Wednesday, March 05, 2008

Ιστολέσχη ανάγνωσης ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Ζυλιέν Γκρακ, “Μπαλκόνι στο δάσος”
1. Υπόθεση: Ένας υπολοχαγός του Γαλλικού στρατού μετατίθεται σε ένα φυλάκιο στα σύνορα με το Βέλγιο, λίγους μήνες πριν από την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εκεί συζεί με τους τρεις στρατιώτες και γνωρίζει μια κοπέλα από το διπλανό χωριό. Γενικά η ζωή κυλάει ράθυμα, νωχελικά, καθώς όλοι ζουν ανυποψίαστοι για αυτό που κανονικά θα έπρεπε να περιμένουν, την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων, ώσπου η επίθεση έρχεται… Το κείμενο απηχεί τα βιώματα του ίδιου του συγγραφέα στο μέτωπο την περίοδο εκείνη.
2. Βασική εντύπωση: η ανάγνωση κυλάει αργά, με πολλές περιγραφές, ελάχιστη δράση, ελάχιστους διαλόγους, μέχρι τουλάχιστον το σημείο που ο πόλεμος ξεσπά και τότε, χωρίς βέβαια κορυφώσεις, ο αναγνώστης νιώθει κάπως να ξυπνά. Γενικά, το κείμενο στηρίζεται σε μια εσκεμμένη ραθυμία, που αποσκοπεί να δείξει πόσο απροετοίμαστοι –κυρίως ψυχολογικά- ήταν οι Γάλλοι για την επερχόμενη ρήξη. Ο αναγνώστης μαζί με τους ήρωες βουλιάζει στη στασιμότητα, πράγμα που, αν και υπηρετεί τον στόχο του συγγραφέα, καταντάει παλιομοδίτικη και ανιαρή γραφή. Ο αντιπολεμικός τόνος έρχεται με την υπονομευτική αναμονή του.
3. Ο ήρωας: ο πρωταγωνιστής δεν έχει καθόλου την στρατοκρατική νοοτροπία, αφού ούτε είναι παθιασμένος με τον πόλεμο, ούτε επιβάλλει μια ασφυκτική πειθαρχία. Γενικότερα, φαίνεται να μην καταλαβαίνει τον ρόλο του σε ένα φυλάκιο που δεν δείχνει να υπηρετεί μια σκοπιμότητα. Η ζωή του συνοψίζει το απρόσμενο που στο τέλος θα τον οδηγήσει στον θάνατο (;), χωρίς ουσιαστικά να έχει πολεμήσει, χωρίς να έχει δείξει ηρωισμό κι έτσι συμβολίζει τον θάνατο που έρχεται μακριά από τολμηρές προσπάθειες και γενναίες πράξεις.
4. Η αντίθεση με τον πόλεμο δεν τονίστηκε. Ενώ σταδιακά πλησιάζει η ώρα και ο αναγνώστης του 1958, οπότε γράφτηκε το έργο, αλλά και του σήμερα έχει την πανοπτική γνώση της έκρηξής του, ο πόλεμος εμφανίζεται μετά από μια μακρόχρονη αναμονή, η οποία τελικά σε έναν αποστασιοποιημένο αναγνώστη φαίνεται ανούσια. Η σύγκρουση δεν πετυχαίνεται ούτε στο τέλος. Το έργο ίσως κρατάει την ατμόσφαιρα της εποχής, αλλά δεν μπορεί σήμερα να εκφράσει την τραγικότητα.
5. Υφοποίηση: με πλάγια γράμματα εμφανίζονταν λέξεις που απηχούν τον λόγο άλλων προσώπων (μπαχτινική υφοποίηση) κι αυτό θα ήταν πιο τελεσφόρο, αν εκτεινόταν σε μεγαλύτερη έκταση· τότε θα μπορούσε να δώσει υφολογικό βάθος στην έκφραση των νοημάτων.
6. Μεγάλα προβλήματα ωστόσο συνάντησα με την ελληνική έκδοση του βιβλίου. Καταρχάς, χρειαζόταν ένα πιο λεπτομερές σύνολο σχολίων, αφού πολλά ονόματα της γαλλικής ιστορίας, γεωγραφίας κλπ. έπρεπε να διασαφηνίζονται για τον Έλληνα αναγνώστη. Από την άλλη, η μετάφραση λεξιθηρούσε ασύστολα (ας με ενημερώσει όποιος γνωρίζει αν και το γαλλικό κείμενο ήταν το ίδιο φορτωμένο με σπάνιες λέξεις), με αποτέλεσμα να μην μπορεί κανείς να παρακολουθήσει όλες τις περιγραφές. Και επιπλέον κακή επιμέλεια με λανθασμένο χωρισμό λέξεων (πρώτη φορά είδα τόσο κακή γνώση των κανόνων), επανειλημμένοι τύποι γ΄ πληθυντικού εκεί που έπρεπε γ΄ ενικό (π.χ. “ο αέρας εδώ σείονταν” (σελ. 22) αντί “σειόταν”), μετάφραση πιθανόν τηρώντας γαλλισμούς (“παρά να δανείζεται ποδήλατο …, προτιμούσε να περπατήσει” (σελ. 38) αντί “αντί να δανείζεται”, ορθογραφικά λάθη (π.χ. “συνδαιτημόνες” (σελ. 41) αντί του σωστού “συνδαιτυμόνες”). Με συγχωρείτε για τον σχολαστικισμό, αλλά με εμπόδισε συχνά στο διάβασμα όλη αυτή η σωρεία ανελλήνιστων λέξεων και επαναλαμβανόμενων λαθών.
7. Κλείνω με μερικές φράσεις που κράτησαν την ποιητικότητα αλλά την μπόλιασαν και με μια φιλοσοφημένη ευαισθησία:
ο κόσμος είχε πέσει για ύπνο, σαν άλλος Κήπος των Ελαιών, κουρασμένος να φοβάται και να προαισθάνεται, χορτασμένος αγωνία και κούραση” (σελ. 142)
σ’ αυτή τη σκοτεινάγρα τη γεμάτη προαισθήματα οι λόγοι της ύπαρξης είχαν ξεδοντιαστεί” (σελ. 149)
ο κόσμος έμοιαζε ξανά με παιδικό μυαλό” (σελ. 177)
Ήταν ένας φόβος θαυμαστός, σχεδόν ελκυστικός … ο φόβος των παιδιών που χάθηκαν στο σούρουπο του δάσους σαν άκουσαν να σπάζουν μακριά οι βελανιδιές κάτω από τις φοβερές φτέρνες” (σελ. 192)

