Monday, October 04, 2010

Χυμός σταφύλι: πένα εναντίον πληκτρολογίου

Η επανάσταση του Γουτεμβέργιου δεν σταμάτησε τη γραφή με το χέρι, απλώς ανέκοψε την ανάγνωση από το χειρόγραφο. Ουσιαστικά, η χειρόγραφη συγγραφή περιορίστηκε με την επινόηση της γραφομηχανής και ακόμα περισσότερο με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή που έκανε το γράψιμο πιο …δημοκρατικό.
      Αφορμή για μια σύγκριση τέτοιου είδους είναι δυο-τρία κείμενα της σαββατιάτικης Ελευθεροτυπίας (2.10.2010), που φέρνουν το «ξεχασμένο» (;) χειρόγραφο ξανά στο προσκήνιο. Ο Δημήτρης Γκιώνης αναφέρεται στην αξία του χειρόγραφου αρχείου και στην αποκάλυψη της προσωπικότητας μέσω της γραφής (άλλωστε η γραφολογία είναι επιστήμη). Λίγες σελίδες αργότερα η λατρεία της γραφής με πένα ή μολύβι αποκαλύπτει πως η “χειρωνακτική τέχνη” της γραφής είναι η ίδια η επαφή με τις λέξεις, είναι η ίδια η δημιουργική προσπάθεια του λογοτέχνη να μοχθήσει πάνω στο χαρτί, είναι η κοπιώδης εργασία να βγει δύσκολα (αργά, στοχαστικά, πιο δουλεμένα, πιο πελεκημένα) αυτό που έρχεται με ταχύτητα στο μυαλό. Η Κική Δημουλά, παρότι χρήστης γραφομηχανής, θυμάται τα γράμματα που έστειλε και έκλεισε μέσα το ένστικτό-της, ενώ ο Δημήτρης Κοσμόπουλος δηλώνει λάτρης της καλλιγραφίας και της παλίμψηστης γραφής με σβησίματα, μουτζούρες και επαναγραφές. Ο Βασίλης Αλεξάκης σε μια συνέντευξή-του παλιότερα έλεγε πως τα υπόλοιπα της γόμας μετά το σβήσιμο είναι οι σκέψεις που δεν ευοδώθηκαν…
       Σ’ αυτό το πλαίσιο διαβάζω και τη συνέντευξη του Νίκολας Καρ στην Κατερίνα Οικονομάκου, πάλι στην Ελευθεροτυπία. Ο αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου "The Shallows. What the Internet is Doing to our Brain" επισημαίνει ότι το διάβασμα στο διαδίκτυο, παρά τα προφανή πλεονεκτήματά-του, κάνει τον άνθρωπο να διαβάζει ρηχά, να αναλύει ελάχιστα, να τσαλαβουτά από πληροφορία σε πληροφορία. “Ό,τι κερδίζουμε σε ποικιλία και ταχύτητα, το χάνουμε σε αναλυτική και κριτική ικανότητα”.
       Αυτό είναι ίσως και ένα βασικό πρόβλημα του e-book ή των λογοτεχνημάτων που αναρτώνται στο διαδίκτυο (Σε λίγες μέρες θα μιλήσω για ένα τέτοιο, το μυθιστόρημα της Νιόβης Λύρη «Η μέρα της μελάνης»). Ο διαδικτυωμένος άνθρωπος μαθαίνει να διαβάζει με άλματα, να βλέπει τίτλους και να αγνοεί την εμβάθυνση, να μένει σε συνθήματα και να μην έχει την υπομονή να σταθεί και να σκεφτεί μπροστά στην οθόνη που τρέχει και χάνεται. Αποτέλεσμα μιας τέτοιας τάσης είναι τα μικρά κείμενα, οι πρόσφορες ατάκες, οι επιδερμικές παρουσιάσεις, γεγονός που έχει επηρεάσει και τον έντυπο τύπο με μικρές βιβλιοπαρουσιάσεις και λίγες κριτικές, με πολλά σλόγκαν και ειδησάρια, με φωτογραφίες και λεζάντες που αντικαθιστούν το «εκτενές» άρθρο.
     Λύση φυσικά δεν είναι ο εξοβελισμός του υπολογιστή. Λύση είναι η ανάγνωση έντυπων εφημερίδων, φυσικά η βιβλιοφιλία και η μύηση στο τυπωμένο βιβλίο που σε παρασύρει στον δικό-του ρυθμό, κι ακόμα περισσότερο η ποίηση που υποβάλλει την αργή, αλλά ουσιαστικά σκεπτόμενη, ανάγνωση.
Πατριάρχης Φώτιος

16 comments:

Anonymous said...

