Friday, March 27, 2015

“1948” του Yoram Kaniuk

Γεννιέται το κράτος του Ισραήλ, φεύγουν οι Βρετανοί, ωρύονται οι Άραβες κι ένα αμούστακο παιδί ζει τα κοσμοϊστορικά γεγονότα ως εθελοντής σε έναν πόλεμο που δεν το άφησε φυσικά αλώβητο.
 

Καφές με κάρδαμο:
יורם קניוק
תש"ח
Yoram Kaniuk
“1948”
μετ. Μ. Ντεκάστρο
εκδόσεις Πόλις
2014
 
 

          Αυτό το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα θυμίζει πολύ απομνημόνευμα, σαν τα δικά-μας απομνημονεύματα του ’21, όχι βέβαια στο ύφος αλλά στην ώσμωση ιστορίας και ατομικότητας, εθνικού και προσωπικού, αφήγησης και σχολιασμού.
          Ο Ισραηλινός συγγραφέας ήταν, όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, 16 χρονών και συμμετείχε ως απλός φαντάρος στην προσπάθεια των απανταχού της γης Εβραίων να (επαν)ιδρύσουν το κράτος-τους στα πατρώα εδάφη της Ανατολικής Μεσογείου, όπου τότε κατοικούσαν ως επί το πλείστον Άραβες. Το κείμενο λοιπόν συντίθεται από τις προσωπικές αναμνήσεις από τις μέρες εκείνες, με τη βιωματικότητα ενός αμούστακου παιδιού που εθελοντικά πηγαίνει να πολεμήσει για μια πανάρχαια Μεγάλη Ιδέα, για μια πατροπαράδοτη φιλοδοξία που τράφηκε ακόμα περισσότερο από την αδικία του Ολοκαυτώματος εις βάρος των Εβραίων.
          Όπως προείπα, αυτό που κερδίζει την προσοχή του αναγνώστη, του αναγνώστη που ούτε λεπτομερώς ξέρει την ιστορία της ίδρυσης του Ισραήλ ούτε τον ενδιαφέρει η συγκεκριμένη περίοδος, είναι η μετάβαση από το ειδικό στο γενικό, από το γεγονός στον προβληματισμό. Στην ουσία δεν παρακολουθούμε τα ιστορικά δεδομένα, αλλά μεμονωμένες σκηνές, όσες αποτελούν το πρόσφορο έδαφος για να κοινωνήσουμε την εθνικά υπαρξιακή ιδέα της δικαιοσύνης, όπως την έβλεπαν οι Εβραίοι, να έχουν δηλαδή πλέον το δικό-τους κράτος.
          Ο συγγραφέας αφηγούμενος δεν ενδιαφέρεται τόσο για την ιστορική αλήθεια όσο για την προσωπική. Έτσι, αποποιείται κάθε ίχνος ηρωισμού, αφού κανονικά ήρωας είναι ο μαχητής που νιώθει σιγουριά για την αποστολή-του και πολεμάει χωρίς διλήμματα. Ο αφηγητής όμως, όχι ως νεαρός εθελοντής, αλλά ως ώριμος γέρος που αναλογίζεται τι έκανε τότε, έχει πολλά ερωτήματα για τον πόλεμο, τη θυσία, την αξία της ζωής, την εθνική συνείδηση, την κρατική οντότητα, το όφελος μιας τέτοιας προσπάθειας… Το ύφος του κειμένου έχει δόσεις αυτοστοχασμού, ειδικά στην αρχή που ο Γιόραμ περισσότερο σκέφτεται παρά εξιστορεί, καθώς βλέπει εκ των υστέρων τις νεανικές παθιασμένες πρωτοβουλίες και αναλογίζεται την αλήθεια-τους και την αναγκαιότητά-τους. Όχι ότι αποποιείται τη συνεισφορά-του στη δημιουργία ενός κρατικού οργανισμού, που έχει στεγάσει τα όνειρα εκατομμυρίων Εβραίων, αλλά μια αύρα ματαιότητας πνέει σε μερικά σημεία… έστω μια αύρα προβληματισμού για τον πόλεμο και τις συνέπειές-του.
          Τα επεισόδια που περνάνε σαν ταινία μπροστά στα μάτια-μας είναι πολύ ειδικά, γνωστά ίσως στην ισραηλινή ιστορία, και δεν θα είχαν καμία αξία για μας, αν δεν αντιπροσώπευαν τον αγώνα ενός λαού. Δεν ξεχνώ βέβαια, και δεν ξέχασα ούτε στιγμή όσο διάβαζα το μυθιστόρημα, ότι η άλλη μισή αλήθεια είναι οι Άραβες, που ζούσαν σ’ αυτά τα εδάφη και υποχρεώθηκαν να “αποδεχτούν” το νεότευκτο κράτος του Ισραήλ. Έτσι, η ειλικρινής στάση του Κανιούκ αφήνει στη σκιά την αντίστοιχη θέαση των πραγμάτων από έναν πιθανό Παλαιστίνιο σύγχρονό-του…
          Κλείνοντας, οφείλω να πω ότι η στάση του συγγραφέα είναι πολύ μετριοπαθής. Όχι μόνο θεωρεί ότι όλα όσα λέει είναι αποκυήματα μιας αφερέγγυας μνήμης, που συχνά διχογνωμεί, ψεύδεται, διαστρεβλώνει, αλλά και δηλώνει ότι όλη αυτή η εμπειρία του πολέμου τον έκανε να αναθεωρήσει τις νεανικές-του αντιλήψεις: “είδα από απόσταση την ισραηλινή-μου εμπειρία, την καθημερινότητα που γνώριζα και ήταν δική-μου, πήρα αποστάσεις από τον πόλεμο, τον σιωνισμό, τα τραγούδια του Σέιχ Άμπρεκ, το θάνατο”. Η συγκίνηση που τον συνοδεύει από τότε που αναγκάστηκε να σκοτώσει ένα παιδί είναι το κομβικό συναίσθημα που διαποτίζει τον ίδιο τον πόλεμο και βγάζει τον Γιόραμ περισσότερο ανθρώπινο από αυτό το απάνθρωπο μακελειό.
 