Πατριάρχης Φώτιος

15 comments:

ναυτίλος said...

Αγαπητέ Πατριάρχη ... μόλις ολοκλήρωσα και τη δική μου ανάρτηση για το βιβλίο . Σε προσκαλώ στο ιστολόγιό μου να τη διαβάσεις ...
Όπως θα διαπιστώσεις διαφωνούμε σε αρκετά σημεία . Ίσως εγώ να είδα κάποιες άλλες πλευρές του έργου.
Όμως αυτή είναι η γοητεία της λογοτεχνίας (αλλά και της τέχνης γενικότερα).Όλοι μας διαβάζουμε το ίδιο έργο αλλά για τον καθένα μας αυτό μπορεί να είναι κι εντελώς διαφορετικό.
Θα επανέλθω και με κάποια σχόλια για τη μετάφραση (το διάβασα παράλληλα με το γαλλικό)

Πάπισσα Ιωάννα said...

Φίλε Ναυτίλε, συζητάμε για να διαφωνήσουμε. Η συμφωνία θα ήταν φοβερά ανιαρή.
Ωστόσο, συμφωνώ για την ποιητικότητα του βιβλίου και το ταξίδι. Διαφωνώ ως προς το αποτέλεσμα: ο αναγνώστης συχνά δεν ταξιδεύει, βαλτώνει. Η αναμονή του πολέμου κάνει την καθυστέρηση βουβή και τον αναγνώστη να μην μπορεί να σταθεί στην ποιητικότητα, αλλά να νιώθε σαν σε ...στάση λεωφορείου: μπορεί ο καιρός να είναι καλός και να χαίρεσαι τον ήλιο, αλλά η αναμονή σε τραβά σαν κινούμενη άμμος.
Πατριάρχης Φώτιος

anagnostria said...

