Ε.Τ.Α. Χόφμαν, “Τα ελιξίρια του Διαβόλου”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -14. Πίνοντας το κρασί αλλάζεις προσωπικότητα; Ο αδελφός Μεδάρδος περιπλανιέται ανάμεσα στην αγαθή του φύση και την αμαρτωλή, ανάμεσα σε πόλεις και γεγονότα, ανάμεσα στο ένα και στο άλλο μονοπάτι.

E.T.A. Hoffmann “Die Elixiere des Teufels” 1815 Ε.Τ.Α. Χόφμαν “Τα ελιξίρια του Διαβόλου” μετ. Σ. Αυγερινού εκδόσεις Μάγμα -2021

Θέλω να ομολογήσω ότι το βιβλίο αυτό το αγόρασα από σπόντα. Νόμισα ότι ο συγγραφέας του έχει γράψει και το “Η παράξενη υπόθεση του δόκτορος Τζέκιλ και κυρίου Χάιντ”, ώσπου, αφού το αγόρασα, ανακάλυψα ότι το τελευταίο το έχει γράψει ο Robert Louis Stevenson. Χαχαχαχαχα! Απ’ την άλλη, ανακάλυψα, πάλι χωρίς να το έχω κατά νου, ότι ο Hoffmann, ο εν λόγω συγγραφέας, έχει γράψει ένα άλλο βιβλίο που είχα διαβάσει παλιότερα, “Η μνηστή του βασιλιά”, βιβλίο που τελικά δεν μου άρεσε.

> Ο Ernst Theodor Amadeus Hoffmann (1776-1822), εμβληματική μορφή του ρομαντισμού στη γερμανική λογοτεχνία έζησε στα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Γεννήθηκε στο Κένιγκσμπεργκ της Πρωσίας από γονείς νομικούς. Από μικρή ηλικία έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τις τέχνες, ιδιαίτερα τη μουσική και τη ζωγραφική, και διακρίθηκε για τις διανοητικές του ικανότητες. Σπούδασε νομικά και εργάστηκε σε διάφορες θέσεις στο πρωσικό δημόσιο. Εγκατέλειψε τη νομική για να εργαστεί ως μουσικός (έγραψε την όπερα "Undine" το 1814), μουσικοκριτικός και διευθυντής ορχήστρας. Στα τριάντα του όμως συνειδητοποίησε ότι δεν θα φτάσει ποτέ στο ύψος των μουσικών που θαύμαζε (ανάμεσά τους ο Mozart, προς τιμήν του οποίου το A. - Amadeus στην υπογραφή του), κι έτσι στράφηκε στη συγγραφή. Μετά την έκδοση των πρώτων διηγημάτων του, ο Hoffmann έγινε γρήγορα ένας από τους πιο δημοφιλείς συγγραφείς της εποχής του. Έγραψε πολλές ιστορίες, όπου η πραγματικότητα πλέκεται με δεξιοτεχνία με τη φαντασία αλλά και με κωμικά γεγονότα. Τα έργα του, κυρίως το "Νυχτερινά κομμάτια" (1816), ήταν από τα πρώτα έργα "φρίκης" και επηρέασαν βαθιά πολλούς μεταγενέστερους συγγραφείς, ανάμεσά τους τον Έντγκαρ Άλαν Πόε, τον Ρόμπερτ Λιούις Στίβενσον και τον Φραντς Κάφκα, ενώ η "Δεσποινίς ντε Σκιντερί" μπορεί να θεωρηθεί ένας προάγγελος της "Μις Μαρπλ" της Αγκάθα Κρίστι. Εμπνευσμένος ίσως από τη δική του πάλη να συμφιλιώσει την καριέρα του με τις δημιουργικές του φιλοδοξίες, έδινε σε πολλούς από τους χαρακτήρες του διχασμένη προσωπικότητα, έντιμοι τη μέρα, δολοφόνοι και κλέφτες τη νύχτα. Πολλά χοροδράματα στηρίζονται σε έργα του όπως τα: "Κοπέλια" του Ντελίμπ, "Καρυοθραύστης" του Τσαϊκόφσκι και "Καρντιγιάκ" του Χίντεμιτ, ενώ πολλά άλλα διασκευάστηκαν για το θέατρο.

