Καφές φίλτρου με άρωμα ρούμι: “Οδηγός επιβίωσης” του Γ. Ζαρκαδάκη

Οι σπουδές του συγγραφέα στην εφαρμοσμένη κυβερνητική και στην τεχνητή νοημοσύνη εξηγούν τα θέματα των μυθιστορημάτων-του και τις απόπειρές-του να δει τον κόσμο με άλλο μάτι.

“Οδηγός επιβίωσης”

εκδόσεις Κέδρος

2009

      Ίσως το πιο πετυχημένο βιβλίο του συγγραφέα, τουλάχιστον όσο μπορώ να κρίνω απ’ αυτά που έχω διαβάσει. Το 1999 στην “Αρχιπελάγους πολιτεία” επιχείρησε να συνδυάσει τον ιστορικό λόγο με την τεχνολογία και το μυστήριο, αλλά δεν πέτυχε τη δέση κι επομένως αστόχησε και ως προς τη λύση. Το 2004 στο “Πέρασμα” προσπάθησε να γράψει ένα μεταφυσικό θρίλερ ή μια μελλοντολογική μυθιστορία: η ιδέα να παγώνει όλη η γη κι έτσι να εξαφανίζεται η πανίδα και η χλωρίδα έχει μια δόση πρωτοτυπίας, αλλά οι αλληγορικές σημάνσεις που επιχειρήθηκαν ήταν ημιτελείς.

       Αυτή τη φορά προχώρησε λίγο περισσότερο, έστω κι αν χρειάζεται ακόμα δουλειά για να με πείσει απόλυτα ότι μπορεί να συνδυάσει στιβαρή πλοκή σε φανταστικό-τεχνολογικό φόντο. Ωστόσο, στο είδος αυτό που θέλει να κινηθεί, είδα μια ωριμότητα, μια φιλότιμη προσπάθεια να προβληματίσει και να συλλάβει ου-τοπικές περιπτώσεις. Μια τέτοια είναι και η αυτοπροσωπαγνωσία του ήρωα, μια πάθηση κατά την οποία εξαιτίας ενός όγκου στον εγκέφαλο δεν μπορεί να αναγνωρίσει το είδωλό-του στον καθρέφτη. Η επερχόμενη εγχείριση κυοφορεί τον κίνδυνο να εξαλείψει όλες-του τις μνήμες κι έτσι να ξυπνήσει από το χειρουργικό τραπέζι με έναν άλλο εαυτό.

         Κι ενώ αυτό γίνεται σαφές, ο αναγνώστης πληροφορείται ότι ο ήρωας, ο δημοσιογράφος Αλέξανδρος Ελευθερίου, πυροβολήθηκε και η σφαίρα σφηνώθηκε στην πρόσθια νήσο του εγκεφάλου-του προκαλώντας-του ποικίλες παρενέργειες. Η εύλογη εικασία είναι ότι όλα όσα συνέβαιναν είναι αποτέλεσμα αυτής της επιπλοκής, ενώ το τέχνασμα αυτό δίνει τη δυνατότητα στον συγγραφέα να μπαινοβγαίνει στην πραγματικότητα και στο φανταστικό, χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να καταλάβει πάντα αν η «πραγματικότητα» είναι η αντικειμενική ζωή ή η ψευδαίσθηση του ίδιου του ήρωα.

        Έδωσα την υπόθεση για να δείξω το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται ο προβληματισμός του Ζαρκαδάκη. Μέσα σ’ αυτό ακούγονται φωνές από την κατοχή και την εξόντωση των Εβραίων, επιστημονικές θεωρίες για την ταυτότητα και το εγώ, απόψεις για τον καθοριστικό ρόλο της μνήμης, αφηγήσεις για πολιτικά παιχνίδια που ξεσκέπασε ο δημοσιογράφος, αλληγορίες για ένα βιβλιοπωλείο στο οποίο όσο κατεβαίνεις τους ορόφους τόσο πλησιάζεις πάλι στο ισόγειο κ.ο.κ.

        Τελικά, δεν έπαψα στιγμή να αναρωτιέμαι αν το όλο δέσιμο των υλικών έγινε με τον κατάλληλο τρόπο ώστε η συνταγή να αποδώσει. Σε γενικές γραμμές τα υλικά δουλεύτηκαν καλά και το αποτέλεσμα πέρα από ενδιαφέρον είναι και εύγεστο, αλλά πάλι  δεν μπορώ να πω ότι θα θυμάμαι το επιστημολογικό παιχνίδι για πολύ. Οι προβληματισμοί για το εγώ μέσα στο εγώ ήταν γόνιμοι, αλλά χρειάζεται και μια γλώσσα που θα μπορεί να αναδείξει λογοτεχνικά το θέμα και όχι να το μεταφέρει απλώς από τη μία όχθη στην άλλη.

Πατριάρχης Φώτιος