Monday, June 28, 2010

Τσιμπολογώντας: ουζομεζέδες από τον τύπο

Οι εφημερίδες και τα περιοδικά που ασχολούνται με το βιβλίο είναι βασικοί παράγοντες (ελπίζουμε μαζί με τα ιστολόγια) για τη διαμόρφωση του λογοτεχνικού γούστου, για τη συζήτηση γύρω από την τρέχουσα βιβλιοπαραγωγή, για την κριτική στάση του αναγνώστη γύρω από την πεζογραφία και την ποίηση, αλλά και τα άλλα είδη του γραπτού λόγου.

1. Η “Βιβλιοθήκη” της Ελευθεροτυπίας αλλάζει μέρα: από Παρασκευή μεταφέρεται στο Σάββατο. Την επόμενη δηλαδή εβδομάδα θα κυκλοφορεί με το φύλλο του Σαββάτου (3 Ιουλίου). Κάτι τέτοιο θα την ενισχύσει, καθώς θα απευθύνεται σε ευρύτερο κοινό. Αν θέλει βέβαια να το κερδίσει και να μη φυλλορροήσει κι αυτό, όπως έγινε με όσους την αγόραζαν τις Παρασκευές, πρέπει να πάψει να λειτουργεί σαν εβδομαδιαίο εσωστρεφές και αγοραφοβικό περιοδικό. Πού αναφέρομαι; Μα στην κατ’ εξακολούθηση συνήθεια των συνεργατών-της να γράφουν κριτικές και παρουσιάσεις για βιβλία που δεν έχουν κυκλοφορήσει πρόσφατα: λ.χ. στο φύλλο της 25 Ιουνίου είδα: Michèle Fitoussi, “Ο τελευταίος κλείνει την πόρτα” (2006), Virgil Gheorghiou, “Ο Θεός στο Παρίσι” (2001) !!!! και Σταμάτης Δαγδελένης, “Το βιβλίο των αιρέσεων” (2008). Έλεος!

2. Το μέλλον είναι ψηφιακό. Άρθρο των Νέων του Σαββατοκύριακου (Χάρη Ποντίδα, «Οι νέοι σταρ έρχονται από το Internet») πραγματεύεται κάτι που είχε ήδη αρχίσει να γίνεται κατανοητό, ότι η μουσική βιομηχανία έχει περάσει στο διαδίκτυο και ότι τα νέα αστέρια γίνονται γνωστά μέσω του youtube. Το ίδιο παρατηρείται και στην ενημέρωση με τα blogs να συναγωνίζονται επάξια τις εφημερίδες στην απήχηση που έχουν στο ευρύ κοινό και στην παροχή πληροφοριών σε διάφορα θέματα (Νατάσα Μπαστέα, «Οι αξίες της νέας δημοσιογραφίας»). Αν διαβάσουμε τις τάσεις, τότε αναλογικά και τα βιβλιοφιλικά ιστολόγια παίζουν τον άτυπο ρόλο του βιβλιοκριτικού, έστω και στην ερασιτεχνική-τους μορφή, έστω κι αν είναι αποσπασματικά και υποκειμενικά. Όμως ούτε να υποτιμάμε τη δύναμη των συστηματικών ιστολόγων, ούτε να υπερτιμάμε τον θεσμικό ρόλο των επαγγελματιών κριτικών.

3. Ποιες κατηγορίες βιβλίων προτείνονται από τον τύπο για το καλοκαίρι; Παλαιότερα, θυμάμαι, υπήρχε κατηγορία ιστορικών μυθιστορημάτων, ενώ τώρα κυριαρχούν άλλα είδη: ξένη λογοτεχνία, ελληνική λογοτεχνία, βιογραφίες, ιστορίες μυστηρίου, ιστορία, δοκίμια, graphic novels, παιδικό βιβλίο (βλέπε τις προτάσεις των Νέων). Δεν θα σταθώ σε τίτλους αλλά θα σημειώσω δύο-τρεις τάσεις που παρατηρούνται:
α) όπως προείπα, το “ιστορικό μυθιστόρημα” μάλλον δεν έχει πάψει να διαβάζεται, αλλά έχει ανέβει σε ποσοστό η έκδοση και η ανάγνωση ιστορικών-επιστημονικών έργων, ειδικά με τα πολυάριθμα βιβλία για τον Εμφύλιο και την αναθεώρησή-του, β) το αστυνομικό μυθιστόρημα που είχε κατακλύσει τον κόσμο τις δύο τελευταίες δεκαετίες, εντάσσεται στις «ιστορίες μυστηρίου», όπου βλέπουμε και το νουάρ και γ) το “γραφιστικό μυθιστόρημα” κερδίζει σε απήχηση, αφού βγαίνει από τους στενούς-του κύκλους και ανοίγεται στο ευρύ κοινό. Δεν ξέρω αν σ’ αυτό έπαιξε βασικό ρόλο ο Δοξιάδης και η παρέα-του με το “Logicomix”.

