Φραντς Κάφκα, “Η δίκη”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -12. Ίσως από τα πιο πολυσυζητημένα έργα του 20ού αιώνα, για την επίδραση που άσκησε στους επόμενους και το στίγμα του καφκικού δέους που έχει υποβάλει έκτοτε.

 

Franz Kafka “Der Prozess” 1925 Φραντς Κάφκα “Η δίκη” μετ. Β. Τομανάς εκδόσεις Νησίδες -2017

Kafka. Ένας από τους κολοσσούς της λογοτεχνίας. Ένας Borges του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Ένας συγγραφέας ορόσημο για το καθημερινό που παρουσιάζεται ως πολιτικό.

> Ο Φραντς Κάφκα γεννήθηκε στις 3 Ιουλίου του 1883 στην Πράγα από γονείς Εβραίους: από έναν πατέρα αυταρχικό, που κατόρθωσε να γίνει εύπορος υφασματέμπορος, κι από μια μάνα τρυφερή που, αντίθετα με τον πατέρα του, είχε μεγαλώσει μέσα σ' έναν περίγυρο βαθιά μορφωμένων ανθρώπων. Ο Φραντς ήταν ο πρωτότοκος. Είχε τρεις αδελφές και δύο αδελφούς, οι οποίοι πέθαναν σε βρεφική ηλικία. Οι αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια και κυρίως οι σχέσεις με τον αυταρχικό και άξεστο πατέρα του, στοίχειωσαν τη ζωή του.
Μετά το γυμνάσιο, υπακούοντας στην επιθυμία του πατέρα του, ο Κάφκα αφού παρακολούθησε ορισμένα πανεπιστημιακά μαθήματα γερμανικής φιλολογίας, σπούδασε τελικά νομικά. Στο πανεπιστήμιο γνωρίστηκε με διάφορους γερμανόφωνους εκκολαπτόμενους λογοτέχνες όπως ο Μαξ Μπροντ, που έγινε επιστήθιος φίλος του. Στη συνέχεια εργάστηκε επί δεκατέσσερα χρόνια, πρώτα σε μια ασφαλιστική εταιρεία και μετά στο Ινστιτούτο Ασφάλισης Εργατικών Ατυχημάτων της Βοημίας. Τις νύχτες του αφιέρωνε στο γράψιμο. Αυτό ήταν το μεγάλο του πάθος. Ήξερε ότι ο προορισμός του ήταν το γράψιμο, αλλά δεν κατάφερε -δεν τόλμησε- να το κάνει επάγγελμά του. Ελάχιστα κείμενά του δημοσιεύτηκαν όσο ζούσε, όπως η περίφημη "Μεταμόρφωση" (1916), "Η αποικία των τιμωρημένων", το "Ένας αγροτικός γιατρός", καθώς και "Το γράμμα στον πατέρα" (1919). Το 1914 αρραβωνιάστηκε τη Φελίτσε Μπάουερ, την οποία είχε γνωρίσει στο σπίτι του Μπροντ και με την οποία αλληλογραφούσε επί δύο χρόνια, διέλυσε όμως τον αρραβώνα επειδή ένιωθε ανίκανος να αντιμετωπίσει το γάμο. Άλλη μια απόπειρά του να παντρευτεί τη Φελίτσε κατέληξε σε αποτυχία, αφού το 1917 έγινε γνωστό ότι πάσχει από φυματίωση και μπήκε σε σανατόριο -με τη συμπαράσταση της αδελφής του Ότλα. Το 1923, σε ένα ταξίδι του στη Βαλτική, γνώρισε τη χειραφετημένη εβραία νηπιαγωγό Dora Diamant και μετά από λίγο μετακόμισε στο σπίτι της στο Βερολίνο, προσπαθώντας να ξεφύγει από την επίδραση της οικογένειάς του και να αφοσιωθεί στο γράψιμο. Πέθανε όμως φυματικός στις 3 Ιουνίου του 1924. Γενικά, η ζωή του υπήρξε απλή, χωρίς πολλές μετακινήσεις και μακρινά ταξίδια. Χωρίς "μεγάλες συναντήσεις". Λίγο πριν πεθάνει, παρακάλεσε τον Μπροντ να καταστρέψει τα έργα του, εντολή που αυτός ευτυχώς παράκουσε. Ο Μπροντ επιμελήθηκε τα τρία ημιτελή μυθιστορήματά του και τα εξέδωσε: "Η δίκη" (1925), "Ο Πύργος" (1926), "Αμερική" (1927).

