“Η ξυπόλυτη των Αθηνών” της Φιλομήλας Λαπατά

Πώς καταλαβαίνεις ότι έπεσες πάνω σε ένα μπεστ-σέλλερ; Ποια είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά που κάνουν ένα βιβλίο ρομάντζο, εύκολο ευπώλητο ή ποιοτικό μυθιστόρημα;

Γαλλικός με άρωμα φιστίκι:

Φιλομήλα Λαπατά

“Η ξυπόλυτη των Αθηνών”

εκδόσεις Καστανιώτη

2010

            Αυτό καθεαυτό το βιβλίο δεν με άγγιξε και δεν θέλω να το σχολιάσω σε βάθος. Το έφερε στο σπίτι η ανιψιά-μου, έφηβη κόρη της αδελφής-μου που μένει στον κάτω όροφο, βιβλιοφάγος και δείγμα μέχρις ενός σημείου των αναγνωστικών γούστων της νεολαίας. Δεν ξέρω αν ανήκει στην κατηγορία των εύκολων αναγνωσμάτων, ούτε αν η επιλογή-του στη μικρή λίστα των Βραβείων Αναγνωστών λέει κάτι για την αξία-του.

            Πιο πολύ εγώ προβληματίστηκα πάνω στο αν είναι ή δεν είναι μπεστ-σέλλερ ευρείας μάζας και ως εκ τούτου ποια είναι τα χαρακτηριστικά που ορίζουν την ενδιάμεση γραμμή, αν υπάρχουν. Το ότι είναι γραμμένο από γυναίκα φυσικά δεν μου λέει τίποτα αρνητικό για το ποιόν-του (κάθε άλλο, αφού τα τελευταία είκοσι χρόνια στην αφρόκρεμα της ελληνικής παραγωγής ανήκουν πιο πολλές γυναίκες παρά άνδρες!). Ούτε θα το ενέτασσα 100% στη ροζ λογοτεχνία, αφού, όπως λέει η Εύα Στάμου στην www.bookpress.gr, εκεί ανήκουν μυθιστορήματα “που εστιάζουν σε θέματα ερωτικών σχέσεων αναπαράγοντας ρομαντικά στερεότυπα, απευθυνόμενα στο "συναίσθημα" του αναγνωστικού τους κοινού, το οποίο είναι κατεξοχήν γένους θηλυκού.” (8.9.2010).

            Ωστόσο, μέσα στο μυαλό-μου κλωθογύριζε η σκέψη πως η εύκολη λογοτεχνία μπορεί να είναι τερπνή χωρίς να είναι ροζ, μπορεί να απευθύνεται σε ένα κοινό που θέλει να ξεφύγει χωρίς να σκεφτεί, που θέλει να ταυτιστεί με τον ήρωα/ηρωίδα χωρίς να γίνει αυτός/αυτή τύπος της ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας, μπορεί να απευθύνεται στο συναίσθημα με έμφαση σε μια καθημερινή μορφή συγκίνησης και προσωπικής δικαίωσης. Το εύκολο βιβλίο δεν είναι ίσως κακό στη γλώσσα: ίσα ίσα που διαθέτει πλούσιο λόγο, συχνά εικονοποιητικό και συνυποδηλωτικό, που αρέσκεται σε γλωσσικούς ακκισμούς, χωρίς να φτάνει στα άκρα, αλλά άλλοτε με τη ρομαντική ποιητικότητα κι άλλοτε με τη ρεαλιστική ακρίβεια κάνει την ανάγνωση πιο βατή. Δεν είναι επίσης κακό στις περιγραφές: το στήσιμο μιας σκηνής, η απόδοση των λεπτομερειών, η αναπαραστατική δύναμη της γλώσσας, η αποτύπωση της ατμόσφαιρας κ.ο.κ. είναι προτερήματα που το κάνουν αγαπητό, αφού ο αναγνώστης/η αναγνώστρια θέλγεται από το ζωντανό περίβλημα της δράσης, από την πλούσια εικονοποιία της αφήγησης, ώστε να μπορεί να τα αναπαραστήσει σαν πίνακα ζωγραφικής μπροστά-του/της.

Από την άλλη, η εναλλαγή της τύχης των ηρώων/ηρωίδων είναι βασικό μοτίβο, αφού έτσι τα έργα αυτά κερδίζουν την προσοχή των αναγνωστών/αναγνωστριών. Η φτωχή αλλά καλή κοπέλα που τελικά παντρεύεται έναν πλούσιο, ο δυνατός άνδρας που εντέλει τιμωρείται από τη μοίρα, η μπουχτισμένη σύζυγος που βρίσκει τον ιδανικό εραστή και έπειτα ίσως πάλι ξαναγυρίζει στον άντρα-της, είναι μερικά από τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα των έργων αυτών, φυσικά με τις παραλλαγές-τους. Το κυρίαρχο πάντως είναι πως παρουσιάζουν τα επεισόδιά-τους με τη στερεοτυπική ανάπλαση των φύλων, των τάξεων, των επαγγελμάτων.

Το βιβλίο της Λαπατά δεν είναι μάλλον τυπικό μπεστ-σέλλερ, αλλά επειδή πιθανόν δεν πρόκειται να διαβάσω μελλοντικά ένα τέτοιο, βρήκα ευκαιρία (και με τη μικρή πείρα από παλιότερες αναγνώσεις) να σταθώ εδώ και να σταθμίσω στη ζυγαριά τα χαρακτηριστικά που φλερτάρουν με το είδος.

“Η ξυπόλυτη των Αθηνών” είναι μια τοιχογραφία της μπελ επόκ στα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν το ξεπεσμένο σπίτι των Χρυσολωράδων αναγκάζεται να παντρέψει την κόρη-του με τον «καρβουνιάρη» πλην νεόπλουτο Ζακυνθινό, αν δεν κάνω λάθος. Οι μεν δίνουν το αρχοντικό όνομα, ο δε τον πλούτο. Τελικά η νεαρή τον αγαπά και το συνοικέσιο δεν είναι μοιραίο. Όλα όσα είπα παραπάνω τα είδα στο μυθιστόρημα. Μπορώ να πω με δυο λόγια ότι είναι καλογραμμένο, ότι εικονογραφεί με ενάργεια τις σκηνές και τα σκηνικά, τα αρχοντικά και τις λεπτομέρειές-τους, τα φορέματα και την ατμόσφαιρα. Η ιστορία κυλάει αργά, αλλά τα συναισθήματα ξεχειλίζουν και η συνολική σύλληψη πιο πολύ αρθρώνει τη ρομαντική εσάνς του προ εκατονταετίας κλεινού άστεως παρά τον σύγχρονο προβληματισμό του Νεοέλληνα. Εκτός κι αν αναφέρεται σε συγκεκριμένο κοινό…

Πατριάρχης Φώτιος