Καλημέρα φίλτατε (που λέτε, εσεις οι διανοούμενοι μεταξύ σας!) Σε περίπτωση που δεν το ξέρεις (γιατί εσείς οι "φίλτατοι" ΟΛΑ τα μαθαίνετε:))"Η Μέρα της Μελάνης" εχει α λ λ ά ξ ε ι σε σχεση με το αναρτημένο. Οι κυριότερες αλλαγές ειναι οτι εχουν αφαιρεθεί δύο πρόσωπα (Μισέλ και Ναράγιαν) και εχει αλλαξει η σχέση των δυο φίλων ( Κουτρουμάνος και Ζαν Πωλ). Υπάρχει ετσι ένα κάπως διαφορετικό φιναλε καθώς και μερικές άλλες προσθαφαιρέσεις, διευκρινίσεις και διακειμενικά (πχ περισσότερος Καζαντζάκης).
Πάντως η γενική εντύπωση του βιβλίου δεν εχει αλλάξει, υποθετω.

Η βελτιωμένη μορφή περιμένει απάντηση από εκδότη. Αν ειναι θετική θα την διαβάσεις σε βιβλίο, αν ειναι αρνητική θα τη διαβάσεις στο διαδίκτυο. In both cases θα εχει ενδιαφέρον η συγκριση (Άρα, θα κανεις για χάρη μου ΔΥΟ ποστ!)
Φιλιά, Νιόβη

Πάπισσα Ιωάννα said...

Γεια-σου, Νιόβη. Χαίρομαι που σε ξανακούω.
Ελπίζω η προσπάθειά-σου να ευοδωθεί και το δικό-μου ποστ να βοηθήσει στη βελτίωση του έργου-σου.
Πατριάρχης Φώτιος

maxforeigner said...

Η γραφή με το χέρι αντί στον υπολογιστή και η ανάγνωση εντύπων αντί ανάγνωση στο διαδύκτιο, μου φαίνεται πως μοιάζει με το ταξίδι με το ... τρένο σε αντιδιαστολή με το ταξίδι με το αεροπλάνο! Ταξιδεύοτας με το τρένο, έχεις τη δυνατότητα να δεις πολλά μέρη, ενώ ταυτόχρονα έχεις το χρόνο να σκεφτείς, να αναλογιστείς, να στοχαστείς ή και να διαβάσεις. Αυτά, συνήθως δεν μπορείς να τα κάνεις ταξιδεύοντας με το αεροπλάνο (ιδιαίτερα αν η πτήση δεν είναι πολύ μεγάλης διάρκειας).

Πάπισσα Ιωάννα said...

Mike,
ωραία παρομοίωση.
Ως προς το γράψιμο όμως η ταχύτητα διεκπεραίωσης κειμένων (ίσως όχι λογοτεχνικών) είναι αναγκαία. Ως προς το διάβασμα η αργοπορία του τρένου είναι όφελος σκέψης και περισυλλογής, όπως λες.
Φυσικά δεν ξεχνάμε ότι η εξέλιξη του υπολογιστή έχει πλεονεκτήματα αδιαμφισβήτητα.
Μάλλον μέτρο σε όλα, θα έλεγα. Και προπαντός όχι ψηφιακές αναγνώσεις σε βαθμό αλλοτρίωσης.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Δηλαδή πιστεύετε οτι οι αιώνες γραφής με το χέρι και ανάγνωσης χάρτινων βιβλίων δημιούργησαν ανθρωπους που ...εμβαθύνουν;

(χα χα)

Τη συγκριση αυτη την κανουν άνθρωποι της μειοψηφίας που ΗΔΗ εχουν μαθει να εμβαθυνουν στο (χάρτινο) βιβλίο και, μαθαίνοντας τον υπολογιστή σε μεγάλη ηλικία, τον χρησιμοποίησαν κυρίως για γρήγορες δουλειές και κάνουν τη συγκριση απλώς δυο πραγμάτων που ΟΙ ΙΔΙΟΙ κάνουν. Όταν οι οθόνες που μιμούνται χαρτί θα γενικευθούν, η "εμβάθυνση" (των ελάχιστων) θα πραγματοποιείται κι εκεί, δεν βλέπω πώς όχι.
Η εμβάθυνση όμως των πολλών δεν εχει σχέση με το μέσο αναγνωσης. Τουλάχιστον όχι σημαντική.Μπορεί να αλλάξει κάπως το είδος της εμβάθυνσης, πχ οι νεότερες γενιές αντί να είναι τόσο "υπαρξιακά προβληματισμένες" όσο οι εμβαθύνοντες πρόγονοί τους,γίνουν πιο εφευρετικές, πράκτικές και με απτή δημιουργική φαντασία. (Δεν'κακό!)
Τέλος, η γραφή με το χέρι και η ιδιαίτερη συνδεσή της με τη σκέψη δεν προκειται να εξαφανιστεί ποτέ. Πάντα όσοι έγραφαν σκεπτομενοι έγραφαν πρώτα ένα πρόχειρο (δηλ. ένα βασικό) κι ενα "καθαρό". Τωρα εχεις ένα πρόχειρο (δηλ. βασικό) και ΠΟΛΛΑ, εύκολα καθαρά.

