“Τελευταίο έρχεται το κοράκι” του Ίταλο Καλβίνο

Ποιος είναι στ’ αλήθεια ο Ιταλός συγγραφέας; Ο μεταμοντέρνος παιγνιώδης πεζογράφος της OuLiPo που αρέσκεται να μπαινοβγαίνει στην αφήγηση σαν παραμυθάς που παίζει με τις ιστορίες του ή ο ρεαλιστής (;) διηγηματογράφος των αρχών της σταδιοδρομίας του;

Frio:

Italo Calvino

“Ultimo viene il corvo”

1949

Ίταλο Καλβίνο

“Τελευταίο έρχεται το κοράκι”

μετ. Α. Χρυσοστομίδης

εκδόσεις Καστανιώτη

2010

       Η αλήθεια είναι ότι σε συλλογές, όπως αυτή, γραμμένη το 1949 ή όπως “Οι δύσκολοι έρωτες”, που κυκλοφόρησαν το 1958 (δείτε την ανάρτηση 30.12.2008), δεν βλέπει εύκολα κανείς το παιχνίδισμα με την ίδια τη γραφή και τον αναγνώστη. Στην ουσία πρέπει κανείς να ξεχάσει το γνωστό αφηγηματικό στυλ του Καλβίνο και να αποφασίσει ότι θα διαβάσει πιο συμβατικές ιστορίες.

       Τότε, και μόνο τότε, θα απολαύσουμε όχι μόνο ένα ύφος που δείχνει αριστοτεχνική αντίληψη του χώρου αλλά και των κινήσεων των προσώπων, πινελιές που μαρτυρούν ματιές αλλά και περιγραφές που αναδεικνύουν τραγικές γωνιές και επικίνδυνες καμπές. Ακόμη περισσότερο θα μαγευτούμε από τις ώριμες ιστορίες, που δεν εξελίσσονται κινηματογραφικά αλλά δεν τους λείπει και η δράση, που δεν καλπάζουν με ελιγμούς και αιφνιδιασμούς, αλλά δεν στερούν από τον αναγνώστη την περιέργεια και το ενδιαφέρον.

       Η συλλογή θα μπορούσε κάλλιστα να ονομαστεί «Το παιχνίδι με τον θάνατο», αφού τα διηγήματα είναι βγαλμένα από τον πόλεμο και ως εκ τούτου αποτυπώνουν, σαν φωτογραφίες της στιγμής, στιγμιότυπα από έναν πόλεμο που άφησε έντονα τα ίχνη-του στις φτωχές κοινωνίες της Ιταλίας αλλά και στη συνείδηση όσων τον βίωσαν. Ο Καλβίνο δεν επιλέγει ιστορίες ορατής τραγικότητας, που να γέμουν θρήνου και οδυρμού, ούτε ηρωισμού που να κάνουν τον άνθρωπο να επαίρεται ή να συγκινείται ανάλογα, με βάση τις πολεμικές κορώνες ή τις εθνικές κορωνίδες.

       Η μεστή ουσία των διηγημάτων είναι αυτό το παιχνίδι με τον θάνατο που τελικά αποδεικνύεται πιο ισχυρός, όσο κι αν ο ανυποψίαστος χαρακτήρας –και μαζί κι ο ανίδεος αναγνώστης- θα πιστέψει στο happy end ή στη δύναμη του ανθρώπινου μυαλού. Στο ομώνυμο διήγημα ο στρατιώτης θα απειληθεί από έναν μικρό μπόμπιρα, ο οποίος όμως σκοτώνει με ακρίβεια έμπειρου σκοπευτή ό,τι πετάει στον ουρανό και στο τέλος αντί για το κοράκι θα σκοτώσει τον στρατιώτη που θέλησε να δει γιατί δεν σημάδεψε το προκλητικά μαύρο πουλί στον αέρα. Ο θάνατος παραφυλάει είτε μέσα στη νύχτα είτε στο ναρκοπέδιο που δεν μπορεί κανείς να το αψηφήσει πιστεύοντας στις δυνάμεις του.

        Άλλοτε πάλι ο θάνατος είναι μια ψευδαίσθηση του νου, μια εσωτερική απειλή, που κάνει τον άνθρωπο να φοβάται παρά να κινδυνεύει, να τρώγεται παρά πραγματικά να απειλείται, όπως στο “Φόβος στο μονοπάτι”. Γενικά ο θάνατος εμφανίζεται σε ένα συνεχές κρυφτό από το οποίο, ενώ φαίνεται πως εύκολα θα γλιτώσει κανείς, στο τέλος συναντά το μοιραίο σε ένα ψυχολογικό παιχνίδι, όπως στο “Δρόμο για το αρχηγείο” όπου ο πρωταγωνιστής οδηγείται μέσα από το δάσος στο αρχηγείο για μια τυπική ανάκριση αλλά στην πορεία εκτελείται από τον φρουρό του που ως τότε τον καθησύχαζε φιλικά.

         Θα μπορούσα να συνεχίσω να καταγράφω μεμονωμένα διηγήματα που ξεχωρίζουν αλλά αυτό που πρέπει να μοιραστώ μαζί-σας είναι πιο πολύ η δύναμη του Καλβίνο να στήνει στους ήρωές-του ψυχολογικές παγίδες και σταδιακά να δείχνει πόσο μάταιος είναι ο καθησυχασμός, όταν ο πόλεμος μαίνεται, όταν ο άνθρωπος είναι ο στόχος όχι τόσο των αντιπάλων όσο της μοιραίας υποταγής στο ανέφικτο.

Πατριάρχης Φώτιος