Αγαπητοί φίλοι, έχω κι εγώ αναρτήσει τις απόψεις μου για το συγκεκριμένο βιβλίο. Μπορείτε να τις διαβάσετε στο μπλογκ μου.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αναγνώστρια, ίσως έχεις δίκιο ότι για έναν Έλληνα αναγνώστη το βιβλίο φαντάζει ά-τοπο, ενώ για έναν Γάλλο λέει σε σχέση με την πρόσφατη ιστορία του και την ατμόσφαιρα της εποχής στη Γαλλία στα πρόθυρα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ίσως -χωρίς να παραβλέπω τις ουσιαστικές απόψεις του Ναυτίλου- η γνώση της γαλλικής και συνεπώς της νοοτροπίας-κουλτούρας-ατμόσφαιρας να τον έκανε να το αγαπήσει.
Πατριάρχης Φώτιος

Anonymous said...

Εγώ δεν θα αναρτήσω post στο δικό μου blog γιατί θεωρώ ότι είναι προτιμότερο η συζήτηση να γίνει στο καφέ του πατριάρχη. Εκείνο που εγώ είχα την ευκαιρία να κατανοήσω από το συγκεκριμένο βιβλίο είναι ότι ο επικείμενος πόλεμος είναι απλά και μόνο ένα πρόσχημα για να μπορέσει να μας δώσει ο συγγραφέας το ψυχογράφημα ενός ανθρώπου, του συγκεκριμένου αξιωματικού,κάτω από κάποιες δύσκολες συνθήκες τις οποίες περνά πολύ κοντά στο μέτωπο. Δεν μπορώ να ΄πω ότι δεν πετυχαίνει κάποιες εντάσεις, ιδίως στις περιπτώσεις που ξενά οπόλεμος και όταν γνωρίζεται με το κορίτσι, όμως από εκεί και πέρα βρήκα το κείμενο πολύ επίπεο χωρίς κάποιες εντάσεις, τις οποίες θεωρώ αναγκαίς για να μπορέσει ο αναγνώστης να καταλάβει το γενικότερο κλίμα και την εποχή στην οποία διαδραματίζεται.

ναυτίλος said...

Αγαπητέ Πατριάρχη , θα σου γράψω λίγα λόγια για το πώς είδα εγώ το μυθιστόρημα . Όπως πολύ καλά γνωρίζεις η λογοτεχνία δεν είναι μαθηματικά για να αποδείξεις στον άλλον πόσο σωστός είναι ο δικός σου τρόπος επίλυσης .Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να περιγράψεις στον άλλο το πώς βίωσες εσύ την ανάγνωση ενός κειμένου.
Ο Γκρακ βάζει τον ήρωά του σε μια παράδοξη περιπέτεια .Ο Γκρανζ θα βρεθεί μέσα σ’ ένα «παράδεισο» περιτριγυρισμένο από την «κόλαση». Αυτός και οι άνδρες του θα βιώσουν αυτή την αναμονή σαν «διακοπές». Το δάσος , η φύση θα ξυπνήσουν όλες τις αισθήσεις τους . Θα συνδεθούν ιδιόρρυθμα αλλά στενά .Θα απολαύσουν ,τους περιπάτους , το φαί , το ποτό , το κυνήγι ακόμα και τον έρωτα .Μέσα από το «κέλυφός» τους θα βλέπουν τα τεκταινόμενα του πολέμου ως παρατηρητές. Τους βομβαρδισμούς , την υποχώρηση , τους τραυματίες ... Όμως η «κόλαση» θα εμποτίσει τον έως τότε καλά προφυλαγμένο μικρόκοσμό τους : Το χωριό θα εκκενωθεί , το δάσος θα πάψει να είναι πια το ίδιο (άλλες οσμές, άλλοι ήχοι…). Κι οι ήρωές μας δείχνουν σα να μην επιθυμούν πια να φύγουν …Θα ρίξουν μια εύστοχη βολή από το οχυρό τους για να τιμωρηθούν άμεσα: Δυο νεκροί κι ο Γκρανζ τραυματισμένος ….για να καταφύγει στο άλλο οχυρό του ,στο άδειο πια σπίτι της Μόνας όπου θα συναντήσει το πεπρωμένο του.
Η γραφή του Ζ.Γ. αργή , ποιητική , ατμοσφαιρική και τραγανή .Έχεις την αίσθηση ότι θέλει να ψηλαφίσει τον πυρήνα των ευτυχισμένων στιγμών του ήρωα Γκρανζ-Γκρακ . Ο πόλεμος ,για μένα ,λειτουργεί εδώ ως πρόσχημα .
Η αντίθεση «παράδεισου-κόλασης» και η εσωτερική πορεία του ήρωα με συνεπήρε. Ένιωσα ότι βρισκόμουν κι εγώ στο «μπαλκόνι στο δάσος» .Όσο παράξενο κι αν σου φανεί δάκρυσα στο τέλος . Μια συγκίνηση που προέκυψε όχι μόνο από τη μοίρα του Γκρανζ αλλά κι από την αισθητική απόλαυση που μου πρόσφερε το κείμενο.

