Herman Melville, “Ο μεγάλος απατεώνας”

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΛΑΣΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ -15 (τελευταίο). Σε κάθε μας συνάντηση παίζουμε ακούσια ή συχνά εκούσια έναν ρόλο. Κι αυτός ο ρόλος σε μερικούς παίρνει εμπρόθετα τη μορφή εξαπάτησης για να παραπλανήσουν τον άλλο.

Herman Melville “The Confidence-Man” 1857 “Ο μεγάλος απατεώνας” εκδόσεις Πατάκη -2021

Δεύτερο βιβλίο του Melville που διαβάζουμε σχεδόν μαζί με το πρώτο. Είναι το πνεύμα του 19^ου αιώνα που δίνει σε μερικούς συγγραφείς την αύρα του κλασικού.

> Ο Χέρμαν Μέλβιλ, που πέρασε κι ο ίδιος πολλά χρόνια της ζωής του σε φαλαινοθηρικά πλοία - και μάλιστα σε μια εποχή που το κυνήγι της φάλαινας ήταν επικίνδυνη δουλειά - γεννήθηκε το 1819 στη Νέα Υόρκη και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς συγγραφείς. Η οικογένειά του ήταν εύπορη κατά τη διάρκεια των παιδικών του χρόνων. Μα ο πατέρας του χρεωκόπησε το 1830 και πέθανε αμέσως μετά αφήνοντας τη γυναίκα του μόνη με οχτώ παιδιά. Ο Χέρμαν σταμάτησε νωρίς το σχολείο κι αναγκάστηκε να πιάσει δουλειά για να βοηθήσει τ' αδέλφια του. Στα καράβια πρωτομπαρκάρισε το 1839. Τα ταξίδια του τον οδήγησαν σε πολλά μέρη του κόσμου. Όταν κυκλοφόρησαν τα πρώτα του βιβλία, γνώρισε αμέσως την επιτυχία. Και το 1847, που παντρεύτηκε, παράτησε τη θάλασσα κι εγκαταστάθηκε στη Μασαχουσέτη, όπου και πέρασε τα ωραιότερα χρόνια της ζωής του. Ο Εμφύλιος Πόλεμος αναστάτωσε και την οικογένεια του Μέλβιλ, που επέστρεψε στη Νέα Υόρκη. Πέθανε το 1891 αφήνοντας μισοτελειωμένα ένα σωρό έργα, τα οποία ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα.

 

ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ, πίστη, δυσπιστία, καχυποψία, φιλύποπτος, υποκριτής, αλήθεια, ψέμα, μύθευμα, κίβδηλος, απάτη, προσποιητός κ.ο.κ. είναι οι λέξεις που γεμίζουν το βιβλίο. Κι αν συνυπολογίσουμε ότι το πλοίο που διαπλέει τον Μισισιπή, ονομάζεται Fidel, δηλαδή πιστός, τότε όλο το κατασκεύασμα του Melville στηρίζεται σκόπιμα στην ανθρώπινη εξαπάτηση.

ΚΑΘΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ και σκηνή, κάθε σκηνή και διάλογος συνήθως μεταξύ δύο ανθρώπων πάνω στο κατάστρωμα. Από τους δύο ο ένας πουλάει ένα ωραίο σενάριο ανάγκης και σπαραγμού ή φιλανθρωπίας, προσπαθώντας να πείσει τον άλλο ότι αξίζει της εμπιστοσύνης του, παρότι εντελώς ξένος κι άγνωστος, και ότι χρειάζεται χρήματα για τον εαυτό του ή για τα ορφανά και τις χήρες μιας φυλής Ινδιάνων! Και συνήθως τα καταφέρνει καθώς ο βασικός τρόπος πειθούς στοχεύει ακριβώς εκεί που ο άλλος είναι έτοιμος να αμυνθεί: τον κατηγορεί εμμέσως για δυσπιστία κι ο ακροατής του, προκειμένου να αποσείσει από πάνω του αυτή την κατηγορία, ανοίγει το πορτοφόλι του!

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ είναι γραμμένο χωρίς ήρωα, αλλά με πολλούς απλούς τύπους που ίσως συστήνουν τον Μεγάλο Απατεώνα. Είναι γραμμένο με τη μορφή σοφιστικών διαλόγων που πείθουν μέσα στο τραγελαφικό τους περίβλημα και τη χιουμοριστική του σοβαροφάνεια. Είναι μια τοιχογραφία καιροσκόπων και κερδοσκόπων που στην καθημερινότητά τους υποκρίνονται και εξαπατούν.

ΜΗΠΩΣ όμως όλοι αυτοί οι απατεώνες είναι ένας, όπως υπαινίσσεται ο τίτλος; Ένας που μεταμφιέζεται υποκριτικά και εμφανίζεται στον καθένα με άλλο προσωπείο; Στην αρχή ως εκπρόσωπος του Ασύλου για τις χήρες και τα ορφανά του Σέμινολ, ή ως υπεύθυνος των μετοχών της Εταιρίας Άνθρακα Μαύροι Καταρράκτες κι έπειτα ως βοτανοθεραπευτής; Το ίδιο πρόσωπο που εμφανίζεται μπροστά μας χωρίς όνομα παρά μόνο με τις διαφορετικές αμφιέσεις του εκπροσωπεί τη διαρκή απάτη, που ομνύεται στο όνομα της εμπιστοσύνης.

ΔΕΝ ΞΕΡΩ τα θρησκευτικά πιστεύω του Melville, αλλά μια ευρείας οπτικής ανάγνωση θα μπορούσε να ορίσει ως τον ήρωα του βιβλίου τον Θεό: παραπλανά τους ανθρώπους, τάζοντάς τους ελπίδα, ζητώντας τους ελεημοσύνη για τους φτωχούς, τις χήρες και τα ορφανά και ζητώντας να δείξουν πίστη σε ό,τι τους λέει. Απ’ την άλλη, είναι πιο εύκολο να δούμε στο πρόσωπο του Μεγάλου Απατεώνα ολόκληρη την ανθρωπότητα, που ελίσσεται, μεταμφιέζεται, παίζει διπλούς ρόλους για να κερδίσει πλούτη.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ τελικά επιμηκύνεται υπερβολικά, αφού τόσο κάθε διάλογος είναι πλατειασμένος και νερουλός, αλλά και η σειρά τους δεν τελειώνει ποτέ, χωρίς να προσθέτει κάτι ουσιαστικό στην ατμόσφαιρα. Αν ήταν μισό, θα ήταν εξαίρετο.

Πάπισσα Ιωάννα