4. Ποίηση και δημοσιότητα. Στο “Κ” της Καθημερινής δημοσιεύτηκε συνέντευξη του Λευτέρη Πούλιου, ποιητή που κέρδισε το Κρατικό Βραβείο ποίησης. Πρόκειται για έναν ερημίτη, που ζει και εργάζεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Η περίπτωσή-του μού έδωσε το στίγμα των ποιητών σε αντίθεση με τους πεζογράφους. Οι πρώτοι, επειδή η ποίηση δεν είναι ευπώλητη και τρέντυ, κινούνται στο περιθώριο, δεν επιδιώκουν και δεν έχουν δελεαστεί από το σταρ σύστεμ, είναι ολιγαρκείς και παράγουν σε μια προσωπική σχέση με τον κόσμο και τη γλώσσα. Αντίθετα, οι πεζογράφοι (κατά Μ.Ο. φυσικά) υπηρετούν μια τέχνη που λίγο πολύ τους φέρνει στο προσκήνιο, κι αυτό τους έχει προσδέσει στο άρμα του image making. Έτσι, άλλοι απ’ αυτούς απλώς προσπαθούν να συντηρήσουν το όνομά-τους με τη διακριτική παρουσία-τους στα λογοτεχνικά events, ενώ άλλοι βάζουν στόχο-τους τις δημόσιες σχέσεις, χρησιμοποιούν τα media και εσχάτως τον κυβερνοχώρο, για να πλάσουν το πρόσωπό-τους και προβάλλουν το εγώ-τους, όχι πάντα κατ’ αναλογία με το έργο-τους. Οι ποιητές είναι η μειονότητα που δεν επαναπαύεται, ενώ οι πεζογράφοι είναι η πλειονότητα που έχει γίνει μόδα και γι’ αυτό συχνά άγεται και φέρεται από την εποχή και τα πρότυπά-της.
Πατριάρχης Φώτιος

12 comments:

Anonymous said...

Από την άλλη, βέβαια, Πατριάρχη, θα έλεγε κανείς ότι αξίζει να παρουσιάζονται και παλιότερα βιβλία, αν ο συντάκτης κρίνει ότι αξίζει να διαβαστούν, σωστά; Ένα καλό βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2001 μπορεί να μην παύει να είναι καλό το 2010. (Και υπάρχει πάντα η περίπτωση να μην προσέχτηκε τότε όπως του άξιζε. Κακό θα είναι να προσεχτεί τώρα; Ή μήπως βάζουμε ημερομηνία λήξης στα βιβλία χωρίς να τα διαβάσουμε καν;)

Αυτό το λέω σαν προβληματισμό, και χωρίς να θέλω να υπερασπίσω τη Βιβλιοθήκη, την οποία ειδικά στη νέα της μορφή δεν αντέχω να τη διαβάσω -δεν ξέρω βέβαια αν από το επόμενο Σάββατο αλλάξει προς το καλύτερο, μακάρι.

Όσο για τις δημόσιες σχέσεις, είναι πρόβλημα και για την πεζογραφία, και για την ποίηση, και φαντάζομαι ότι κάποιοι μπορεί να σπρώχνονται στην υπερβολή προσπαθώντας να γίνουν γνωστοί - στο κάτω κάτω θα πρέπει να δεχτούμε ότι από τη στιγμή που δημοσιεύει κανείς κάτι, τον ενδιαφέρει και να διαβαστεί από πολλούς, αυτό δεν είναι από μόνο του κακό. Όπως δεν είναι κακό να έχει ένας συγγραφέας ή ποιητής μπλογκ, νομίζω. Το πώς το χρησιμοποιεί, όπως και το αν αναλώνεται μόνο στις δημόσιες σχέσεις, είναι άλλο θέμα.

