“Η απόδειξη” της Laurence Cossé

Το μικρό αφιέρωμα στη σχέση λογοτεχνίας και θρησκείας, με κείμενα που πραγματεύονται το θείο υπό ποικίλες σκοπιές, κλείνει εδώ με το μυθιστόρημα μιας γαλλίδας πεζογράφου, που συλλαμβάνει πρωτότυπα την ιδέα της απόδειξης της ύπαρξης του Θεού.

Ο πίνακας είναι φυσικά του El Greco, έργο του 1595.

Γαλλικός καφές με λικέρ:

Laurence Cossé

“Le Coin du voile”

Gallimard

1996

“Η απόδειξη”

μετ. Ρ. Παπαδάκη

εκδόσεις Πόλις

2010

        Η ιδέα αυτή αφορά στην ουτοπική ανεύρεση της απόδειξης ότι υπάρχει Θεός. Αν αυτό που τώρα θεωρείται ανέφικτο (η απόδειξη της ύπαρξης του Θεού), εμφανιστεί μια μέρα με αδιαμφισβήτητο τρόπο, ποιες συνέπειες θα έχει στη ζωή των ανθρώπων και πώς θα το χειριστούν εκκλησιαστικοί και πολιτικοί άνδρες;

      Το μυθιστόρημα στηρίζεται σ' αυτήν την απόδειξη που στέλνεται σε μια ομάδα Καζουιστών, οι οποίοι προβληματίζονται για το τι να κάνουν, ενώ άλλοι από τους πολιτικούς που το μαθαίνουν εκστασιάζονται, όπως ο πρωθυπουργός, κι άλλοι ανησυχούν για την ανισορροπία που θα προκαλέσει στον κόσμο. Επομένως, η πρώτη σκέψη είναι να το αποκρύψουν, ώστε να μην κλονίσουν τα δεδομένα δύο χιλιάδων ετών.

πηγή: http://www.paulschelder.net/

       Αν το σκεφτεί κανείς, η απόδειξη για την ύπαρξη του Θεού είναι μια πράξη ανελευθερίας και ντετερμινισμού. Ενώ μέχρι τώρα ο ίδιος ο Θεός έχει αφήσει την ανθρωπότητα να επιλέξει αν θέλει να πιστέψει ή όχι, αφήνει δηλαδή τον άνθρωπο ΕΛΕΥΘΕΡΟ να δείξει εμπιστοσύνη με βάση κάποιες ενδείξεις ή να απορρίψει την ύπαρξή-του βάσει ορθολογιστικών συλλογισμών, τώρα είναι υποχρεωμένος να γίνει πιστός. Η πίστη αντικαθίσταται με τη γνώση, η επιλογή με την ανάγκη. Αυτό καθεαυτό είναι μια υποδούλωση του ανθρώπινου πνεύματος, μια άρση της παραδείσιας επιλογής ανάμεσα στο να φάνε ο Αδάμ και η Εύα το μήλο ή να μην το φάνε.

        Η Cossé βάζει τους ηγέτες της ανθρωπότητας (τουλάχιστον στη Γαλλία) να συνειδητοποιούν και άλλες πρακτικές επιπτώσεις, όπως την εγκατάλειψη της παραγωγικότητας, την προσκόλληση στην προσευχή, τον παραγκωνισμό πολλών δευτερευουσών και επιζήμιων ενασχολήσεων, την απαξίωση έτσι πολλών επαγγελμάτων, την ανατροπή με άλλα λόγια πάμπολλων δραστηριοτήτων που εδράζονταν ως τώρα είτε στην αθεΐα είτε στην εν αμφιβόλω πίστη. Δηλαδή αντί η αποκάλυψη της θεϊκής ύπαρξης να γίνει εφαλτήριο μιας καλύτερης πραγματικότητας, οι ιθύνοντες φοβούνται –εν μέρει και ιδιοτελώς- την άρδην αλλαγή του σκηνικού και την επιστροφή του ανθρώπου σε πιο απλές μορφές ζωής, χωρίς τη μανία του κέρδους και το κυνήγι της αμαρτίας που κινητοποιεί ποικίλες δραστηριότητες.

      Το βιβλίο διαβάζεται με ενδιαφέρον, όχι μόνο για την τύχη της απόδειξης, αλλά και χάρη στα μικρά κεφάλαια που συνθέτουν την οικονομία της δράσης. Η κινηματογραφική σύλληψη των επιμέρους σκηνών, με εναλλαγή προσώπων και σκηνικών, κάνει την ανάγνωση πιο γοργή και τον βηματισμό πιο ραγδαίο. Η ακρίβεια των σκηνών αντικατοπτρίζει και την ψυχολογία των χαρακτήρων, οι οποίοι, αν και δεν σκιαγραφούνται ολοκληρωμένα, αναδεικνύουν μορφές εξουσίας και σκέψης που προβληματίζονται πάνω στην επανάσταση που μπορεί να επέλθει. Στην ουσία οι πάντες είναι μέλη μιας ρεαλιστικής αλληγορίας, που θέτει το ζήτημα της θεϊκής ύπαρξης ως αναρχικό στοιχείο ανατροπής και ανισορροπίας.

      Ωστόσο στην εκτέλεση αυτή η εξαιρετική ιδέα έχει μερικά κενά. Η απόδειξη φυσικά δεν αποκαλύπτεται κι αυτό, όσο κι αν κρίνεται αναγκαίο, φαίνεται ταυτόχρονα και αφύσικο στην όλη οικονομία του μυθιστορήματος. Μικρό όμως το κακό και κατ’ ανάγκη το συγχωρούμε. Από την άλλη, όμως η αντίδραση όσων διάβασαν την απόδειξη περιορίζεται σε ανησυχίες που έχουν μόνο πρακτικό χαρακτήρα και δεν προχωράνε σε πιο βαθιές θεολογικές προσεγγίσεις, πλην μερικών σελίδων στο τέλος. Αυτό δείχνει ότι η συγγραφέας, είτε δεν έχει θεολογικές ανησυχίες ή δεν ήθελε να εμβαθύνει σε τέτοια μεταφυσικά ερωτήματα, αλλά να καταπιαστεί μόνο με τον γήινο αντίκτυπο μιας τέτοιας απόδειξης. Το έργο όμως έτσι ατονεί σε εύρος και βάθος.

       Συνολικά, η πραγμάτωση μιας ιδέας τέτοιας έχει έντονα μυθοπλαστικό ενδιαφέρον και ειδικά στο θέμα της ελευθερίας του ανθρώπου. Η πίστη είναι πράξη ελευθερίας, όπως και η απιστία.

Πατριάρχης Φώτιος