Συμπεράσματα, σκέψεις και μερικές ερωτήσεις

Τα ερωτήματα στη ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΗ θα μπορούσαν να είναι διπλάσια. Θα μπορούσαν να αναφέρονται και σε άλλες πτυχές της φιλαναγνωσίας-μας, αλλά περιορίστηκα σε μερικά που δείχνουν τη σχέση των θαμώνων του Βιβλιοκαφέ με τη λογοτεχνία και τους περί την λογοτεχνία. Στις 25 Οκτωβρίου 2008 είχα διεξαγάγει μια ανάλογη έρευνα με άλλα ερωτήματα, που έδωσαν το στίγμα της βιβλιοφιλίας σε ένα (μικρό) δείγμα των βιβλιολατρών (οι φίλοι που απάντησαν τότε ήταν σε ποσοστό 80 και % διαφορετικοί από τους σημερινούς! Η σύγκριση λοιπόν είναι αποκαλυπτική).

Τι συνειδητοποιούμε λοιπόν;

1.Ζούμε στην εποχή της πεζογραφίας σε μια χώρα που έχει αναδείξει μέγιστους ποιητές. Το 83% διαβάζει πεζά, ανάμεσα στα οποία προβάδισμα έχει το μυθιστόρημα. Γιατί η μεγάλη αφήγηση κερδίζει το ευρύ κοινό; Επειδή μπορεί ίσως να συμπεριλαμβάνει στον  ίδιο τόμο μια μεγάλη τοιχογραφία προσώπων και σκηνών. Επειδή συνάμα εισάγει τον αναγνώστη σε μια ενιαία ατμόσφαιρα και τον συνοδεύει επί μακρόν μέσα στο ίδιο, γνώριμο από σελίδα σε σελίδα, κλίμα. Επειδή τέλος μπορεί και αποτυπώνει την πολύπλευρη πραγματικότητα στις ποικίλες διαστάσεις-της.

2.Μέσα στο είδος του μυθιστορήματος τώρα προτιμάται γενικά αυτό που θα ονομάζαμε «κοινωνικό» (ανθρώπινες σχέσεις, οικογένεια, σχέσεις φύλων, προβλήματα καθημερινότητας κλπ.). Από κοντά βρίσκονται το ιστορικό μυθιστόρημα (κλασική αξία, τόσο για την ταξιδιάρικη φύση-του, όσο και για την προσπάθεια να ξαναδιαβάσουμε την ιστορία-μας, άρα και την ταυτότητά-μας) και το αστυνομικό (με τη γοργή-του δράση και την κοινωνική-του εστίαση). Δεν ξέρω αν παραξενεύει αλλά το πολιτικό μυθιστόρημα κερδίζει έδαφος, τόσο από τους συγγραφείς που το χρησιμοποιούν σε μια πολιτικοποιημένη φάση της ιστορίας-μας όσο και από τους αναγνώστες που το αναζητούν για να κατανοήσουν το παρόν-μας.

3.Πώς προκαθορίζουμε το βιβλίο που θα πάρουμε; Τελικά, ο συγγραφέας (ο παλιός, ο καθιερωμένος, ο γνωστός από προηγούμενα έργα-του) παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο. Από την άλλη, μας επηρεάζει το ίδιο το βιβλίο (εξώφυλλο, οπισθόφυλλο, λοιπές ενδείξεις από την άμεση επαφή μαζί-του) αλλά και το βιβλιοπωλείο που θα το αναδείξει. Οι κριτικές μένουν τρίτες με πολύ κοντά τις γνώμες των φίλων. Τα ιστολόγια τελευταία: ακόμα ζούμε στην εποχή της προ-ψηφιακής επιρροής; είναι αναξιόπιστα; δεν έχουν ακόμα εγκαθιδρυθεί στη συνείδησή-μας;

4.Ο παραδοσιακός τύπος (όχι με υποτιμητική έννοια) είναι το 50% των επιλογών-μας σε ό,τι αφορά το βιβλίο, ενώ και οι free press, που κυκλοφορούν ευρέως και δωρεάν, μπαίνουν όλο και περισσότερο στη ζωή-μας. Ιδιαίτερα με εξέπληξε θετικά ότι τα περιοδικά (26% δεν είναι λίγο) αγοράζονται και διαβάζονται, και ακόμα περισσότερο τα ηλεκτρονικά έντυπα εισδύουν σιγά σιγά στην αναγνωστική-μας καθημερινότητα.

6. Τι σημαίνει καλό βιβλίο; Η μονοσήμαντη απάντηση είναι αδύνατη, αφού ένα σύνολο παραγόντων, συγκλινόντων και συνεργαζόμενων, καθορίζει αυτό που ενστικτωδώς ονομάζουμε «καλό». Διψήφιο ποσοστό συγκέντρωσαν η πλοκή (18,1%) και οι χαρακτήρες (13,2%), η γλώσσα (12,5%) και η κοινωνική εμβάθυνση (10,5%). Άρα ένα υφολογικά καλογραμμένο βιβλίο που να μην έχει πρόβλημα στη σύνδεση των γεγονότων, με πολύπλευρους χαρακτήρες και αναφορά σε ένα κοινωνικό θέμα θα ήταν μια καλή συνταγή.

7 και 10. Το τι σημαίνει ένα βιβλίο εξαρτάται πλέον, απ’ ό,τι φαίνεται, από τη σχέση μεταξύ των κειμενικών πληροφοριών και του αναγνώστη-υποκειμένου της ερμηνείας. Όσο για τα μπεστ-σέλερ κινούνται μεταξύ ανοχής και ενσωμάτωσης στα υπόλοιπα αναγνώσματά-μας. Σπάμε ταμπού ή κατεβαίνουμε σε εύκολα αναγνώσματα;

9.Ενδιαφέρουσα η παρατήρηση της Ελ.Ελ: οι αναγνώστες δεν αναγνωρίζουν κριτικούς. Ίσως διαβάζουν δεξιά και αριστερά κριτικές αλλά δεν συγκρατούν ονόματα και …διευθύνσεις. Γιατί άραγε; Ο κριτικός δεν είναι η αυθεντία του παρελθόντος; Δεν είναι ο πνευματικός άνθρωπος του οποίου η γνώμη θα βαρύνει; Δεν ενδιαφέρει η επώνυμη και σε διάρκεια έκφραση γνώμης αλλά η τακτική της μέλισσας;

Πατριάρχης Φώτιος