Α.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Α.,
αν η εφημερίδα είχε μια μόνιμη λ.χ. στήλη με καλά βιβλία περασμένων ετών, θα το έβλεπα με θετικό τρόπο. Τώρα όμως που πετάγονται εδώ κι εκεί βιβλιοπαρουσιάσεις που δεν είναι επίκαιρες, αναρωτιέμαι κάτι τέτοιο τι εξυπηρετεί; Φαντάζεσαι στο Βιβλιοκαφέ να αναρτούσα για ένα βιβλίο του 2006; Δεν θα γινόταν ούτε κατ' ελάχιστον διάλογος. Κι εγώ βλέπω την κριτική ως πεδίο διαλόγου και όχι ως διαφήμιση. Δεν μιλάω φυσικά για κλασικά βιβλία που είναι πάντα επίκαιρα.
Από την άλλη, διακρίνω ένα κάποιο δίκιο στη γνώμη-σου, αλλά μια εφημερίδα, με εστίαση στην επικαιρότητα, αναιρεί τον εαυτό-της, όταν κάνει κάτι τέτοιο.

Για τα υπόλοιπα με βρίσκεις σύμφωνο. Οι δημόσιες σχέσεις είναι προϊόν τηλεοπτικοποίησης της λογοτεχνίας, αν και πάντα υπήρχαν. Θυμάμαι το "Α κύριε κύριε Μαλακάση" του Καρυωτάκη. Ο προβληματισμός-μου πιο πολύ έγκειται στη διαφορά της τακτικής μεταξύ ποιητών και πεζογράφων.
Βλέπεις αυτή τη διαφορά κι εσύ;
Σ' ευχαριστώ για τις γόνιμες ιδέες-σου.
Πατριάρχης Φώτιος

Κατερίνα Μαλακατέ said...

Εγώ διαφωνώ. Αν στο Βιβλιοκαφέ αναρτούσατε και για παλαιότερα βιβλία, φυσικά και θα γινόταν λόγος. Το βιβλίο δεν είναι θέμα επικαιρότητας, είναι ευτυχώς κάτι σπουδαιότερο. Δεν συμπαθώ την τελευταία μορφή της Βιβλιοθήκης και γι' αυτό σπάνια αφοράζω την εφημερίδα Παρασκευή πια. Αλλά δεν είναι αυτό το πρόβλημά μου.

Eva Stamou said...

Καλημέρα. Θα συμφωνήσω και με τον ανώνυμο σχολιαστή και με την κ.Μαλακάτε. Πρέπει να σταματήσουμε να παίζουμε το παιχνίδι που υπαγορεύει ότι ένα βιβλίο ΄παλιώνει΄μετά από 6 μήνες ή έναν χρόνο ζωής. Οι αναγνώστες δικαιούνται περισσότερες ευκαιρίες να ανακαλύψουν αξιόλογα κι ενδιαφέροντα βιβλία όποια κι αν είναι η ημερομηνία έκδοσής τους. Ας σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τα βιβλία σαν προϊόντα που πρέπει να καταναλωθούν μέσα σε συγκεκριμένη σεζόν, ώστε να επιτρέψουμε στους συγγραφείς να ασχολούνται κυρίως με το δημιουργικό μέρος της συγγραφής και όχι με τις δημόσιες σχέσεις. Και μιλώντας για δημόσιες σχέσεις, επειδή πολλοί συγγραφείς δεν έχουν γνωριμίες και βύσματα ώστε να προωθήσουν τη δουλειά τους, είναι κατά τη γνώμη μου πολύ θετικό να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ώστε να κάνουν τα βιβλία τους γνωστά στο ευρύ αναγνωστικό κοινό.Με αυτό τον τρόπο θα σταματήσουμε επιτέλους να βλέπουμε τα ίδια εξώφυλλα τόσο στον τύπο όσο και στα βιβλιόφιλα μπλογκς που συνήθως προβάλλουν τα αγαπημένα βιβλία των ΜΜΕ.

Anonymous said...

>>πρέπει να σταματήσουμε να παίζουμε το παιχνίδι που υπαγορεύει ότι ένα βιβλίο ΄παλιώνει΄μετά από 6 μήνες ή έναν χρόνο ζωής. Οι αναγνώστες δικαιούνται περισσότερες ευκαιρίες να ανακαλύψουν αξιόλογα κι ενδιαφέροντα βιβλία όποια κι αν είναι η ημερομηνία έκδοσής τους. Ας σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τα βιβλία σαν προϊόντα που πρέπει να καταναλωθούν μέσα σε συγκεκριμένη σεζόν

Συμφωνώ απόλυτα με την κυρία Στάμου.

