Saturday, November 13, 2010

“Τελευταίο έρχεται το κοράκι” του Ίταλο Καλβίνο

Ποιος είναι στ’ αλήθεια ο Ιταλός συγγραφέας; Ο μεταμοντέρνος παιγνιώδης πεζογράφος της OuLiPo που αρέσκεται να μπαινοβγαίνει στην αφήγηση σαν παραμυθάς που παίζει με τις ιστορίες του ή ο ρεαλιστής (;) διηγηματογράφος των αρχών της σταδιοδρομίας του;
Frio:
Italo Calvino
“Ultimo viene il corvo”
1949
Ίταλο Καλβίνο
“Τελευταίο έρχεται το κοράκι”
μετ. Α. Χρυσοστομίδης
εκδόσεις Καστανιώτη
2010

       Η αλήθεια είναι ότι σε συλλογές, όπως αυτή, γραμμένη το 1949 ή όπως “Οι δύσκολοι έρωτες”, που κυκλοφόρησαν το 1958 (δείτε την ανάρτηση 30.12.2008), δεν βλέπει εύκολα κανείς το παιχνίδισμα με την ίδια τη γραφή και τον αναγνώστη. Στην ουσία πρέπει κανείς να ξεχάσει το γνωστό αφηγηματικό στυλ του Καλβίνο και να αποφασίσει ότι θα διαβάσει πιο συμβατικές ιστορίες.
       Τότε, και μόνο τότε, θα απολαύσουμε όχι μόνο ένα ύφος που δείχνει αριστοτεχνική αντίληψη του χώρου αλλά και των κινήσεων των προσώπων, πινελιές που μαρτυρούν ματιές αλλά και περιγραφές που αναδεικνύουν τραγικές γωνιές και επικίνδυνες καμπές. Ακόμη περισσότερο θα μαγευτούμε από τις ώριμες ιστορίες, που δεν εξελίσσονται κινηματογραφικά αλλά δεν τους λείπει και η δράση, που δεν καλπάζουν με ελιγμούς και αιφνιδιασμούς, αλλά δεν στερούν από τον αναγνώστη την περιέργεια και το ενδιαφέρον.
       Η συλλογή θα μπορούσε κάλλιστα να ονομαστεί «Το παιχνίδι με τον θάνατο», αφού τα διηγήματα είναι βγαλμένα από τον πόλεμο και ως εκ τούτου αποτυπώνουν, σαν φωτογραφίες της στιγμής, στιγμιότυπα από έναν πόλεμο που άφησε έντονα τα ίχνη-του στις φτωχές κοινωνίες της Ιταλίας αλλά και στη συνείδηση όσων τον βίωσαν. Ο Καλβίνο δεν επιλέγει ιστορίες ορατής τραγικότητας, που να γέμουν θρήνου και οδυρμού, ούτε ηρωισμού που να κάνουν τον άνθρωπο να επαίρεται ή να συγκινείται ανάλογα, με βάση τις πολεμικές κορώνες ή τις εθνικές κορωνίδες.
       Η μεστή ουσία των διηγημάτων είναι αυτό το παιχνίδι με τον θάνατο που τελικά αποδεικνύεται πιο ισχυρός, όσο κι αν ο ανυποψίαστος χαρακτήρας –και μαζί κι ο ανίδεος αναγνώστης- θα πιστέψει στο happy end ή στη δύναμη του ανθρώπινου μυαλού. Στο ομώνυμο διήγημα ο στρατιώτης θα απειληθεί από έναν μικρό μπόμπιρα, ο οποίος όμως σκοτώνει με ακρίβεια έμπειρου σκοπευτή ό,τι πετάει στον ουρανό και στο τέλος αντί για το κοράκι θα σκοτώσει τον στρατιώτη που θέλησε να δει γιατί δεν σημάδεψε το προκλητικά μαύρο πουλί στον αέρα. Ο θάνατος παραφυλάει είτε μέσα στη νύχτα είτε στο ναρκοπέδιο που δεν μπορεί κανείς να το αψηφήσει πιστεύοντας στις δυνάμεις του.
        Άλλοτε πάλι ο θάνατος είναι μια ψευδαίσθηση του νου, μια εσωτερική απειλή, που κάνει τον άνθρωπο να φοβάται παρά να κινδυνεύει, να τρώγεται παρά πραγματικά να απειλείται, όπως στο “Φόβος στο μονοπάτι”. Γενικά ο θάνατος εμφανίζεται σε ένα συνεχές κρυφτό από το οποίο, ενώ φαίνεται πως εύκολα θα γλιτώσει κανείς, στο τέλος συναντά το μοιραίο σε ένα ψυχολογικό παιχνίδι, όπως στο “Δρόμο για το αρχηγείο” όπου ο πρωταγωνιστής οδηγείται μέσα από το δάσος στο αρχηγείο για μια τυπική ανάκριση αλλά στην πορεία εκτελείται από τον φρουρό του που ως τότε τον καθησύχαζε φιλικά.
         Θα μπορούσα να συνεχίσω να καταγράφω μεμονωμένα διηγήματα που ξεχωρίζουν αλλά αυτό που πρέπει να μοιραστώ μαζί-σας είναι πιο πολύ η δύναμη του Καλβίνο να στήνει στους ήρωές-του ψυχολογικές παγίδες και σταδιακά να δείχνει πόσο μάταιος είναι ο καθησυχασμός, όταν ο πόλεμος μαίνεται, όταν ο άνθρωπος είναι ο στόχος όχι τόσο των αντιπάλων όσο της μοιραίας υποταγής στο ανέφικτο.
Πατριάρχης Φώτιος