(όλο γκρίνια είσαστε, σαν τους "πολιτικούς" θεωρητικολογίες για να περνά η ωρα. Σε μια χωρα όπου οι ..δημοτικές εκλογές θα γίνουν για το ...μνημόνιο (δηλ, βολικά, για το ΤΙΠΟΤΑ στη χωρα των σκουπιδιών και των αυθαιρέτων), φυσικά όλοι συζητάμε για το προβλημα των υπολογιστών (δηλ για το ΤΙΠΟΤΑ στη χώρα του έτσι κι αλλιώς ΜΗ ΔΙΑΒΑΣΜΑΤΟΣ):)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νιόβη,
ξαναγύρισες στη μάχιμη διαλογικότητά-σου και σε ξανακαλωσορίζω.
Τυπικά έχεις δίκιο, αλλά ουσιαστικά δες πόσο η νέα γενιά, που συνηθίζει πιο πολύ στο διαδίκτυο και λιγότερο στο βιβλίο, δεν μπορεί να διαβάσει με προσοχή ούτε λ.χ. ένα μυθιστόρημα ιδεών, ούτε ένα άρθρο σε εφημερίδα, αλλά -και εδώ είναι η ουσία της ένστασης- ούτε και ένα άρθρο, κάπως μεγάλο, στο διαδίκτυο. Διάβάζει πηδηχτά, σταμπάρει τίτλους και φωτεινές επιγραφές, μαθαίνει να ζαπάρει όπως στην τηλεόραση και να μη βλέπει τίποτα σε βάθος. Για άλλου είδους ικανότητες που αναπτύσσει, δεν έχεις άδικο. Καθετί όμως έχει το κόστος-του.
Πατριάρχης Φώτιος

ΥΓ. Προσωπικά δεν με ενδιαφέρει πώς γράφει κανείς (εγώ χρησιμοποιώ λίγο πλέον το χειρόγραφο), αλλά ΠΩΣ ΔΙΑΒΑΖΕΙ, δηλαδή πώς αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσω των γραπτών-του ιχνών.

Anonymous said...

Μπορεί να μη φταίει η οθόνη. Απλώς η νεα γενιά κατάλαβε ότι τα περισσότερα κείμενα φλυαρούν, και δεν χάνει το χρόνο της!
Επίσης, ετσι ακριβώς όπως περιγράφεις, διαβάζουν τα παιδιά για να αποστηθίσουν το μαθημα στο σχολείο: τσεκάροντας λέξεις-κλειδιά. (Πρέπει να κερδίσουν χρόνο, εχουν πολλά να αποστηθίσουν!)Το ελληνικο σχολείο έχει εκπαιδεύσει στο "άδειο", επιφανειακό διάβασμα και τη συσσωρευση σκόρπιων, ανεπεξεργαστων πληροφοριών, πολύ περισσότερο από το ιντερνετ. Από αυτή την άποψη είναι ..πρωτοπόρο!:)

Johnny Panic said...

Νιόβη,μας έλειψες πολύ!!!

Προσυπογράφω και ως εκπρόσωπος της νέας(;) γενιάς (είμαι 25,άρα παλιώνω; Πολύ με μπερδεύουν οι γενιές,ούτε στην ιστορία της λογοτεχνίας τις καταλαβαίνω καλά καλά), δηλώνω ότι αδυνατώ να συνδέσω το διαδίκτυο και την διαδικυτακή ανάγνωση με την αλλοτρίωση.Εν γένει η δαιμονοποίηση των μηχανών μού προκαλεί μια θυμηδία,θυμίζει λίγο την μελλοντολογική μυθοπλασία όπου οι μηχανές αυτονομούνται και καταδυναστεύουν το Πνεύμα(ήτοι εμάς τους Ανθρώπους!!!). Να θυμίσω ότι ο Ελύτης είχε πει περίπου ότι θα έκανε θαύματα αν διέθετε από νωρίς κομπιούτερ.Επίσης,πάω ό,τι στοίχημα θέλετε ότι ο Ευριπίδης θα έγραφε τραγωδίες στο λαπτοπάκι του(και θα σώζονταν και όλες!),ενώ δεν με ξενίζει διόλου η ιδέα ενός νέου ποιητή που σημειώνει στίχους στο κινητό του(κομπιούτερ κι αυτό,άλλωστε)

Κοντολογίς,αναμασώ κι εγώ στο κλισέ ότι δε φταίει το μέσον,αλλά ο χειρισμός αυτού.

Johnny Panic said...