Η ισραηλινή λογοτεχνία είναι αρκετά ακμαία, με σπουδαίους συγγραφείς όπως ο Αβραάμ Γεοσούα ή ο Αμός Όζ. Συμπληρώνω μερικά ονόματα του αστυνομικού μυθιστορήματος, όπως ο Μπάτυα Γκουρ και ο Γιαΐρ Λαπίντ . 

[Δείτε και τη σκεπτόμενη ανάρτηση της Βιβής. Η δική-μου βιβλιοπαρουσίαση πρωτοδημοσιεύτηκε στο In2life στις 17/2/2015 και εδώ κοσμείται από εικόνες που έλαβα από: www.nowtheendbegins.comwww.ynetnews.com, www.sullivan-county.com-, www.zionism-israel.com, και www.nowtheendbegins.com]

Πατριάρχης Φώτιος

19 comments:

Βιβή Γ. said...

Πατριάρχη,να που οι Ισραηλινοί εξάγουν(και)την λογοτεχνία τους μια χαρά.Εμείς ακόμα τον ύπνο του δικαίου.
Σωστά λες ότι το πολύ προσωπικό του συγγραφέα κυριαρχεί,αυτή την αίσθηση είχα συνέχεια.
Ο Κανιούκ πάντως δεν είναι Οζ ή Γεοσούα,έχει -εδώ τουλάχιστον-λιγότερο πυκνό ύφος, κάτι σαν να λείπει,έτσι μου φαίνεται αλλά δεν έχω διαβάσει άλλο δικό του και δεν θέλω να τον συγκρίνω βλακωδώς ίσως.Εσύ τι λες;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Βιβή,
ούτε εγώ έχω διαβάσει άλλο δικό-του.
Αλλά η αίσθησή-μου είναι ίδια με σένα,
κυρίως επειδή ο Κανιούκ γράφει βιωματικά με λίγη λογοτεχνική επεξεργασία,
παθιάζεται από το ίδιο το βίωμα, το ίδιο το θέμα,
την ίδια την τραγικότητα της ιστορίας.
Αντίθετα, ο Οζ και ο Γεοσούα πλάθουν τις ιστορίες-τους με πολλά και καλά αισθητικά υλικά.
Η παρατήρησή-σου για την πυκνότητα ίσως είναι σωστή.