ναυτίλος said...

Λίγα λόγια για τη μετάφραση :σωστά διαισθάνθηκες ότι ο Γκρακ χρησιμοποιεί σπάνιες λέξεις ,όπως επίσης και λέξεις που δε χρησιμοποιούνται πια (πολλές φορές αναγκάστηκα να κοιτάξω το petit Robert).Η μεταφράστρια πέτυχε να διατηρήσει την ποιητικότητα του έργου και να αποδώσει το ύφος του συγγραφέα ,που για μένα είναι το σημαντικότερο σε μια μετάφραση.Γι αυτό το λόγο επέλεξε να χρησιμοποιήσει λέξεις σπάνιες , αδόκιμες που όμως προσδίδουν μια ποιητικότητα : θολερή γη , σαρκερό στόμα , ρωγοβύζι του λόφου,η πλαγιά ασπρογάλιαζε , χουχούτισμα της κουκουβάγιας ,γλινερά δένδρα κλπ .Βέβαια δε γίνεται αυτό πάντα σε αντιστοιχία με τις γαλλικές λέξεις (πώς θα μπορούσε άλλωστε)το αποτέλεσμα όμως είναι παρόμοιο.Φυσικά υπάρχουν και κάποια λαθάκια όπως (σελ.45)το έλος με τους νερένιους του φακούς (lentilles d'eau) που είναι ένα φυτό που ευδοκιμεί στα έλη σε σχήμα φακής.Αλλά αυτά κατά τη γνώμη μου είναι ασήμαντα.
Το κείμενο του Γκρακ ακούγεται πολύ όμορφο αν το διαβάσεις (στα γαλλικά) φωναχτά , έχει φαίνεται φροντίσει ιδιαίτερα γι αυτό.Με αυτή τη λογική "ο αέρας σείονταν" ακούγεται πιο εύηχα από το "αέρας σειόταν" (δεν της έχει ξεφύγει γιατί το έχει κάνει και με άλλα ρήματα).Αν κάποιες από τις λέξεις που χρησιμοποιεί τις συναντούσαμε σε ποιήματα δε θα μας ενοχλούσαν καθόλου αν δεν ήταν σύμφωνες με τους γραμματικούς κανόνες.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Akamas, το να απλώνεται η συζήτηση και σε άλλα μπλογκς δεν είναι καθόλου κακό. Από την άλλη, τηρείται ένα είδος συνοχής όσο συζητάμε εδώ.
Ό,τι ο καθένας θέλει, μπορεί να εφαρμόσει.
Πατριάρχης Φώτιος

Πάπισσα Ιωάννα said...

Ναυτίλε, καταλαβαινόμαστε πολύ καλά όσον αφορά στην υφή και στις δυνατότητες κάθε διαλόγου πάνω στη λογοτεχνία: κανείς δεν είναι χαμένος, δεν ψάχνουμε για σωστές και για λανθασμένες απόψεις. Το πολύ πολύ για επικρατούσες ιστορικά αντιλήψεις.
Εγκεφαλικά με πείθεις για όσα λες, αλλά ...στην ανάγνωση δεν αισθάνθηκα τίποτα (φαντάζομαι ότι η γνώση της γαλλικής έκανε την ποιητικότητα για σένα πλεονέκτημα, ενώ για όλους εμάς μειονέκτημα). Ωστόσο, αντιλαμβάνομαι τι επιδίωξε ο Γκρακ και τι έχει πετύχει για έναν ομοεθνή του αναγνώστη. Για έναν ξένο όμως η περιρρέουσα ατμόσφαιρα δεν ευνοεί την πρόσληψη του έργου ως τέτοιου βάσει της προθετικότητας του συγγραφέα του.
Πατριάρχης Φώτιος

anagnostria said...