ΚΑΙ ΞΑΦΝΙΚΑ δυο αστυνομικά όργανα εμφανίζονται στο σπίτι του Joseph K. και χωρίς χαρτιά ή άλλες διατυπώσεις τού δηλώνουν ότι συλλαμβάνεται. Ξαφνικά, δηλαδή, για να το χωνέψει ο νους, το άτομο, χωρίς να ξέρει το γιατί, βρίσκεται στην τσιμπίδα του νόμου και δεν μπορεί να εξηγήσει την αναίτια σύλληψή του.

Ο ΛΟΓΟΣ του K. –και του Kafka αντίστοιχα- διέπεται από αίσθημα απόλυτης ειλικρίνειας. Μιλάει με ορμή γιατί ξέρει ότι δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Στην πρώτη ανάκριση ξιφουλκεί κατά της οργανωμένης προσπάθειας να σπιλωθεί ένας αθώος. Ταυτόχρονα όμως η ειλικρίνεια αυτή μοιάζει αφελής, γιατί προσκρούει στο παράλογο. Η δίκη μοιάζει παρωδία εξαρχής. Ο επιθεωρητής που ανακοίνωσε τη σύλληψη δεν έδειξε το ένταλμα. Ο ίδιος ο συλληφθείς δεν οδηγήθηκε στη φυλακή αλλά αφέθηκε να περιδιαβαίνει ελεύθερος στη δουλειά του. Η πρώτη ανάκριση έγινε ενώπιον δυο ομάδων ανθρώπων, που δεν φαίνεται να έχουν ρόλο… Και το κυριότερο, ποτέ κανείς δεν διατύπωσε ρητά ποια είναι η κατηγορία, πάνω στην οποία θα έπρεπε να τρέξουν οι κύκλοι της υπεράσπισης και των λοιπών διαδικασιών.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ στηρίζεται περισσότερο στο παρωδιακά αναίτιο παρά στο θριλερικά απειλητικό. Ο Kafka ίσως διαφέρει από τον καφκισμό. Χρησιμοποιεί περισσότερο το χιούμορ, το υπόγειο χιούμορ, που δυναμιτίζει το βαρύ κλίμα. Η ακατανόητη δίκη είναι ακατανόητη και στη νομική και στη λογική της διάσταση. Οι παρεκβάσεις, οι άσχετοι άνθρωποι που βρίσκονται δίπλα στον Κ., τα μικροεπεισόδια οδηγούν στη λογική του α-νόητου.

ΟΤΑΝ Ο συνήγορος του Joseph αρχίζει να εξηγεί πώς λειτουργεί το σύστημα, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι ο ήρωάς μας έχει πέσει στον ιστό μιας πολύποδης αράχνης, που ονομάζεται γραφειοκρατία. Ο καθένας μέσα σ’ αυτήν είναι αναρμόδιος, άλλοι πιο πάνω ή πιο δίπλα καθορίζουν εξελίξεις στο μικρό κομμάτι που τους αναλογεί, ο ίδιος ο κατηγορούμενος δεν έχει πρόσβαση στις κατηγορίες, κινείται στα τυφλά, αγνοεί και πορεύεται με το ένστικτο, οι αποφάσεις αλλάζουν ακαριαία, τα υπομνήματα και τα έγγραφα δεν λαμβάνονται πάντα υπόψη, οι γνωριμίες και οι διασυνδέσεις παίζουν συνήθως σημαντικότερο ρόλο… Ο λαβύρινθος δεν έχει σχέδιο.

Ο JOSEPH δεν είναι κανένας τυχαίος. Είναι ανώτερο στέλεχος σε τράπεζα κι επομένως στην ανώτερη βαθμίδα της ιεραρχίας. Επομένως, η δίκη δεν είναι η εξουσία που καταπιέζει τον αδύνατο, αλλά το πολυδαίδαλο κράτος που με τη γραφειοκρατία του πνίγει κάθε πολίτη, ο οποίος είναι στην ουσία ανήμπορος να αντιδράσει. Η βασική του σκέψη είναι η απολογία, σαν πράγματι ο πολίτης να πρέπει συνεχώς να αμύνεται απέναντι σε μια αδιόρατη μομφή, που εκπέμπει το κράτος, η κοινωνία, το σύστημα… εναντίον του.

Πάπισσα Ιωάννα