» αντικατοπτρίζουν, κατά τη γνώμη-μου, ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει κάθε χρονιά η Ελλάδα στον τομέα της λογοτεχνίας, ασχέτως αν η τελική επιλογή είναι ή όχι η ευστοχότερη. Και ειδικά για τους πρωτοεμφανιζόμενους συγγραφείς η ανάδειξή-τους αποτελεί πολλαπλά ωφέλιμο αποτέλεσμα, καθώς αυτοί δεν έχουν ένα αναγνωρισμένο όνομα που να  λειτουργεί ως lead in για το έργο-τους.

Espresso macchiato:

Μαρία Ξυλούρη

“Rewind”

εκδόσεις Καλέντη

2009

            Η εικοσιοκτάχρονη Μαρία Ξυλούρη (26 όταν κυκλοφόρησε το πρώτο-της έργο) αφήνει ελπίδες για ένα ανιόν μέλλον. Το μυθιστόρημά-της δείχνει ότι έχει αφομοιώσει τα διδάγματα του είδους και ότι μπορεί να εμβαθύνει, εφόσον βελτιώσει τη γραφή-της, ξεκινώντας από μια εδραία βάση.

            Αυτή η βάση έγκειται πρώτιστα στην άρτια χρήση της γλώσσας, μιας γλώσσας γραμμένης ώστε να αποδίδει κάθε στιγμή την κατάσταση και την ψυχολογία των προσώπων-της. Παρά τις ξενικές-της επιδράσεις που φαίνονται στα διάσπαρτα αγγλικά μότο, τα ελληνικά-της παρακολουθούν χωρίς ατέλειες την αφηγηματική πορεία και δεν προβληματίζουν πλην ελαχίστων περιπτώσεων [λ.χ. το ομιλών (αντί ομιλούν) κώμα, σελ. 79] τον αναγνώστη. Ειδικά στους διαλόγους το ύφος διατηρεί την αμεσότητα και την ευκρίνεια, χωρίς να φαίνεται στημένο και καλουπωμένο. Σκέψη και φυσικότητα, σαφήνεια και ευφράδεια, έστω κι αν η προφορικότητα δεν επιδιώκεται, πετυχαίνουν τον στόχο-τους. Θα μπορούσα να προτείνω δειλά ένα μεγαλύτερο ρίσκο ώστε να γίνει η γλώσσα-της πιο αξιομνημόνευτη.

            Ένα δεύτερο θετικό είναι σίγουρα τα μικρά κεφάλαια στα οποία από τη μία χτίζεται σταδιακά η δομή του έργου, με επεισόδια και συναντήσεις προσώπων και από την άλλη αναδεικνύονται οι σκέψεις και η ψυχοσύνθεση των προσώπων. Ειδικά ο Πέτρος, το πρωταγωνιστικό πρόσωπο, που διχάζεται ανάμεσα στην αγάπη για την πεθαμένη μάνα-του και την προσπάθεια να καταλάβει (δικαιολογήσει ή κατηγορήσει) τον πατέρα-του, εκδηλώνει σε τεχνηέντως δυνατές αυξομειώσεις τη συναισθηματική-του κατάσταση. Εύστοχο κρίνεται το εύρημα με τη φιμωμένη συγκάτοικο αλλά και οι εναλλαγές στην οπτική γωνία μεταξύ Πέτρου και Δέσποινας, της ξαδέλφης-του, τη στιγμή που θα αποκαλύπτονταν μερικά βασικά σημεία, για να κατανοήσει ο πρώτος τι συνέβη όταν σκοτώθηκε η μητέρα-του.

            Αυτό που εξακολουθεί –και σε αυτό αλλά και σε άλλα ανάλογα βιβλία- να με προβληματίζει είναι η αναγωγή του ιδιωτικού σε σημαντικό και του οικογενειακού σε μείζον. Η κατάρρευση λόγω του μεταμοντερνισμού των «μεγάλων αφηγήσεων» έφερε ένα τεράστιο ρεύμα ιδιωτικών ιστοριών που προβάλλονται ως δίοδοι θέασης του κόσμου, χωρίς ωστόσο να μπορεί κανείς να δει σ’ αυτές ή πίσω από αυτές μια ευρύτερη προβληματική. Για να εξηγηθώ, οφείλω να δώσω σύντομα την υπόθεση: ο πατέρας του Πέτρου μετά τον θάνατο της πρώτης-του γυναίκας και μητέρας του κεντρικού χαρακτήρα παντρεύεται μια φίλη-του, η οποία ωστόσο περιέρχεται για πολύ καιρό σε κώμα. Όταν τελικά πεθαίνει, εγείρονται ερωτήματα για το ποια αγάπησε περισσότερο, πώς πέθανε η πρώτη σύζυγός-του κ.ο.κ. Ο Πέτρος λειτουργεί σε ένα δεύτερο επίπεδο παράλληλο με το επίπεδο του πατέρα-του ανάμεσα στην πρώην κοπέλα-του, στην αιώνια φίλη-του και στις ξαδέλφες-του, αναζητώντας απαντήσεις στα ερωτήματά-του.

            Η Ξυλούρη επιλέγει την αργή εξέλιξη της ιστορίας-της, με έμφαση στο ψυχολογικό και εν μέρει στο φιλοσοφικό, με παρακολούθηση πιο πολύ της εσωτερικότητας των προσώπων-της παρά της εξωτερικής δράσης, η οποία ωστόσο δεν λείπει. Ακριβώς γι’ αυτό δεν βουλιάζει σε έναν κυκεώνα σκέψεων και θολής συναισθηματικότητας, αλλά βουτά τον αναγνώστη στα διλήμματα του Πέτρου και στην ιδιαιτερότητα της τραγικής κατάστασης την οποία υπομένει ο πατέρας-του. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει: είναι ικανή μια τέτοια περιπτωσιολογική κατάσταση να δουλέψει στο μυαλό του αναγνώστη και μετά το τέλος του έργου; Μπορεί κανείς να δει στα διλήμματα αυτά ευρύτερες στάσεις ζωής ή τραγωδιακές επιλογές που να φωτίσουν το «είναι» με άλλον τρόπο;

            Κατά τη γνώμη-μου όχι. Αυτό αφήνει τη γεύση μιας γενναίας συγγραφικής προσπάθειας, η οποία όμως μένει στο πρωτολειακό-της βάπτισμα, χωρίς να ανοιχτεί περισσότερο από την ακτή. Αυτό που εύχομαι, λοιπόν, στη συγγραφέα (αφού την ευχαριστήσω ξανά που μου εμπιστεύτηκε το έργο-της) είναι να κρατήσει ως περιουσία όσα θετικά αποτιμηθούν και να προχωρήσει στα επόμενα βιβλία-της σε μια τολμηρή απεικόνισης της ζωής.

Πατριάρχης Φώτιος