Όταν έγραφα ότι νομίζω ότι το βιβλίο είναι πιο ενδιαφέρον για τον Γάλλο αναγνώστη παρά για έναν Έλληνα, ακριβώς αυτό εννοούσα. Η λογοτεχνική αξία αυτού του βιβλίου, πιστεύω, έγκειται στο ύφος και τη γλώσσα, στοιχεία που σε μεγάλο βαθμό χάνονται στη μεάφραση, όχι γιατί είναι κακή, αλλά γιατί είναι αδύνατο να φτάσει το πρωτότυπο. Είναι, για παράδειγμα, όπως θα ήταν μια μετάφραση σε άλλη γλώσσα της "Ερόικα" ή άλλων ελληνικών βιβλίων με ποιητική ατμόσφαιρα.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Αναγνώστρια, ακόμα περισσότερο είναι βιβλίο που αναπλάθει μια ατμόσφαιρα: αυτήν της παραμονής του Β' Παγκοσμίου πολέμου, που δεν μπορεί να περάσει εύκολα σε οποιονδήποτε ξένο (μη Γάλλο).
Πατριάρχης Φώτιος

ναυτίλος said...

Συμφωνώ με όσα λέτε περί διαφοράς πρωτότυπου - μετάφρασης .Επειδή αρκετές φορές διαβάζω βιβλία παράλληλα με το πρωτότυπο δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσες μεταφράσεις έχω πετάξει απ' τα νεύρα μου , πράγμα το οποίο δεν συνέβη εδώ.
Όταν ο Πατριάρχης οργάνωσε την ιστολέσχη , μπήκα στον πειρασμό να προμηθευτώ το βιβλίο και στα γαλλικά για να έχω μια πιο ολοκληρωμένη άποψη ,με αποτέλεσμα, άθελά μου, να μη μπω στο παιχνίδι επ' ίσοις όροις.
Ωστόσο η αναγνωστρια έχει δίκιο σ' αυτό που λέει για την Ερόικα .Ακόμα χειρότερα ,για φαντάσου ένα διήγημα του Παπαδιαμάντη στα γαλλικά ή στα αγγλικά.Κάποια στιγμή πάντως θα δοκιμάσω από περιέργεια να διαβάσω κάτι αντίστοιχο.

Anonymous said...

Εκείνο το οποίο κατάλαβα εγώ είναι ότι χρησιμοποιεί τον ιστορικό χρόνο λίγο πριν την έναρξη του πολέμουαπλά και μόνο για να δημιουργήσει ένα ψυχογράφημα, το οποίο θα μπορούσε να το τοποθετήσει οπουδήποτε.

Πάπισσα Ιωάννα said...

Akamas, δεν συμφωνώ: ο πόλεμος είναι η αναγκαία απειλή, πάνω στην οποία στήνεται η αναμονή και η ανυποψίαστη επανάπαυση. Θα προτιμούσα βέβαια να ήταν πιο έντονη η αντίθεση, ώστε να δημιουργηθεί δραματικότητα. Αντίθετα, όπως σωστά επεσήμαναν οι φίλοι μας, το έργο βρίθει ποιητικότητας και εκεί κανείς μπορεί να βρει την απόλαυση -δυστυχώς όχι εγώ στον τρόπο που έγινε.

Ναυτίλε, τελικά ένας προβληματισμός που προέκυψε είναι αν κάθε βιβλίο μπορεί να προσληφθεί με τον ίδιο ορίζοντα προσδοκιών, που λέει ο Jauss, σε κάθε χώρα.
Στην ποίηση αυτό είναι αδύνατο. Τώρα όμως πείθομαι πως και σε πεζά, όπως λ.χ. του Γκρακ, κάθε κοινό δεν μπορεί να αξιολογήσει με την ίδια ετοιμότητα κείμενα άλλης κουλτούρας και ατμόσφαιρας.
Ζητώ τη γνώμη των συναναγνωστών μου.
Πατριάρχης Φώτιος

ΥΓ. Αυτό το "συναναγνωστών" θυμίζει το "συναγωνιστών"...

ναυτίλος said...

Πατριάρχη Φώτιε ,πολύ χάρηκα για την ανταλλαγή των απόψεων που είχαμε . Εύχομαι στο μέλλον να μας δοθούν κι άλλες ευκαιρίες...