@Νιόβη

Άσχετο,αλλά δυο μέρες πριν,ψάχνοντας κάτι στο Ναυτίλο,διάβασα ένα σχόλιό σου όπου μου απηύθυνες μια ερώτηση σχετικά με το "Αγάπη,Σέμη",την οποία για πρώτη φορά είδα!!! (το παράξενο είναι ότι κατόπιν άφησα εκ νέου σχόλιο στην ανάρτηση χωρίς να σου απαντήσω,λες και κάναν πουλάκια τα μάτια μου!) Έστω και καθυστερημένα λοιπόν,απαντώ: Ναι,το διάβασα(δις)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ετερώνυμε,
όλα τα καλά που λες κι όλες οι δυνατότητες που προσφέρει ο υπολογιστής είναι ευπρόσδεκτες. Απελθέτω λοιπόν απ' εμού το ποτήριον της δαινομοποιήσεως...
Αυτό που εγώ επισημαίνω σε όλα αυτά είναι ότι αλλάζει το μέσο, αλλάζει και το μήνυμα, κατά τον ΜακΛούαν. Άρα, κάθε προσκολλημένος στο διαδίκτυο (μέσα στο οποίο εγώ απέκτησα την ύπαρξή-μου!), αλλάζει τρόπο ανάγνωσης και συνεπώς κερδίζει σε μύρια όσα, αλλά συνάμα χάνει σε μια ανάγνωση που απαιτεί άλλες (να μην τις ξαναπούμε) ικανότητες. Στη νέα εποχή, αυτές μπορεί να μη χρειάζονται, ή μπορεί να οδηγηθούμε σε μια ψηφιακή ανάγνωση, που να κατευθύνεται πιο εύκολα. Αλλά να μη συνεχίσω με μελλοντολογικές κινδυνολογίες...
Επιμύθιο: αλλάζει ο τρόπος σύλληψης της πραγματικότητας, στο πέρασμα από την ανάγνωση στο ζαπάρισμα.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Φωτιε, είπα να σε απαλλάξω από τον πειρασμό της ..συγκριτικής μελέτης:) ιδού, για σενα και όποιον άλλο θέλει, η καινούργια Μελάνη:

http://niovilyri.files.wordpress.com/2009/02/ceb7-cebcceadcf81ceb1-cf84ceb7cf82-cebcceb5cebbceaccebdceb7cf824.pdf

Εναλλακτικά, μπαίνετε στο μπλογκ μου, μετά στη σελίδα "Βιβλιοθήκη PDF" (η στήλη των σελίδων είναι δεξιά)και εκεί πάτε στο "Η Μέρα της Μελάνης" και κλικάρετε στο "ολόκληρο το μυθιστόρημα"

Κατερίνα Μαλακατέ said...

Εγώ, παρ' ότι νεότατη (εδώ γελάνε αγαπητέ Ετερώνυμε), θα συμφωνήσω με τον Πατριάρχη. Πιστεύω πως η ανάγνωση στον υπολογιστή είναι επιφανειακή και δύσκολη. Από την άλλη γράφω σχεδόν αποκλειστικά με πληκτρολόγιο, που μου δίνει χρόνο να σκεφτώ. Έχω να πιάσω στυλό χρόνια....

Πάπισσα Ιωάννα said...

Νιόβη,
έχω διαβάσει την παλιά έκδοση και έχω γράψει το ποστ-μου. Συνεπώς, θα μείνω εκεί.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Κατερίνα,
κι εγώ 23 χρονών χάκερ είμαι! Καταλαβαίνω ωστόσο ότι η νέα γενιά μαθαίνει να σκέφτεται αλλιώς, όχι αναγκαστικά χειρότερα, αλλά σίγουρα με μερικά μειονεκτήματα στις συνάψεις και στη συνθετική ικανότητα που δεν τα είχαν όσοι διαβάζουν (και) έντυπα κείμενα.
Πατριάρχης Φώτιος

dimitris said...

Συμφωνώ με τον Πατριάρχη. Ταχύτητα, ευκολία, προσβασιμότητα, δυνατότητα επιλογών, διαδραστικότητα...σίγουρα ναι, είναι θετικά. Ομως, νομίζω ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η υπερπληροφόρηση και οι τόνοι "σκουπιδιών" που δημιουργούν θόρυβο και θολώνουν τα νερά της νηφάλιας και ουσιαστικής ενημέρωσης και γνώσης. Προσωπικά, πιάνω τον εαυτό μου συχνά να τσαλαβουτά και να ζαπάρει στην υπερπροσφορά, αντλώντας ευχαρίστηση από την δυνατότητα να "κατεβάσω" την είδηση (με όρους καταναλωτικής κατοχής) και όχι από την ίδια την είδηση.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Δημήτρη,
πολύ καλά το διατύπωσες: καταναλωτική απληστία και στην πληροφορία.
Καλό βράδυ
Πατριάρχης Φώτιος