Έχω διαβάσει πολύ Οζ,
αν και δεν έτυχε να κάνω ανάρτηση για βιβλίο-του,
και μ' αρέσει πολύ.
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Α,μα να κάνεις,μ΄ενδιαφέρει η γνώμη σου πέρα από το ξεροσφύρι μ΄αρέσει, ξέρεις, τα΄ χουμε ξαναπεί. Οζ,για πες,τι έχεις διαβάσει;

Πάπισσα Ιωάννα said...

Τώρα που με ρωτάς,
αντιλαμβάνομαι ότι έχω να διαβάσω Αμός Οζ καμιά δεκαριά χρόνια, πριν ανοίξω το Βιβλιοκαφέ.
Μ' αρέσει η ατμόσφαιρα και το καθημερινό μαζί και στοχαστικό ύφος του συγγραφέα.
Στη "Φίμα" η ιδιωτική ζωή συμπορεύεται με τη διαμάχη Ισραηλινών και Παλαιστινίων,
το "Μαύρο κουτί" είναι ένα ενδιαφέρον επιστολικό μυθιστόρημα για μια σχέση που βαίνει προς το τέλος-της,
"Η γυναίκα που γνώρισα" είναι λιγότερο πολιτικό και περισσότερο εσωστρεφές
και τέλος "Ο Μίχαέλ-μου" αναφέρεται στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του Ισραήλ.
Απ' όσο θυμάμαι αγάπησα πολύ τη "Φίμα",
ίσως επειδή ήταν το πρώτο που διάβασα
και τα άλλα έργα-του ακολούθησαν αυτό το μονοπάτι.
Εσύ;
Καλημέρα
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Την "Φίμα" δεν την έχω διαβάσει, Πατριάρχη.Τα υπόλοιπα που λες τα πήρα σβάρνα σχετικά πρόσφατα με πρώτο το"Μαύρο Κουτί" αλλά μετά από σένα,έχω επίσης διαβάσει την "Ιστορία αγάπης και Σκότους" και τις "Εικόνες από τη Ζωή στο Χωριό".Είχα για χρόνια επιφύλαξη και παρωπίδες για την σημερινή ισραηλινή λογοτεχνία αλλά δεν είχα απολύτως δίκιο.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νομίζω ότι ο Οζ είναι σπουδαία περίπτωση συγγραφέα.
Σε κανένα βιβλίο-του δεν ένιωσα δυσφορία ή αγανάκτηση.
Κι ούτε ενοχλεί η ισραηλινή-του καταγωγή, από τη στιγμή που δεν προπαγανδίζει τίποτα φανατικό ή φιλοπόλεμο.
Τα δυο που διάβασες εσύ πώς ήταν;
Π.Φ.

Rosa Mund said...

Φώτιε και Βιβή, καλημέρα!

Αν μου επιτρέπετε να μπω στη συζήτησή σας, θεωρώ τον Άμος Οζ εξαιρετική περίπτωση συγγραφέα. Επιπλέον, έχω διαβάσει την "Τέλεια γαλήνη", όπου μιλάει για τη ζωή στο κιμπούτς, όπου έζησε και ο ίδιος, καθώς και τη "Νύχτα του συγγραφέα", ένα ευρηματικό μικρό βιβλιαράκι. Λάτρεψα την "Ιστορία αγάπης και σκότους", που ήταν καθοριστική, ώστε να με κάνει να αναζητήσω και τα υπόλοιπα βιβλία του συγγραφέα. Δυστυχώς, πολλοί φίλοι μου δεν θέλουν να τον ξέρουν, επειδή είναι Εβραίος. Η προκατάληψη δεν παύει να βάζει παρωπίδες ακόμα και στα ξύπνια μυαλά.