Εμένα θα με ενδιέφερε πολύ να διαβάσω και για βιβλία του 2006, Πατριάρχη. Από μια εφημερίδα ίσως είναι αναμενόμενο να ακολουθεί την επικαιρότητα -αν και η επικαιρότητα του βιβλίου είναι άλλο πράγμα-, από ένα μπλογκ όμως, εγώ τουλάχιστον, περιμένω και δύο προτάσεις διαφορετικές από αυτές των εφημερίδων - που λίγο πολύ, εδώ που τα λέμε, προτείνουν παρόμοια πράγματα (και -αίσθησή μου- όχι πάντα λόγω της αξίας τους). Είτε αυτή η πρόταση είναι ένας συγγραφέας μη προβεβλημένος -επανέρχομαι εδώ σε προβληματισμό που έγραψα, νομίζω, στο κείμενο για τα βραβεία του Διαβάζω-, είτε ένα παλιότερο αλλά αξιόλογο βιβλίο. (Και εδώ που τα λέμε, πόσο παλιά είναι το 2006, ή ακόμα και το 2001; Μην τρελαθούμε.)

Περί διαφοράς τακτικής ποιητών και πεζογράφων ίσως να μην είμαι αρμόδια να απαντήσω, γιατί περισσότερο παρακολουθώ την πεζογραφία. Δεδομένου όμως ότι η ποίηση ελάχιστα προβάλλεται, φαντάζομαι είναι λογικό να προσπαθούν οι ποιητές παραπάνω.

Α.

Anonymous said...

Χμ... Στο τελευταίο σχόλιο περί ποιητών, εννοώ τους νεαρούς ποιητές (π.χ. Αθηνάκης κ.λπ.) που φαίνονται διαδικτυακά πολύ δραστήριοι, σε αντιπαραβολή με τους ερημίτες ποιητές που αναφέρεις. Κοινώς, δεν έχω ακριβώς την ίδια εικόνα.

Α.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλοι-μου,
παρόλο που διαφωνείτε μαζί-μου, χαίρομαι που έχετε άποψη και την προασπίζεστε.
Στις γενικές-σας θέσεις, δηλαδή ότι ένα βιβλίο δεν παλιώνει και ότι αξίζει να έρχεται και να επανέρχεται στο προσκήνιο είμαι ΑΠΟΛΥΤΑ ΣΥΜΦΩΝΟΣ. Αυτό όμως πρακτικά δεν μπορεί να γίνει σε μια εφημερίδα (λόγω επικαιρότητας). Το αν μπορεί να γίνει σε ένα μπλογκ είναι συζητήσιμο.
Αν υποθέσουμε ότι αναρτώ μια παρουσίαση λ.χ. για το βιβλίο του Τάκη Θεοδωρόπουλου "Η πτώση του νάρκισσου" (2005) ή για το μυθιστόρημα της Μάρως Δούκα "Αθώοι και φταίχτες" (2004) ή άλλων λιγότερο σημαντικών συγγραφέων, α) πόσοι αναγνώστες θα το έχουν στο νου-τους; β) πόσοι θα πειστούν να πάνε να το διαβάσουν, γ) πόσο καλό πρέπει να είναι για να το θεωρήσω σημαντικό για να διαβαστεί πέντε και δέκα χρόνια μετά;
Με άλλα λόγια δεν αμφισβητώ ότι υπάρχουν βιβλία πολύ αξιόλογα που έχουν περάσει και δυστυχώς θεωρούνται πια πασέ, ενώ είναι πολύ καλύτερα από όσα βγαίνουν σήμερα. Το πρακτικό πρόβλημα είναι το κατά πόσο από το χάος της παραγωγής μπορούμε σε μια εφημερίδα να δούμε διαχρονικά έργα και να πειστούμε για την αξία-τους (και δεν αναφέρομαι στα εκάστοτε κλασικά).
Συνεχίστε να με προβληματίζετε.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Μα γιατί να μην μπορεί να γίνει διάλογος και για ένα παλιότερο βιβλίο; Για να κάνω και το συνήγορο του διαβόλου, και σε αναρτήσεις για καινούργια βιβλία συχνά διάλογος δεν γίνεται. Αλλά όπως και να έχει, τα κείμενα δεν πηγαίνουν χαμένα. Έστω κι ένας να ψηθεί να διαβάσει ένα βιβλίο, νομίζω κέρδος είναι. (Και υπάρχει κόσμος, λίγος έστω, που παίρνει υπόψη του αυτά που διαβάζει στα μπλογκ.)

