Χυμός σταφύλι: πένα εναντίον πληκτρολογίου

Η επανάσταση του Γουτεμβέργιου δεν σταμάτησε τη γραφή με το χέρι, απλώς ανέκοψε την ανάγνωση από το χειρόγραφο. Ουσιαστικά, η χειρόγραφη συγγραφή περιορίστηκε με την επινόηση της γραφομηχανής και ακόμα περισσότερο με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή που έκανε το γράψιμο πιο …δημοκρατικό.

      Αφορμή για μια σύγκριση τέτοιου είδους είναι δυο-τρία κείμενα της σαββατιάτικης Ελευθεροτυπίας (2.10.2010), που φέρνουν το «ξεχασμένο» (;) χειρόγραφο ξανά στο προσκήνιο. Ο Δημήτρης Γκιώνης αναφέρεται στην αξία του χειρόγραφου αρχείου και στην αποκάλυψη της προσωπικότητας μέσω της γραφής (άλλωστε η γραφολογία είναι επιστήμη). Λίγες σελίδες αργότερα η λατρεία της γραφής με πένα ή μολύβι αποκαλύπτει πως η “χειρωνακτική τέχνη” της γραφής είναι η ίδια η επαφή με τις λέξεις, είναι η ίδια η δημιουργική προσπάθεια του λογοτέχνη να μοχθήσει πάνω στο χαρτί, είναι η κοπιώδης εργασία να βγει δύσκολα (αργά, στοχαστικά, πιο δουλεμένα, πιο πελεκημένα) αυτό που έρχεται με ταχύτητα στο μυαλό. Η Κική Δημουλά, παρότι χρήστης γραφομηχανής, θυμάται τα γράμματα που έστειλε και έκλεισε μέσα το ένστικτό-της, ενώ ο Δημήτρης Κοσμόπουλος δηλώνει λάτρης της καλλιγραφίας και της παλίμψηστης γραφής με σβησίματα, μουτζούρες και επαναγραφές. Ο Βασίλης Αλεξάκης σε μια συνέντευξή-του παλιότερα έλεγε πως τα υπόλοιπα της γόμας μετά το σβήσιμο είναι οι σκέψεις που δεν ευοδώθηκαν…

       Σ’ αυτό το πλαίσιο διαβάζω και τη συνέντευξη του Νίκολας Καρ στην Κατερίνα Οικονομάκου, πάλι στην Ελευθεροτυπία. Ο αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας του βιβλίου "The Shallows. What the Internet is Doing to our Brain" επισημαίνει ότι το διάβασμα στο διαδίκτυο, παρά τα προφανή πλεονεκτήματά-του, κάνει τον άνθρωπο να διαβάζει ρηχά, να αναλύει ελάχιστα, να τσαλαβουτά από πληροφορία σε πληροφορία. “Ό,τι κερδίζουμε σε ποικιλία και ταχύτητα, το χάνουμε σε αναλυτική και κριτική ικανότητα”.

       Αυτό είναι ίσως και ένα βασικό πρόβλημα του e-book ή των λογοτεχνημάτων που αναρτώνται στο διαδίκτυο (Σε λίγες μέρες θα μιλήσω για ένα τέτοιο, το μυθιστόρημα της Νιόβης Λύρη «Η μέρα της μελάνης»). Ο διαδικτυωμένος άνθρωπος μαθαίνει να διαβάζει με άλματα, να βλέπει τίτλους και να αγνοεί την εμβάθυνση, να μένει σε συνθήματα και να μην έχει την υπομονή να σταθεί και να σκεφτεί μπροστά στην οθόνη που τρέχει και χάνεται. Αποτέλεσμα μιας τέτοιας τάσης είναι τα μικρά κείμενα, οι πρόσφορες ατάκες, οι επιδερμικές παρουσιάσεις, γεγονός που έχει επηρεάσει και τον έντυπο τύπο με μικρές βιβλιοπαρουσιάσεις και λίγες κριτικές, με πολλά σλόγκαν και ειδησάρια, με φωτογραφίες και λεζάντες που αντικαθιστούν το «εκτενές» άρθρο.

     Λύση φυσικά δεν είναι ο εξοβελισμός του υπολογιστή. Λύση είναι η ανάγνωση έντυπων εφημερίδων, φυσικά η βιβλιοφιλία και η μύηση στο τυπωμένο βιβλίο που σε παρασύρει στον δικό-του ρυθμό, κι ακόμα περισσότερο η ποίηση που υποβάλλει την αργή, αλλά ουσιαστικά σκεπτόμενη, ανάγνωση.

Πατριάρχης Φώτιος