ΑΥΤΟ ΠΟΥ με έκανε να μπερδέψω τον Hoffmann με τον Stevenson και να συνδέσω αυθαίρετα “Τα ελιξίρια του Διαβόλου” με το “Η παράξενη υπόθεση του δόκτορος Τζέκιλ και κυρίου Χάιντ” είναι η κοινή χρήση του διπλού ανθρώπου στα δύο έργα. Εν προκειμένω, ο μοναχός Medardus φεύγει από τη μονή του έχοντας στην κατοχή του ένα μπουκάλι, όπου θρυλείται ότι φυλάσσεται ένα δαιμονικό ποτό. Στην πορεία ανακαλύπτουμε ότι, επειδή είναι ετεροθαλής αδελφός του Κόμητος Viktorin κι έτσι μοιάζουν εκπληκτικά, πηγαινόερχεται ανάμεσα στη μοναχική του ιδιότητα και σ’ αυτήν του αδελφού του, τον οποίο πίστεψε ότι είχε σκοτώσει. Έτσι, παίρνει μέρος σε συνωμοσίες, ερωτικές αντιζηλίες, διαπράττει δύο φόνους, περιφέρεται άλλοτε ντυμένος άνθρωπος του Θεού κι άλλοτε του Διαβόλου.

ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ μέρος του μυθιστορήματος είναι κατανοητό στις δαιδαλώδεις πορείες του, αλλά πολλές σελίδες προκαλούν σύγχυση με τα άπειρα πρόσωπα και τις μεταξύ τους σχέσεις. Ακόμα χειρότερα οι ρόλοι που αλλάζουν είναι παράγοντας σύγχυσης, αν και μυθιστορηματική σταθερά (κι εκεί στηρίζουμε την όποια μας σιγουριά) είναι ο αφηγητής Medardus που εκλαμβάνεται από τους άλλους με τα ποικίλα προσωπεία του.

ΒΑΣΙΚΟ θέμα, όπως διακλαδίζεται σε πολυάριθμα μονοπάτια, είναι αυτό της ταυτότητας. Το άτομο αλλάζει χαρακτήρα και μορφή, αλλάζει δηλαδή ταυτότητα επειδή θέλει να εξαπατήσει τους άλλους, θέλει να ξεφύγει από οδυνηρές γι’ αυτό καταστάσεις, προσπαθεί να ελιχθεί για να πετύχει τους ερωτικούς του στόχους ή να ξεφύγει απ’ την τσιμπίδα του νόμου, υπό το καθεστώς μέθης ή σε κατάσταση παραισθησίας, στον ύπνο του ή υπό τη διαταραχή της τρέλας… Κι αυτοί οι αντικατοπτρισμοί ή οι εναλλαγές περνάνε το πρόσωπο απ’ τη μία κατάσταση στην άλλη, με άλλο ρόλο και με άλλο σημείο εκκίνησης.

ΤΕΛΙΚΑ, η προσωπικότητά μας και δη η αμαρτία είναι προσωπικές επιλογές ή αποτέλεσμα ενός προπατορικού αμαρτήματος που διαπερνά όλη την ανθρωπότητα; Είμαστε ό,τι θέλουμε ή είμαστε πολλές ταυτότητες που δεν μπορούν να συμφιλιωθούν; Είμαστε μια ενιαία προσωπικότητα ή αλλάζουμε ρόλους ανάλογα με τις συνθήκες; Ο διάλογος του αδελφού Μεδάρδου με τον Πάπα της Ρώμης είναι χαρακτηριστικός, καθώς το μυθιστόρημα ολοκληρώνεται, για το πώς ο Hoffmann έφτιαξε όλο αυτό το παιχνίδι με τις εναλλαγές ρόλων και τις αλλαγές ταυτοτήτων. Το θέμα είναι η ευθύνη. Το θέμα είναι αν φταίμε για όσα κάνουμε ή είναι αποτέλεσμα ενός εξωτερικού παράγοντα, σαν το κρασί του Διαβόλου που καθορίζει τις πράξεις μας.

Πάπισσα Ιωάννα

* Όταν ο πόλεμος σκάει δίπλα μας, όταν η ανθρωπότητα κλονίζεται για άλλη μια φορά, είναι πολυτέλεια να μιλάμε για βιβλία, όσο κι αν αυτά αναφέρονται στον Διάβολο;