Επίσης, αγάπησα βαθιά τον επίσης Εβραίο Νταβίντ Γκρόσμαν για το συγκλονιστικό "Στο τέλος της γης". Δεν το διάβαζα, το ζούσα.
Αν δεν το ξέρετε, σας το προτείνω.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Η αλήθεια είναι ότι πέφτω από τα σύννεφα με τις απαρέσκιες μερικών, εξαιτίας της εθνικότητας του συγγραφέα.
Δηλαδή:
- δεν διαβάζουμε Γιασάρ Κεμάλ και Ορχάν Παμούκ, επειδή είναι "μισητοί" Τούρκοι;
- δεν διαβάζουμε Γκύντερ Γκρας επειδή όχι μόνο είναι Γερμανός (πιπέρι στη γλώσσα!) αλλά πολέμησε στα νιάτα-του και με τους Ναζί;
- δεν διαβάζουμε Percival Everett επειδή είναι "φονιάς των λαών" Αμερικάνος;
Πότε γυρίσαμε ως λαός τόσο πίσω; (Μα από τότε που ο βουλευτής ΑΝΕΛ Νικολόπουλος ζητάει να καταργηθούν τα γερμανικά από τα ελληνικά σχολεία!!!!!!!!!)

Το ρολόι πήγε μια ώρα μπροστά, τα μυαλά-μας πότε;
Πατριάρχης Φώτιος

Rosa Mund said...

Έχουμε ξανασυζητήσει το πόσο επηρεάζει κάποιους η εθνικότητα, η ιδεολογία ή ο βίος και η πολιτεία ενός συγγραφέα.
Στην περίπτωση αυτή θα εξαιρούσαμε πολλά από τα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Θυμάμαι την ιστορία με τον Γκύντερ Γκρας (17 χρονών, υπηρέτησε για διάστημα μικρότερο των δύο μηνών στα Waffen-SS) που τον ξέσκισαν θέλοντας να του πάρουν πίσω το Νόμπελ, αλλά και μια άλλη ιστορία με τον επίσης αγαπημένο Μίλαν Κούντερα, για μια (αναπόδεικτη) ιστορία προσωπικής προδοσίας που περιγράφεται στο "Αστείο".

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αυτό υπαινίχθηκα κι εγώ,
Rosa Mund,
όταν μίλησα για τον Γκύντερ Γκρας.
Συμφωνούμε.
Οι περισσότεροι συγγραφείς,
είτε λόγω προσωπικής ταυτότητας
είτε λόγω εθνικής-θρησκευτικής-κομματικής κ.ο.κ.
θα έπρεπε να πάνε -με βάση αυτή τη λογική- στο πυρ το εξώτερον!
Διαβάζουμε κείμενα κι όχι συγγραφείς,
διαβάζουμε στάσεις εντός της λογοτεχνίας
και δεν τις συγχέουμε με τη ζωή του συγγραφέα
και πολύ περισσότερο με μια συλλογική ευθύνη, που μπορεί και να μην τον αφορά).
Πατριάρχης Φώτιος

Βιβή Γ. said...

Εδώ είμαι κι εγώ.Συμφωνώ με όλα όσα λέτε ομολογώντας σας όσον αφορά τους Ισραηλινούς ότι ο Γκρόσμαν, μ΄αυτό του το μυθιστόρημα, ήταν ο πρώτος που μου άνοιξε τα γκαβά μου και μπόρεσα να παραδεχτώ κάτι που έλεγε-κι ακόμα, θαρρώ,το λέει-ο Οζ όταν μιλάει για τα βιβλία του και για το Ισραήλ,πώς δεν είναι μια ταινία σπαγγέτι γουέστερν αυτό που συμβαίνει εκεί κάτω με καλούς και κακούς για να διαλέξεις και να ξεμπερδέψεις.
Μα και το άλλο θέμα το απολύτως σχετικό που βάλατε είναι τεράστιο,πώς διαχωρίζεις δηλαδή τον δημιουργό από το έργο του ώστε ενώ ξέρεις πχ ότι ο Χάμσουν ήταν φιλοναζί και ό,τι άλλο, δεν γίνεται να αγνοήσεις ότι πρόκειται για έναν εξαιρετικό συγγραφέα.
Όσο για τα καθ΄ημάς το ζούμε κι από τις δυο πλευρές,ο Μακριδάκης είναι κόκκινο πανί για κάποιους,η Τριανταφύλλου τρώει γιαούρτια από άλλους.Αν η λογοτεχνία τους είναι αξιόλογη ή όχι δεν ενδιαφέρει την αρένα.