8 comments:

ναυτίλος said...

Φίλε Φώτιε... αν και το Κοράκι δεν το έχω διαβάσει ακόμη. Δεν το έχω καν πάρει! Γεγονός πρωτοφανές για τις βιβλιοσυνήθειές μου και μάλιστα για τόσο αγαπημένο μου συγγραφέα. Ευτυχώς μόλις επέστρεψα από την καθιερωμένη μου σαββατιάτικη βιβλιότσαρκα στο κέντρο κι έτσι απέφυγα τον πειρασμό. Ωστόσο ενέδωσα σε ένα σωρό άλλους...Κουτσί(Μεταίχμιο), Οικονόμου (Πόλις)- περιμένω κι από σένα κάποια ανάρτηση γι' αυτόν..., την ομορφιά της λίστας του Έκο-χάρμα οφθαλμών... αλλά αρκετά... κράτησα και λίγα λεφτά για τις γιορτές.
Α, να μην ξεχάσω... Αόρατες πόλεις και πάλι Αόρατες πόλεις... ένα από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία του Καλβίνο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε Ναυτίλε,
Καλβίνο και πάλι Καλβίνο, προσυπογράφω.
Ωστόσο, υπάρχουν δύο Καλβίνο, ο πρώιμος, που γεμίζει τα διηγήματά-του με υπαρξιακές αναφορές, κι ο μεταγενέστερος που πειραματίζεται με τη γραφή και ανατρέπει αναγνωστικές συνήθειες και ευκολίες. Οι "Αόρατες πόλεις" ανήκουν μαζί με άλλα αγαπημένα έργα στη δεύτερη κατηγορία, την οποία προτιμώ, χωρίς να με δυσαρεστεί η πρώτη.
Όσο για τον Χρήστο Οικονόμου, έχω ήδη αναρτήσει: δες το ποστ της 16ης Ιουλίου 2010 και το ξανασυζητάμε.
Καλές αναγνώσεις
Πατριάρχης Φώτιος

ναυτίλος said...

Μόλις διάβασα την ανάρτηση.Έξοχα! Απ' ό,τι φαίνεται πρέπει να έκανα καλή επιλογή. Θα τα ξαναπούμε μόλις το διαβάσω... Πάντως λέω να το κάνω σύντομα και να μην περιμένω καμιά εικοσαριά χρόνια...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Πάντως για τον Καλβίνο έχουν περάσει πολλά χρόνια και ευτυχώς μεταφράζονται συνεχώς τα έργα-του.
Πατριάρχης Φώτιος

Johnny Panic said...

Το έχω σημειώσει στη λίστα των μελλοντικών αναγνωσμάτων μου και θέλω πολύ να το διαβάσω! Με αφορμή την ανάρτηση,το κοράκι πήδηξε μερικές θεσούλες εγγύτερα,άρα δεν έρχεται τελευταίο. Υπέροχες οι Αόρατες Πόλεις,αλλά επειδή γούστα είναι αυτά,εγώ είμαι ερωτευμένος με τον Καλβίνο των ερώτων κι επομένως είμαι σίγουρος ότι θα ενθουσιαστώ και με αυτή τη συλλογή.

ΥΓ: Το διήγημα "η περιπέτεια ενός αναγνώστη",σημείο αναφοράς για την κοινότητα των βιβλιόφιλων...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Johnny,
όντως γούστα είναι αυτά.
Το συγκεκριμένο έργο δεν έχει πολύ έρωτα, αφού κυριαρχεί ο θάνατος. Ωστόσο, είναι γραμμένο σ' αυτό το κλίμα της ανθρώπινης τραγικότητας και της συναισθηματικής φόρτισης.
Πατριάρχης Φώτιος

Johnny Panic said...

Πατριάρχη,εμένα μου είχε αρέσει που ούτε οι "Δύσκολοι έρωτες" είχαν πολύ έρωτα... :)

Πάπισσα Ιωάννα said...

ΟΚ., Johnny.
Κατάλαβα τι σου αρέσει. Μάλλον θα σου αρέσει συνεπώς και το "Κοράκι".
Πατριάρχης Φώτιος