Το α) και το β) νομίζω είναι ερωτήματα που αφορούν και τα πρόσφατα βιβλία (με τη διαφορά ότι ίσως εδώ λειτουργήσει και η όποια προβολή τους λόγω επικαιρότητας από αλλού, και θεωρητικά πιο εύκολα θα ενδιαφερθεί ο αναγνώστης, αλλά ήδη έχω πει ότι εγώ τουλάχιστον -κι από ό,τι βλέπω κι οι άλλες δύο σχολιάστριες- δεν περιμένω "επικαιρότητα" με την έννοια του Τύπου από ένα βιβλιόφιλο μπλογκ), το γ) είναι κάτι που θα πρέπει να απαντηθεί από τον οικοδεσπότη. (Προφανώς, δεν λέει κανείς να κάνεις αναρτήσεις για βιβλία που δεν θεωρείς σημαντικά.)

Και κάτι ακόμα: υπάρχουν βιβλία του 2005 ή και παλιότερα που ένας αναγνώστης μπορεί να τα διαβάζει τώρα. Και να τον ενδιαφέρει να διαβάσει μια άποψη και να πει τη δική του.

Όλα αυτά αφορούν περισσότερο το μπλογκ, παρά μια εφημερίδα. Αλλά αλίμονό μας αν καταλήξουμε να μη μιλάμε για βιβλία επειδή... πέρασε το εξάμηνο! Αν αυτός είναι όλος κι όλος ο χρόνος που τους αναλογεί, φοβάμαι ότι μερικά καλά βιβλία δεν θα προλάβουνε να ξεχωρίσουν ποτέ. Κρίμα για όλους μας.

Α.

Πάπισσα Ιωάννα said...

A.,
καταλαβαίνω απόλυτα τη λογική-σου και δεν σου κρύβω ότι αναθεωρώ τον τρόπο σκέψης-μου. Επιμένω ωστόσο ότι στην πράξη το όλο σχέδιο είναι φιλόδοξο.
Όταν το δοκιμάσω, θα δούμε.
Ευχαριστώ
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Πατριάρχη, θα μπορούσες να φτιάξεις μια ενότητα, όπως είναι η κρέπα του μήνα, και να παρουσιάζεις κι ένα παλιότερο βιβλίο όποτε έχεις τη διάθεση. (Τώρα θα αρχίσω να έχω ενοχές που σε βάζω σε μπελάδες.)

Το βλέπω, σε λίγο θα σου κάνουμε και παραγγελιές, πιάσε μια κριτική στο τάδε, χα χα.

Α.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Α.,
η ιδέα-σου δεν είναι καθόλου κακή. Καθόλου...
Θα συνεννοηθώ με τον μάγειρα στην κουζίνα και θα σε ενημερώσω...
Καλή όρεξη
Πατριάρχης Φώτιος

ΚΩΣΤΑΣ ΖΑΦΕΙΡΙΟΥ said...

Νομίζω πως η σύνδεση βιβλίου και επικαιρότητας είναι ένα κομμάτι ενός πολυπλοκότερου συστήματος, που εμπλέκει μάλιστα την ανάδραση εκδοτικής βιομηχανίας και ολόκληρου του αναγνωστικού κοινού. Αν δεχτούμε αρχικά ότι ολοι οι αναγνώστες δεν είναι απαραίτητα ενημερωμένοι για κάθε τι το επίκαιρο στο χώρο του βιβλίου και με δεδομένο ότι η εκδοτική παραγωγή είναι ασύμμετρα μεγάλη σε σχέση με τους αναγνώστες στη χώρα, το ζήτημα επικαιρότητας υποβιβάζεται στην πραγματική του διάσταση. Αυτή του απλού εταιρικού ανταγωνισμού. Με λίγα λόγια, πιστεύω πως το ίδιο το κατασκεύασμα της επικαιρότητας εξωραίζεται απ' όλους τους μεταπράτες της πληροφορίας, με τέτοιο τρόπο ώστε να ωφελούνται μόνο οι καλοπληρωτές εκδότες και όχι αναγκαστικά οι πραγματικά καλοί συγγραφείς.
Υπάρχει λόγος να επανερχόμαστε ευλαβικά στα βιβλία του παρελθόντος ξανά και ξανά, μέχρι να δημιουργήσουμε τα καινούρια αναγνωστικά κλασικά, να ξεχωρίσουμε την ήρα απ' το στάρι και να μην αφήσουμε πραγματικά αξιόλογα έργα να θαφτούν στην «τύρφη» της επικαιρότητας. Χαιρομαι πολύ που ορισμένα free press τελευταία αρχίζουν ν' αποκτούν όψη πραγματικού βιβλιοπωλείου, με τα λίγα καινούρια βιβλία στη βιτρίνα, αλλά τα χιλιάδες παλιά στο εσωτερικό...