Βιβή Γ. said...

Νομίζω ότι από τον Οζ που έχω διαβάσει θα ξεχωρίσω την "Ιστορία Αγάπης και Σκότους",είναι ένα εν δυνάμει έπος,πολύ ψιλοβελονιά από άποψη τεχνική και για συγκεκριμένο λόγο θυμάμαι πάρα πολύ καλά το "Μαύρο Κουτί":την ανθρωπιά των ηρώων στο τέλος,αυτήν την φοβερή στάση που κρατούν ο ένας απέναντι στον άλλον ξεχνώντας τι τους χώρισε και ενθυμούμενοι τι τους ενώνει,κάτι που εσένα σαν αναγνώστη σε αιφνιδιάζει και τελικά σε αφυπνίζει.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Τελικά,
το "Ιστορία Αγάπης και Σκότους" φαίνεται ότι θεωρείται κι από τις δυο-σας πολύ καλό.
Μπαίνει στα υπόψη
για μια επάνοδό-μου τον Οζ.
Π.Φ.

Anonymous said...

Καλησπέρα
Διάβασα την ενδιαφέρουσα ανάρτηση και θυμήθηκα την εξαιρετική ταινία Βαλς με τον Μπασίρ, 2008, ισραηλινή, σε σενάριο σκηνοθεσία του Άρι Φόλμαν. Έχω την εντύπωση ότι το θέμα είναι παράλληλο με του βιβλίου που αναφέρεστε, αλλά η πραγμάτευσή του πραγματικά θαυμάσια, μακριά από κάθε επιπολαιότητα.
Δέσποινα Μ.

Νώντας Τσίγκας said...

Επιτρέψτε μου να πω ότι συμφωνώ και γω για τη σπουδαιότητα της "ιστορία αγαπης και σκότους" του Αμος Οζ.
[ Αλλο αδικημένο (μη) Νόμπελ ο Οζ...]
Οι σελιδες που αφιερώνει στην αυτοκτονία της μητέρας του, μου έδωσαν την λαμπροτερη και βαθυτερη περιγραφή αισθημάτων που αφήνει ο αυτόχειρας σε όσους τον αγαπούν...
[Κυριαρχεί θυμός και μίσος όσο κι αν φαίνεται παράξενο...]
Αλλα φυσικά αυτό δεν είναι το κυριο μέρος διαπραγματευσης του αυτοβιογραφικου εν πολλοίς βιβλιου. Το διαβασα όταν ειχε κυκλοφορήσει (νομιζω πανε δεκα χρόνια τουλάχιστον) και ακόμα η σκηνή αυτη με ματώνει...

Πάπισσα Ιωάννα said...

Δέσποινα Μ.,
σ' ευχαριστούμε για τη συνεισφορά στη συζήτηση.
Π.Φ.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νώντα,
κοίτα να δεις που ξεκίνησα από έναν "άγνωστο" Κανιούκ
και φτάσαμε να μιλάμε για τους μεγάλους της ισραηλινής λογοτεχνίας.
Αν το ήξερα, θα έκανα μια καλή ανάρτηση για τον Οζ.
Αλλά ποτέ δεν είναι αργά...
Π.Φ.

Νώντας Τσίγκας said...

Φυσικά...
ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΡΓΑ!!!
Το καλο θριαμβευει στο τέλος
(το πιστευω!)

Βιβή Γ. said...

Εγώ πάντως,θα περιμένω ανάρτησή σου για Οζ.Είναι αυτό που λένε παγκόσμιας εμβέλειας,ίσως όχι καλύτερος από τον Γεοσούα σε κάποια πράγματα -θα τα συζητήσουμε όλα αυτά όταν έρθει η ώρα- αλλά έχει το χάρισμα να πιάνει τεράστιο κοινό.Δεν το έχουν πολλοί αυτό, προσωπικά τον θεωρώ ως έναν από τους μελλοντικούς κλασσικούς.